Morgunblaðið - 30.05.1961, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 30. maí 1961
MORCVNBLAÐ1Ð
II

Séð yfir Notodðeu
Þar brosir aftur
byggðin minna dala
eftir Ivar Orgland, magister
ÞANNIG hljóðar upphaf kvæðis-
ins „Undir hnúkunum", en þaS
er þýSing Matthíasar Jochums-
sonar á kvæSi Vinjes „Ved
Rondane", sem Edvard Grieg
hefur samiS sitt alkunna lag við.
í>etta kvæSi datt mér í hug, þeg-
ar ég var beSinn um aS semja
fáeinar línur í sambandi viS kon-
ungsheimsóknina á íslandi. Síð-
an ég lét af starfi sem norskur
sendikennari á íslandi í fyrra
vor eftir tíu ára dvöl meSal
frænda og vina vestur í Atlants-
hafinu, hef ég aS mestu leyti átt
heima í Þelamörk (Telemark),
í heimahögum skáldsins Vinje.
Noregi er, eins Og flestir Islend-
ingar munu vita, skipt í fylki,
en Þelamörk er eitt þeirra feg-
urstu Og tilbreytilegustu. AS
vísu á fjölskyldan ekki heima í
sveit, heldur í iðnaSarbænum
Notodden (Nótoddinn), sem ligg-
ur viS norSurenda Heddalsvatns-
Bílor til söiu
BIFRÍIDU
Frakkastíg 6
Símar 1S966, 19092 og 19168.
Mercedes Benz 1960
ókeyrður bíll
★
Volkswagen 1960
Sem nýr bíll.
★
Volkswagen ’59. Góð kjör.
Volkswagen ’58 ’57 ’56 ’55.
Góð kjör.
★
Chevrolet station ’55
GóSur bíll.
★
Chevrolet ’56, einkabíll.
★
Studibaker ’54
sportmódel_ mjög
fallegur bíll.
★
An útborgunar
ýmsar gerðir af eldri
bilum í góðu lagi.
Salan er örugg hjá okkur. —
Komiff og skoðið bílana._
ins. Notodden hlaut bæjarrétt-
indi 1913, og íbúar eru nú 7400.
Umhverfið er hið fegursta: Auk
vatnsins eru skógar, fjöll og dal-
ir. Einkennilegt fjall, Himing
(1066 metra hátt), sem gnæfir í
norðvestri, minnir mjög mikið
á Keili suður á Reykjanesi, en
þangað leitar hugur minn, þegar
horft er til Himings.
Þrátt fyrir að Heddalsvatnið er
tiltölulega langt inni í landinu,
er hæð vatnsins yfir sjávarfletin-
um aðeins 16 metrar. Miklar
veiðar voru í Heddalsvatninu
fyrr á dögum, og skip sáust oft
á siglingu milli Notoden og
Skien (Skiðan), en hún er að-
alborgin í Þelamörk og meða’
elztu borga landsins. Skien er
fæðingarbær Henriks Ibsens, en
þar að auki fræg fyrir margs-
konar iðnað (timbur, pappír) og
verksmiðjur. íbúar eru 15400. í
Skien er byggðasafn Þelamerk-
ur, ekki sízt merkilegt af því, að
Þelamörk hefur í ríkum mæli
haft margt af þjóðlegum gripum
að geyma. Skammt frá Skien er
annar bær: Porsgrunn (10500
íb.), en hann liggur við sjó, nán-
ar tiltekið við ósa Skíðuár
(Skienselva). Auk þess að Pors-
grunn er þekkt siglingaborg, er
bærinn frægur fyrir postulíns-
gerð (Og annan iðnað), þar er
líka kunnur iðnskóli, sem stund-
um hefur haft íslenzka gesti við
nám. Loks eru minni bæir, Bre-
vik, Langesund og Kragerö.
Fræg sementsverksmiðja (Dalen
Portland) er í Eidanger, skammt
frá Brevik; en á Heröya, nálægt
Porsgrunn, eru miklar saltpét-
ursverksmiðjur. Eigandi allra
þessara verksmiðja er Norsk
Hydro (Norsk Hydro-Elektrisk
Kvælstofaktieselskab), en það
var stofnað 1905 til þess að fram-
leiða Noregssaltpétur eftir aðferð
þeirri, sem Norðmennirnir Birke
land og Eyde fUndu upp. Aðal-
verksmiðjur félagsins eru á
Rjúkan (6500 íb.) (Rjúkanda)
(líka í Þelamörk) og Notodden.
Gamla aðferðin, þegar köfnun-
arefnið var unnið úr loftinu, er
að vísu ekki lengur notuð. Nýj-
ar og betri aðferðir hafa verið
fundnar. En Hydro á líka annars-
konar verksmiðjur, t. d. Notodd-
en pokaverksmiðjur. Eina gervi-
silkiverksmiðja Noregs er líka
1 þessum bæ, auk mikillar járn-
bræðsluverksmiðju (Tinnfoss).
Rjúkan mun vera sérkennileg-
asti iðnaðarbær Noregs. Hann er
orðinn til á vegum Norsk HydrO,
en ársframleiðsla hans er yfir
500.000 hestöfl vatnsorku (foss-
orka) og hér um bil 600.000 tonn
hreint köfnunarefni. Fljótandi
ammoniak er flutt alla daga og
nætur í lokuðum járnbrautar-
vögnum að Mæl, en þar eru
vagnar fluttir um borð í gríð-
arstórar ferjur, sem flytja þá
yfir Tinnsæ að Tinnósinum. Það-
an heldur förinni áfram til
Notodden og Heröya. Rjukan er
næstum því innilokaður bær í
þröngum dal, en hátt yfir hon-
um gnæfir Gaustadtoppen, hæsta
fjallið í syðstum hluta Noregs
(1883 metrar). f sex mánuði á ári
hverju skín ekki sól í Rjukan, en
Hydro hefur reynt að leysa úr
vandamáli þessu með því að búa
til einskonar fjallalest, þar sem
„vagninn" lyftist í kaðli hátt upp
á fjallsbrún. Á hverju vori er
sólarhátíð á Rjukan.
En Þelamörk er ekki aðeins
land stóriðjunnar. Þelirnir eru
þekktir fyrir að vera ákaflega
listhneigt fólk, en í Þelamörk
safnaði um miðja nítjándu öld
sóknarpresturinn í Seljord,
Magnus Brostrup Landstad öll-
um þorra af norskum þjóðvísum,
þar á meðal hinu þekkta Draum-
kvæðl, sem Kristján Eldjárn
þjóðminjavörður hefur þýtt á
íslenzku (í Afmælisriti til Sig-
urðar Nordals). Draumkvæðið er
frásögn manns um ferð í öðrum
heimi, í helvíti og himnaríki, eins
konar norsk Divina Commedia.
Þelir kunnu líka að stefjast
(kasta fram vísum), en sú íþrótt
tíðkast ekki nú á dögum. Mörg
falleg þjóðlög eru frá Þelamörk.
Þau voru lika skráð á nítjándu
öld með tilstilli Lindemanns
tónskálds). En hið áttstrengda
norska þjóðarhljóðfæri, harðang-
ursfiðlan, hefur frá því um 1700
verið eftirlætis hljóðfæri Þela-
merkurbúa. Hér var uppi á ár-
unum 1801—1872 Tarjei Auguns-
son, sem kallaður var Myllar-
gutten (Malarasonurinn) og er
talinn mesti snillingur sem hefur
leikið á það hljóðfæri. Margir
slagir (sláttar) — stökkdansar
og göngulög (springarar og gang-
arar) — sem hann hefur búið til,
lifa enn, en sjálfur kunni Myllar
gutten engar nótur. Þessir þjóð-
legu dýrgripir eru skráðir á
vorum dögum. Sá harðangurs'
fiðluleikari, sem ef til vill gnæfir
hæst í dag, Gjermund Haugen,
á heima á Notodden. En mesti
fiðlusmiðurinn, Knut K. Stein-
tjönndalen, á heima í Bö (Bæ),
þar sem líka Olav Kielland, tón-
skáld og hljómsveitarstjóri, hef
ur aðsetur sitt.
Byggingarlistin hefur náð mikl
um þroska í sveitum Þelamerk-
ur, þar sem stabburet (stafbúrið)
er sérkennilegasta byggingin. Oft
standa þá tvö búr saman, annað
stærra og skrautlegra er kallað
loft, hitt bur: í loftinu svaf áð-
ur fyrir ungmærin í þjóðvísun-
um, en þangað var Oft leitað á
laugardagskvöldum. Skrautklæði
vöru líka geymd í þessu húsi. —
Búrið, aftur á móti, var aðallega
matbúr. — Merkust allra þeirra
mannvirkja, sem geymd eru frá
Stafkirkjaa í Heddal.
liðnum öldum er þó stafkirkjan t
Heddal, skammt frá Notodden,
en hún mun vera frá um 1250.
Hún er stærsta Og reisulegasta
stafkirkja Noregs. Fyrir fáum
árum fóru miklar viðgerðir fram
og kirkjan þá-að verulegu leyti
endurnýjuð. Það var H. B. Molts,
forstjóri Tinnfoss Jernverk, kar-
bidfabrikk og Papirfabrik sem
kostaði þetta. En hann hefur áð-
ur gefið Notodden kirkju, fallegt
guðshús, í nýtízkulegum stíl, með
frægri altarismynd eftir Henrik
Sörensen.
Henrik Sörensen, sem af mörg-
um er talinn mesti málari Noregs
meðal þeirra sem uppi eru, er
mikill aðdáandi Þelamerkur og
hefur málað fjölda myndir héð-
an. Hans Tone Veli er persónu-
gervingur hinnar draumlyndu,
angurværu sálar Þelamerkur. —
Innfæddir þelir eru myndhöggv-
ararnir Anne Grimdalen Og Dyre
Vaa, en systir Dyre er hin kunna
skáldkona Aslaug Vaa. Frægir
rithöfundar eru uppi í Þelamörk,
en meðal þeirra má nefna Halldis
og Tarjei Vesaas, Ingebjörg og
Halvor J. Sandsdalen, en frú
Vesaas Og Sandsdalen-hjónin
yrkja aðallega ljóð. í Heddal á
sérkennilegt ljóðskáld, Olav
Kaste, heima. — Skrautmálning-
ar (rose máling) og trélistasmíði
(kunst treskjering) eru enn al-
geng meðal þela, en margt fallegt
hefur verið unnið á þessum svið-
um.
Það er langt frá íslandi til
Þelamerkur, en þangað sem hug-
urinn liggur, eru leiðir alltaf
færar. Sem lektor við mennta-
skólann hér á Notodden hef ég
góð tækifæri til að kynna ísland
meðal unga fólksins, en það má
segja, að áhuginn sé mjög lif-
andi. í þeim sjö bekkjum, bæði
í gagnfræðaskóla og mennta-
skóla,, þar sem undirritaður er
að kenna, syngja nú allir nem-
endurnir íslenzka söngva úr
Vasasöngbókinni. Þeir þekkja „Ó
blessuð vertu sumarsól", Bí, bí og
blaka“, öxar við ána“, „Ríðum,
ríðum“, „Stóð ég úti í tungls-
ljósi“ o. fl. ekki síður en unga
fólkið heima á fslandi. Ég kenni
norrænu með nútímaíslenzkum
framburði og nota hvert tæki-
færi til að tala um ísland og allt
sem íslenzkt er. Nú vilja sumir
ungir piltar fara til íslands í
sumarfríinu og gaman hefði ver-
ið, ef einhver góður bóndi í sveit
hefði getað tekið á móti ungum
vinnumanni. Þá er bara að senda
mér línu^ hingað til NotOdden! —
Annars eru mörg félög mjög á-
hugasöm í garð íslendinga, mér
hefur verið boðið víða í heim-
sókn til að sýna litskuggamynd-
ir mínar frá fslandi. En allsstað-
ar er mikil hrifning. — Einu
sinni var ég á leið til Rjukan í
þeim erindum. Á járnbrautar-
stöðinni á Tinnósinu brá mér allt
í einu við. En hvað það var
skrýtið að sjá tyggigúmmíi frá
Lindu þar á boðstólum. Ég er
ekki mjög mikill tyggigúmmísað
dáandi, en keypti mér auð-
vitað strax slíkan aufúsugest
íslenzkrar framleiðslu — og
fór undir eins að tyggja. —
Löngu seinna uppgötvaði
ég í búðarglugga heima á
Notodden, að íslenzkt dikla-
kjöt væri til sölu. En slátrarinn
sagði, að aðeins 30 tunnur hefði
borizt til landsins, og hann væri
svo hamingjusamur að hafa eign-
azt eina.
Samkvæmislífið hér á Nötodd-
en getur stundum verið allfjör-
ugt, en þar sem undirritaður hef-
ur verið viðstaddur, hafa undan
tekningarlaust verið sungnir ís-
lenzkir söngvar. „Mikið lifandi
skelfingar ósköp er gaman . . ,
Starfsbræður mínir við mennta-
skólann kunna meira að segja
allir að mæla Skál! og Samtaka
nú! á dágóðri íslenzku. Og þegar
Sigurður, vinur minn, er ný-
búinn að senda okkur harðfisk
og hangikjöt frá fslandi, er veru-
lega glatt á hjalla hér í Þela-
mörk.
Þá brosir aftur byggðin minna
dala!--------
Ykkar einlægur vinur.
Ivar Orgland