Morgunblaðið - 07.06.1961, Blaðsíða 11

Miðvik'udagur 7. júni 1961
MORGUNBLAÐ1B
11
Hugsjónir og raunveruleiki
Svar til séra Jóhanrts Hannessonar, prófessors
Séra Jóhann Hannesson pró-
fessor birtir 7. maí langa grein í
Morgunblaðinu: Um „sálarleysi"
kúgun og frelsi kvenna. Á grein
þessi að vera gagnrýni á smá-
grein, sem séra Jóhann segir, að
ég hafi skrifað „í eitt af vikublöð-
unum þann 20. apríl“. Ekki er
Iblaðið nánar tilgreint, en viku-
blöðin eru víst nokkuð mörg. í
upphafi greinar sinnar segir séra
Jóhann, „að ekki veiti af nokkr-
um athugasemdum við hana
(grein mína), einkum þar sem
tilgangurinn virðist vera að
varpa ljósi yfir skilning lesend-
anna á boðskap Biblíunnar — og
fleiri aðila“.
■ Eg var á ferðalagi, þegar grein
séra Jóhanns birtist og sá hana
því ekki fyrr en nokkru síðar.
Þá tóku við prófannir og því hef-
ir svar mitt dregizt. Nú mun ég
bæta úr þessu með fáeinum orð-
um.
Hvaða skelfingar trúarvillu
skyldi ég nú annars hafa skrifað
og hvar ætli þessi dularfulla
grein standi? í 11. tbl. Vikunnar
16. marz þ. á. skrifaði ég grein,
sem ég nefndi: Konan í samfélags
byltingu 20. aldar. Henni fylgdu
sex greinar um sama efni, hin
seinasta: Kvöldar í karla ríki
birtist í 17. tbl. Vikunnar 27.
apríl. Séra Jóhann ræðir um þá
xiæstsíðustu: Konan í karlmanns-
spegli. Undir þessum titlum er
ekki rætt um neina guðfræði.
Greinarnar eru ihugun um þær
öru breytingar, sem hafa orðið
síðustu áratugina og fyrirsjáan-
lega verða í náinni framtíð á
stöðu og starfssviði konunnar í
hinni róttæku samfélagsbyltingu,
sem nú gengur yfir heiminn.
Einkum fjalla þær um þann upp-
eldisvanda, sem vex af starfi
móðurinnar utan heimilis, og þá
endurnýjun siðgæðisins, sem hlýt
ur að verða í því samfélagi, þar
sem konur njóta jafnréttis við
karlmenn. Þriðja greinin í þess-
um greinaflokki heitir: Er sið-
gæðisbylting í vændum? f henni
stendur m.a. þessi klausa:
„En aflvaki hennar (þ. e.
siðgæðisbyltingarinnar) eru
raunsannar samfélagsaðstæð-
Ur. Á þeim hefir nú orðið sú
breyting, að siðgæðisstyrkur
konunnar er leystur úr læð-
ingi þolræns umburðarlyndis
og kallaður til virkrar þátt-
töku í mótun nýs siðgæðis. Um
leið og konan haslar sér víð-
ara starfssvið og heimtar jafn
rétti við karlmanninn, ber
henni að endurskoða frá rót-
um skilning hans á menning-
unni og þróun hennar, en þó
einkum siðgæðisþróunina".
Sú skoðun kemur Ijóst fram í
greinum mínum, að konan muni
því aðeins valda þeim vanda-
málum, sem fylgja vaxandi frelsi
hennar, að henni auðnist um leið
að forma einlægara og heil-
steyptara siðgæði en tíðkast hef-
ir undir einræði karlmannsins.
Eg dreg ekki í efa, að prófessor
í guðfræði getur tilfært marga
ritningarstaði, sem stangast á við
þessa skoðun, en e. t. v. gæti
líka jafnvel svo ófróður maður
sem ég um siðgæðisboðskap
ikristindómsins fundið mikilvæg
orð sem styðja hana.
II
Gagnrýnl séra Jóhanns hittir
alls ekki kjarnann í þessum
igremum mínum. Sú fullyrðing er
algerlega út í hött, að fyrir mér
hafi vakað „að varpa ljósi yfir
skilning lesandanna á boðskap
Biblíunnar“. Það eru samfélags-
leg og siðræn vandamál nútíðar
og framtíðar, sem ég benti stutt-
iega á í greinum mínum. En
vandamál líðandi stundar spretta
oft af djúpstæðum rótum, m.a.
af rangri túlkun á goðsögn, hefð
og trú. Svo langt aftur í tím-
ann sem við þekkjum sögu mann-
kynsins, hefir konan búið við
kúgun og misréttl af hendi karl-
mannsins. fsraelsmenn hinir
fornu eru þar engin undantekn-
ing. Séra Jóhann hneykslast
mjog á því, er ég segi, að meðal
Gyðinga, Araba og Asíuþjóða
hafi konan verið talin óæðri
vera, sem stæði guðdóminum
miklu fjær en karlmaðurinn. f
því sambandi bendi ég að vísu
á það, að „syndafallssaga 1. Móse
bókar telur konuhönd opna synd-
inni leið inn í heiminn". Sköp-
unar- og syndafallssaga 1. Móse-
bókar eru auðvitað ekki heim-
ildir um tilurð heims og syndar,
heldur um hugmyndir frum-
stæðra manna um uppruna til-
Dr. Matthías Jónasson
verunnar. Þær verða því ekki
túlkaðar nema á táknrænan
hátt. En í þeim skilningi hefir
það óneitanlega táknræna þýð-
ingu, að það er konan, Eva, sem
lætur ginnast af tályrðum högg
ormsins.
Það á því eingöngu við manna
setningar en ekki ráðstöfun guðs,
þegar ég fullyrði, að meðal áð-
urgreindra þjóða hafi konan stað
ið guðdóminum fjær en karlmað-
urinn. Eg neita því heldur hvergi
í greinum mínum, að einstakir
hugsjónamenn hafi borið fram
kröfu um — að minnsta kosti tak
markað — jafnrétti kynjanna,
einkum að því er varðar undir-
stöðumenntun drengja og telpna,
eins og séra Jóhann nefnir dæmi
um af kenningu Platons. En slík-
um ábendingum var aldrei hlýtt.
Gegn þeim stóðu hefð og trú.
Kenning Aristotelesar, að konan
hefði enga sál, var ekki tekin
fram yfir kenningu Platons fyr-
ir þá sök, að rökfærsla Aristótel-
esar þætti öruggari, heldur af
því að kenning hans virtist rétt-
læta þá skilyrðislausu undir-
gefni, sem konum var haldið í.
Raunveruleikinn er oft átak-
anlega andstæður hugsjónunum,
því verða kröfur lögmálsins oft
ekki nema orðin tóm. Séra Jó-
hann vitnar í eitt af boðorðum
lögmálsins: „Á meðal ísraels
dætra má engin vera sú, er helgi
sig saurlifnaði, og meðal fsraels
sona má enginn vera sá, er helgi
sig saurlifnaði". Slík forskrift er
þó ekki einhlítt vitni, hvorki um
siðgæðisástandið í samskiptum
kynjanna né um réttarstöðu kon-
unnar og þá virðingu, sem hún
naut. Gegn boðorðinu standa frá
sagnir um hið raunsanna ástand,
einkum meðal ættarhöfðingja og
konunga, sem hlutu að verða öðr
um fyrirmynd. Þannig lýsir höf-
undur 1. Mósebókar því blygð-
unarlaust, hvernig Abram seldi
Faraó Söru konu sína undir þ.ví
yfirskyni, að hún væri systir
hans. „Og hann (Faraó) gjörði
vel við Abram hennar vegna, og
hann eignaðist sauði, naut og
asna, þræla og ambáttir, ösnur
og úlfalda". Sem sé, hagkvæm.
eignaskipti! Var Abram þó
manna handgengastur guði,
Salómon, einn hinn göfugasti
og vitrasti af konungum Gyð-
inga, átti 700 eiginkonur og 300
hjákonur, samkvæmt heimild
Biblíunnar. Það er erfitt að hugsa
sér öllu viðbjóðslegra form saur-
lifnaðar. Og hvað ætli hafi orðið
um siðgæði almennings, þegar
dáðir ættfeður og konungar raun
hæfðu það þannig? Auðugir
menn keyptu sér fjölda kvenna
og héldu þeim í eins konar kyn-
ferðilegri þrælkun og niðurlæg-
ingu. Við þurfum því alls ekki
að leita til Afróditehofsins í
Korintuborg til þess að finna
dæmi um saurlifnað, þó að fyrra
Korintubréf Páls sé óneitanlega
merkileg heimild um það siðleysi,
sem jafnan grípur um sig í því
samfélagi, þar sem konan er rétt-
laus.
Séra Jóhann segist ekki finna
ákveðna málsgrein í Kóraninum,
sem hann viti þó um og sanni, að
Múhamed hafi kennt þá speki,
að konan væri sálarlaus. Þarf
nú að finna ákveðna nibbu til
þess að sanna, að Ódáðahraun
sé til? Staða konunnar meðal
Múhamedstrúarmanna er nú
ekki alveg óþekkt fyrirbæri. Sú
staðreynd, að hægt er að kaupa
og selja konur eins og búpening,
geyma þær í búrum, þangað til
eigandanum þóknast að velja
þessa eða hina til einnar nætur
MEÐFYLGJANDI mynd er
af bifreið Bifreiðastöðvar
Stykkishólms, sem er nú
Mercedes-Benz-bifreið og
er ætluð til vöruflutninga
milli Rvíkur og Stykkis-
hólms og hefur þegar ver-
ið tekin í notkun og reynzt
ágætlega. — Yfirbyggingu
hennar annaðist Bifreiða-
verkstæði Sigurðar Sigur-
geirssonar í Stykkishólmi
og er verkið prýðilega og
smekklega af hendi leyst,
svo sem myndin sýnir. Er
þetta í fyrsta sinni sem
slík yfirbygging hefur far-
ið fram á bifreið í Stykkis
hólmi. — Sigurður Sigur-
geirsson hefur byggt gott
verkstæði tii bifreiðavið-
gerða og tók það til starfa
í fyrra. — Hyggst hann
byggja yfir fleiri vöru-
flutningabeifreiðir, enda að
staða til þess góð og ekki
dýrara en annars staðar,
ef ekki ódýrara.
gamans, sýnir miklu áþreifanleg-
ar trúna á sálarleysi konunnar
en fáeinar línur í gamalli bók.
AnnarS gáfu greinar mínar
ekkert tilefni til þess að séra
Jóhann fjölyrðir svo mjög um
skækjulifnað. Eg minnist ekki á
hann með einu orði. Eg krafðist
aðeins hreinlífis og jafnréttis í
samskiptum kynjanna, og ég þyk
ist sjá bjarma af þeim degi í
vaxandi frelsi konunnar, — þó
að kólgubakki erfiðleika og
vanda grúfi enn þá yfir. Öll sið-
gæðisþróun mannsins er vandi
og vogunarspil.
III
En víkjum aftur að jafnrétti
kynjanna og þeim miklu metum,
sem séra Jóhann telur konuna
hafa notið meðal Gyðinga. í
hverju kemur það fram? Gegndi
konan kannski háu embætti í
landsstjórn eða í guðsþjónustu?
Ef hún var álitin standa iafn-
nærri guði og karlmaðurinn,
hvers vegna skyldi hún þá okki
við og við hafa gegnt embætti
æðsta prestsins? Og hin kristna
kirkja, hvaða forystuaðstöðu
veitti hún konunni? Hvers vegna
sátu ekki jafnan nokkrar kon-
ur í kardínálasæti og á erki-
biskupsstólum? Á veraldarlegu
sviði báru þó sumar kórónu. En
kirkjan varnar þeim enn í dag
að taka fullgildan þátt í boðun
fagnaðarerindisins og rækja
kirkjuleg embætti til jafns við
Þannig var ástandið í fyrra-
dag í bænum Clamart, einu
úthverfi Parísar, eftir að stór-
kostlegt jarðsig hafði orðið,
gleypt nokkur hús og orðið og sýnir hún hvernig malbik
a.m.k. 17 manns að bana. — ið hefur sprungið og gjár
Myndin var tekin þar sem áð myndast í jörðina. —
ur var aðalgata úthverfisins
karla, þó að löngu sé viðurkennt,
að trúarhneigð kvenna er dýpri
og einlægari. í þessu er kirjan
trú sinni fornu hefð. Hún stóð
jafnan óhagganleg gegn kröfun-
um um jafnrétti telpna og drengja
til menntunar og á því sinn þátt
í því að halda könunni um aldir
í hinum kínversku fótareifum fá
fræðinnar.
Meðan á svari mínu stóð, hefir
frú Golda Meir, utanríkisráð-
herra fsraels, kynnt íslenzkum
lesendum skoðanir sínar á svip-
uðum vandamálum í lífi nútíma-
konunnar og ég fjallaði um í
greinum mínum (Morgunblaðið,
20. maí 1961). Frú Golda Meir
telur vandann kannski auðleyst-
ari en mér. sýnist hann vera, en
algerlega sammála erum við um
það, að konan eigi að njóta ó-
skoraðs jafnréttis við karlmann-
inn og að samfélagsþróun fram-
tíðarinnar sé beinlínis undir
þessu komin. Hins vegar lætur
hún minna af jafnrétti kvenna
og karla í Austurlöndum en séra
Jóhann gerir. Hún segir:
„Jafnræði karla og kvenna
er nýnæmi þeim tugþúsund-
um kvenna, sem koma frá hin
um nálægari Austurlöndum og
Afríku". Og á öðrum stað:
„Eins og oft hefir verið á bent
höfðu arabiskar konur hvergi
fengið að kjósa, áður en ísra-
elsríki var stofnað. Eftir það
fóru einstöku Arabaþjóðir að
rýmka hag kvenna".
fslenzkum konum mætti koma
það undarlega fyrir sjónir, sem
Golda Meir segir frá í þessari
grein, að 1951 hafi fyrst verið
sett lög í ísrael, sem tryggðu
konum eignarétt, yfirráð yfir
börnum sínum og erfðarétt til
jafns við karla. Ekki eru þau
réttindi snemma veitt, þó að enn
skorti þau með öllu í mörgum
löndum. En hér talar kona, sem
þekkir ástandið af eigin raun og
kynnum.
Trúarbrögð hafa misjafnlega
háan hugsjónaboþskap fram að
færa. Sum megna varla að hefja
sig yfir ríkjandi ástand og verða
því fremur heimild um mann-
skilning og siði frumkvöðla sinna
en leiðarvísir í trúarlífi- og sið-
gæðisþróun mannsins. önnur
benda fram til hárra hugsjóna,
hefja sig svo greinilega yfir hinn
ófullkomna raunveruleika, að
þær gætu orðið öllu mannkyni
verðugt keppimark. En jafnvel
undir slíkum hugsjónum getur
raunverulegu siðgæði hnignað,
nema kona og karl stefni að því
af heitri þrá, í fullu freisi og
með öllum fjölbreytileik mann-
eðlisins að endurnýja sífellt hið
hefðgróna siðgæði og þoka því
fram á við.
Til þessa átaks þarf orka kon-
unnar að losna úr fjötrum.
Reykjavík, 28. maí 1961.
Matthías Jónasson.