Morgunblaðið - 22.10.1961, Blaðsíða 6

6
MORG 11TSBL4ÐIÐ
Sunnudagur 22. okt. 1961
Kristmann Guðmundsson
rithöfundur
sextugur
HVERSDAGSLEGA gera menn
sér e. t. v. ekki nægilega grein
fyrir gildi andlegra verðmæta,
jafnvel þótt í hlut eigi þjóð,
sem byggir á þeim öðru fremur
sjálfstæða tilveru sína. — Hafa
inenn t. d. reynt að gera sér
grein fyrir því, hvernig þessi
kynslóð hefði verið án Kjarvals
og Gunnlaugs Blöndals, án
Davíðs Stefánssonar, Tómasar
Gðmundssonar og Páls ísólfs-
sonar, án Gunnars Gunnarsson-
ar, Kiljans, Þórbergs og Krist-
manns Guðmundssonar? — Hér
eru aðeins nefndir níu menn.
Hafa menn almennt gert sér
grein fyrir því, að án þessa fá-
menna hóps væru íslendingar
naumast teljandi menningar-
þjóð? — Siðaðar þjóðir reyna
að gera veg listamanna sinna
sem mestan, en hvað gera Is-
lendingar?
IX
Kristmann Guðmundsson sem
á sextugsafmæli á morgun er
að dómi allra sanngjarnra
manna í hópi þeirra sem ís-
lendingar standa í mestri menn-
ingarskuld við og einn þeirra
þriggja Islendinga, sem frægast-
ir hafa orðið á erlendum vett-
vangi. Hann hefur unnið það
sjaldgæfa afrek að fá bækur
sínar þýddar á meir en þrjátíu
tungumál og hlotið fyrir þær
ágæta dóma frá þekktum bók-
menntamönnum víða um heim
og undirritaður hefur hvað eft-
ir annað rekizt á menn í fjar-
lægustu löndum, sem kunnu
skil á verkum Kristmanns Guð-
mundssonar.
Til sönnunar því, sem sagt
var um undirtektir bókmennta-
manna í ýmsum löndum við
bsekur Kristmanns skulu hér
nefnd örfá dæmi.
Anders Österling, ritari
Sænsku Akademíunnar, segir í
ritdómi í „Stockholmstidningen“
um „Gyðjuna og uxann: „Ó-
venjulegt afrek I norrænum
bókmenntum, sem fáir geta leik
ið eftir“.
„New Statesman and Nation":
„Morgun lífsins er læsilegri en
flestar sögur frá Norðurlönd-
um“.
New York Times um Morgun
lífsins: „Kristmann Guðmunds-
son er sambærilegur við Sigrid
Unset í þeirri gáfu að geta látið
allan straum skáldsögunnar
renna að einum meginósi. —
Þetta er ágætlega byggð saga.
Það er ómögulegt að lýsa þeim
öflugu áhrifum, er höfundinum
tekst að skapa með kunnáttu
sinni, honum tekst að láta sér-
hvert atvik og hverja einustu
persónu vinna sitt hlutverk í
heildarþróun verksins. Þetta er
áhrifamikii saga.... Guðmunds-
son ritar af hugnæmri samúð
og sálfræðilegri skarpskyggni,
er skipar honum háan sess í
bókmenntum nútímans“.
The Times, London, segir um
sömu bók: „Bókin sýnir eftir-
tektarverðan styrkleika. Hún
hrífur lesandann og heldur hon
um föstum frá byrjun til enda“.
Þannig dæmdu heimsblöðin
verk Kristmanns og fjöldi
þekktra gagnrýnenda tóku í
sama streng.
Á Norðurlöndum hefur Krist-
mann einnig hlotið mikla viður-
kenningu þekktra bókmennta-
manna.
í Politiken er skrifað um K.
G.: „Boðskapur íslands til Norð
urlanda hefur ávallt verið
merkur. Mér var það ljóst fyr-
ir alvöru, þegar ég las hina
nýju bók Kristmanns Guðmunds
sonar Det Hellige fjell, en með
henni hefur þetta unga skáld
rutt sér til rúms í fremstu röð
meðal stórskálda Norðurlanda.
—• Þó sagan sé 500 blaðsíður,
hef ég aldrei lesið jafn saman-
þjappaða bók, hvert smáatriði
er ómissandi. Og þar við bætist,
að efnið er eitthvert hið um-
fangsmesta, er fundið verður.
Bókin eykur þekkingu vora á
mannlífinu og* veitir innsæi í
vandamál tímans. — Það sem
gerir þessa bók að mikilli list
og sönnum skáldskap er, að hún
dregur upp lifandi safnmynd frá
landnámstíð íslands, en gegnum
hana talar til vor hin leyndar-
dómsfulla- rödd mannshjartans,
sem er eins á öllum tímum, vér
skynjum gleði þess og angist,
fryggð þess og kvíða, hamingju
og þrá“.
Folket i bild, (Svíþjóð) segir:
„Kristmann Guðmundsson, hinn
imgi íslendingur er skáld af náð
guðanna, engum er fært sem
honum að ljá frásögn sinni
ljóma stálsins, dúnmýkt og
hina tæru lýrik kvöldhimins-
ins“.
Carl T. Hambro (höf. „Inn-
rásin í Noreg“) segir Morgen-
bladet um „Gyðjuna og uxann“:
„Það liggur mikið starf og
rannsóknir til grundvallar fyrir
hinni nýju bók Kristmanns Guð
mundssonar. — Saga þessi, sem
rituð er af stórmerkri listrænni
vaar“ segir þessi sami bók-
menntamaður: „Mjög sjaldan
hefur hinu eilífa og ójarðneska
í ástum æskunnar verið lýst
með svo skáldlegum næmleik og
djúpum skilningi eins og hér er
gert“.
í Þýzkalandi ruddu bækur
Kristmanns sér snemma til
rúms og voru jafnvel gerðar um
þær kvikmyndir. Lengi voru
þeir Gunnar Gunnarsson og
Kristmann einir íslenzkra
skálda, sem Þjóðverjar kunnu
einhver veruleg skil á. Sem
sýnishorn úr dómum þýzkra
hugkvæmni og sköpunargáfu, er
táknræn lýsing á þjóðfélagshátt-
um nútímans og þeirri hættu,
sem menningunni stafar af
henni. — Guðmundsson hefur
verið athugull sjáandi og ekki
einungis hvað viðvikur skiln-
ingi á arfi liðinna alda. Hann
hefur raunverulega skapað vold-
ugt verk“. Og um „Den förste
Kristmann
Guðmundsson.
blaða um bækur Kristmanns
skulu hér aðeins tilfærð um-
mæli Dr. Ernst Harms í Berlin-
er Tagblatt 1932:: „Furðulegt,
að orð skuli geta skapað svo
voldugan og jafnframt mildan
samhljóm. Engu orði er ofaukið.
Hver þáttur er ofinn spenningu
hins óvænta og þeir eru sam-
tengdir með velvitandi list-
tækni. Yfirsýn, skyggni og eðli-
leg heilbrigði, sem beinir hug-
anum til verka Goethe. Sjálfráð
og altæk listvitund. Heill mað-
ur, sem lýsir lífinu á mikilfeng-
legan og heilbrigðan hátt, sem
yrkir lífið sjálft, þann vitnis-
burð á þessi íslendingur“.
Og í Frakklandi skrifar Leon
Pineau í hið þekkta timarit
„Journal des Debats“ um
Morgun lífsins: „Mér kæmi það
mjög á óvart, ef þéssi „Matin
de la vie“ reynist ekki upphaf
glæsilegs rithöfundarferils".
III
Nú skyldu menn ætla, að eft-
ir alla þessa sigra og eftir þessa
ómetanlcgu landkynningu mundu
Islendingar veita þessum landa
sínum fullan stuðning á frama-
brautinni og sýna honum jafn-
vel einhvern þakklætiövott. —
En það fór á annan veg. Strax
þegar Kristmann tók að vinna
sína fyrstu sigra, reyndu menn
hér heima að rógbera hann í
Noregi og hindra frekari fram-
gang hins unga skálds. Skal hér
tilfært eitt dæmi.
Um þær mundir sem Krist-
mann var að senda frá sér
„Brúðarkyrtilinn“ og „Morgun
lífsins" sat ónafngreindur Islend.
ingur við að semja á norsku
auglýsingapésa um saltkjöt. í
þessum pésa. sem dreifa átti í
Noregi, var mikið lof borið á
saltkjötið og íslenzka háfjalla-
sauði, kjarngresið, loftið og nátt
úrufegurðina, sem skapaði salt-
kjötið okkar.
En um þetta fjallaðl aðeins
helmingur pésans. Hinn helming
urinn var rógur um Kristmann
Guðmundsson (!), þar sem Norð
menn voru varaðir við Krist-
manni á allan hátt og einkum
þó varaðir við að láta sér detta
í hug að Kristmann Guðmunds-
son gæti skrifað bækur! En allt
kom fyrir ekki. Saltkjötið okk-
ar reyndist illseljanlegt í Nor-
egi — en bækur Kristmanns
runnu út! Hér heima hafði róg-
urinn meiri áhrif. „íslendingar
einskis meta alla, sem þeir
geta“, sagði skáldið og víst er
að -systurnar þrjár, öfund,
heimska og illgirni eru skyldari
Frh. á bls. 23
• Háttvísi unglinga
Nýlega fékk Velvakandi
bréf frá „borgara", sem ræddi
um skort á háttvísi hjá Is-
lendingum og kvað kennara
kvarta mjög undan slæmri
hegðun unglinga í skólum.
Vildi hann að kennarar létu
málið til sín taka. Eg sneri
mér til Pálma Péturssonar,
sem verið hefur kennari í
Laugarnesskólanum í fjölda
ára og spurði hann hvað hann
segði um þetta. Hann svaraði:
♦ Jákvæðar aðfinnslur
Oit heyrist á það minnzt að
íslenzk börn og unglingar séu
mun ókurteisari nú en áður
hafi þekkzt. Framkoma þeirra
Og atferli á almannafæri og í
skólum sé með þeim hætti að
óviðunandi sé og þurfi nú
skjótra aðgerða við. Sagt er
einnig að æska annarra þjóða
standi hinni íslenzku nokkr-
um fetum framar í háttvísi
og framgöngu allri.
Ekki tel ég mig hafa þá yf-
irsýn um þessi mál, að ég geti
í örstuttu máli gert á þessu
nokkurn samanburð, en mér
er ekki grunlaust, að hér sé
árinni full djúpt tekið í, eins
og oft fyrr, því ég neld að
æsaa hvers tíma hafi alltaf
.verið álitin af þeim eldri sú
ósiðaðasta Og kærulausasta
sem þjóðin hafi nokkurn tíma
alið.
Vandlæting okkar hinna
fullorðnu á að sjálfsögðu rétt
á sér og er gott til þess að
vita, að menn haldi vöku sinni
og gefi gaum að æskunni og
þeim vandamálum, sem við
eigum við að stríða í uppeldis-
málum okkar. Aðalatriðið er,
að aðfinnslurnar séu ekki nei-
kvæðar fyrir málstaðinn. —
Svo lengi má segja góðum
dreng að hann sé vondur, að
hann fari að trúa því og haga
sér samkvæmt því. — Viðmót
okkar og umgengni í samskipt
um við unglingana er tvímæla
laust það sem mestu máli skipt
ir Eg hef umgengizt reyk-
vískt æskufólk mjög mikið og
ég leyfi mér að bera því yfir-
leitt góða sögu, enda þótt
margt megi betur fara.
• Æskan sé sjálf-
stæð og prúð
Þeirri kröfu er mjög á loft
haldið að kennarar eigi að láta
þessi mál öll meir til sín taka
og gjarna reynt að kenna þeim
um þau mistök, sem óneitan-
lega koma fyrir. — Þar sem
ég þekki bezt til er háttvísi
brýnd fyrir nemendum og
hennar krafizt í allri um-
gengni, og ég veit að kennar-
ar almennt leitast við að gera
nemendum sínum skiljanlegt
gildi góðrar Og fagurrar fram-
komu. En kurteisi er svo af-
stætt hugtak, að hætt er við
að ætíð verði skiptar skoðan-
ir um hegðun og framgöngu
æskufólks. Við búum í lýð-
frjálsu menningarríki og leit-
umst við að mennta þá kyn-
slóð, sem landið erfir. I anda
þessarar lýðræðismenningar
reynum við að ala upp fólk,
sem myndar sér skoðanir á
grundvelli fenginnar reynzlu
og þeirrar þekkingar sem það
býr yfir. Við verðum einnig
að venja þetta sama fólk við
að láta skoðanir sínar í ljós á
frjálsan og prúðmannlegan
hátt.
Þetta allt tekur nokkurn
tíma og veldur Oft misskiln-
ingi, þegar hinn vaxni maður
hneykslast yfir því að ung-
lingurinn vill láta sína skoð-
un á málunum í ljós. Langt
mál mætti um þetta skrifa og
engin leið að gera því nokk-
ur skil í fáum orðum, en ég
held að við getum öll verið
sammála um nokkur raunhæX
atriði til umhugsunar:
1. Við foreldrar gerum okkur
ljóst að enn hvílir megin-
ábyrgð uppeldisins á okkar
herðum og ekki unnt að
skjóta sér undan ábyrgðinni
í skjóli skóla Og bæjarfélags.
2. Skólarnir reyni að höfða
meir til ábyrgðartilfinning-
ar nemenda, með því að fela
þeim trúnaðarstörf í skól-
unum utan námsins sjálfs
og skapa þannig nánara
samstarf.
3. Að við reynum að greina
glöggt á milli þess hvað er
barnaskapur og afglöp og
hins sem kallazt getur af-
brot.
4. Að aðfinnslur okkar séu
fyrst og fremst jákvæðar,
þjóni þeim tilgangi einum
að bæta, en verði ekki
markiaust nöldur til niður-
rifs.