Morgunblaðið - 08.12.1961, Page 6

6
M O K r. V IV R L 4 O 1 Ð
Föstudagur 8. des. 196i
Ingimar Erlendur Sigurðsson:
Hveitibrauðsdagar. Smásögur
106 bls. Bókaverzlun Sigfúsar
Eymundssonar, Reykjavík
1961.
í>Ó Ingimar Erlendur Sigurðsson
sé enn ungur að aldri, aðeins 27
ára, og hafi ekki fyrr gefið út
smásagnasafn, þá er hann löngu
þekktur fyrir smásögur sínar sem
víða hafa birzt, bæði í blöðum
og tímaritum. Hann var ekki
nema 15 ára þegar fyrsta smá-
sagnasafn hans, „Þrjár líkkistur“
birtist í „Lífi og list“, og vakti
hún þegar talsverða athygli, enda
var þar farið fínlega með vanda
samt yrkisefni.
Þó sumt í þessari sögu beri
þess ótvíræð merki, að höfundur-
inn var kornungur þegar hann
samdi hana, hefur hún eigi að
síður ýmis af beztu höfundarein-
kennum Ingimars: frásögnin er
óbein og það er eitthvert órætt
samband milli kaflanna þriggja,
eitthvað sem lesandinn skynjar
undir yfirborðinu. Sjálf „sagan“
er óveruleg: ungur maður hittir
yngri frænku sína þrisvar sinn-
um með nokkurra ára millibili,
Og tveir fyrri fundir þeirra verða
eins konar forleikir hins síðasta,
þegar stúlkan liggur liðið lík á
skurðborðinu. Það er erfitt að
festa hendur á því sem raunveru-
lega gerist í sögunni, enda er það
tilfinningin fremur en söguþráð-
urinn sem máli skiptir. '
f bókinni er önnur saga,
„Ósýnilegt handtak", skrifuð sjö
árum síðar, sem fjallar um sams
konar efni, en nú eru listræn tök
höfundarins miklu öruggari og
sagan heilsteyptari. Drengurinn
í sögunni fær óskilgreint hugboð
um feigð gömln konunnar á neðri
hæðinni og forðast hana eins Og
heitan eldinn, af því honum
finnst sér stafa hætta frá henni.
Hann losnar við óttann morgun-
inn sem hún deyr — áður en
hann fréttir lát hennar. Sagan
er sérkennilega tær, þó hún sé
full af duldum kenndum og hvöt-
um.
„Böggla-Stína“ er svipmynd af
gamalli konu haltrandi með tvo
hvíta poka, sem geyma lífsham-
ingju hennar. Myndin er skýr í
sínum fáu dráttum, en mér finnst
vanta í hana þriðju víddina, af
því of mikið er sagt, of lítið gefið
í skyn.
„Draumurinn" er súrrealísk
dæmisaga, allhrottalegi um
draumóramanninn og þjóðfélagið
— eða hugsjónamanninn Og póli-
tíkina. Hún felur í sér kaldrana-
lega ádeilu á múgsefjun, en
mætti vera ísmeygilegri og tví-
særri.
Ekki veit ég hvórt flokka beri
„Hveitibrauðsdaga“ undir expres
sjóníska smásögu eða Ijóð. Þessi
stutti þáttur er settur upp eins
og prósakennt atómljóð, en það
er söguþráður í honum, þó torvelt
sé að fylgja honum. Eftir því
sem ég kemst næst er hér um að
ræða eins konar martröð eigin-
manns sem þjáist af brjálaðri af-
brýði. Hrynjandi stílsins, mynd-
irnar sem brugðið er upp, og
sjálft orðfærið magna fram áhrif
geðveiklunar, þar sem saman
blandast ótti, harmur, afbrýði,
Ingimar Erlendur Sigurðsson
minnimáttarkennd, storkun og hé
gómi. „Hveitibrauðsdagar“ er
• Enn um sjónvarp
Svar til „Sigurðar Gamla“
frá einum afturhaldsgaur-
anna“.
„Sigurður Garnli" sendir
oss tóninn, nokkrum „aftur-
haldsgaurum“ meðal háskóla-
manna, er höfum uppi látið
nokkum efa um menningar-
gildi sjónvarps (hér eftir SV).
Telur hann að dauflega muni
týra á heilaperum vorum í
þeim efnum, sbr. Velvakanda
2/12 1961 .
Hér skal ekki hin þjóðlega
hlið málsins tekin til meðferð
ar, heldur hin almennt menn-
ingarlega. Ekki rengi ég þann
góða vitnisburð, sem hann gef
ur SV frá Keflavík. Vera má
að Bandaríkjamenn, sem eru
vinir vorir geri sér Ijósa nauð
syn þess að senda oss aðeins
sæmilegt efni, enda er það
þeim sjálfum til sæmdar og
þeirra eigin her til heilla.
Munum vér í þeim efnum
hafa það, sem sannara reynist.
Sendi þeir oss hins vegar sið-
spillandi efni, þá munum vér
ekki þegja, því það skaðar
bæði þá og oss — og þeir eiga
m.a. að verja málfrelsi vort,
þ. á m. réttinn til þess að
andmæla slæmu efni í SV,
er nær til íslendinga. Meðan
vér ráðum engu sjálfir um
rekstur SV, þá yrðum vér eins
og pöddur undir herfi ef þeir
vildu beita SV til þess að af-
siða oss. Ég tel það eðlilegt
að yfirvöld vor skattleggi þau
SV tæki, sem eru í eigu íslend
inga, til þess m.a. að auðið sé
að ráða uppeldisfræðing til að
ganga úr skugga um áhrif SV
á uppeldi þjóðar vorrar.
furðuleg smíð, torskilin og samt
nærgöngul.
Og er þá komið að þeim fjór-
um sögum í bókinni sem mér
þykja beztar Og skipa Ingimari
tvímælalaust á bekk með beztu
smásagnahöfundum okkar. Þær
eiga það m. a. sammerkt, að þær
fjalla allar um unga drengi og
viðbrögð þeirra við heimi full-
orðna fólksins eða atferli jafn-
aldranna.
Elzt þeirra er „Rottuveiðar",
samin 1955. Sjálft efni sögunnar
er ekki tiltakanlega merkilegt:
keppni tveggja félaga um það,
hvor unnið geti til verðlauna,
sem hvorugur veit hver eru, með
því að drepa fleiri rottur en hinn.
Lýsingin á rottudrápinu og síðar
á slagsmálum þeirra félaga er
snerpuleg og stundum hranaleg,
en hún er í rauninni aukaatriði
hjá því sem liggur undir yfir-
borðinu: tilfinningum félaganna
Kynni mín af SV miðast
einkum við Bretland og
Noreg. í nokkur ár hef ég
einnig fylgst með því, sem um
mál þessi hefir verið ritað.
Norskum SV notendum hefir í
haust fjölga ðum 630 á dag.
SV í Bretlandi átti nýlega 25
árá afmæli og er hið elzta í
heimi. Á s.l. árum hefir það
hlotið harða gagnrýni og fara
glefsur úr einni slíkri grein
hér á eftir. Meðal gag-nrýn-
enda eru læknar, uppeldisfræð
ingar, listamenn og lögreglu-
stjórar. Brezkir læknar telja
að SV hafi rétt berklaveikina
við og sé hún að ná sér á
strik aftur. Norskir læknar
telja að SV framkalli epilept-
iska krampa undir vissum
kringum-stæðum. Eftirlitsmað
ur fræðslumála í New York
telur að SV hafi átt þátt í að
kenna börnum og unglingum
ofbeldiskennda glæpi. — Nú
er vitað að hvorki SV né Útv.
h-afa samvizkubit af að rífa
niður árangurinn af uppeldi
heimila og skól-a. „Vér tökum
ekki tillit til hinna viðkvæm-
ustu“ sagði kunnur sjónvárps
maður á Norðurlöndum. Sama
gætu Útvarpsmenn vorir sagt.
Þeir taka ekki tillit til ba-rna,
sem æpa upp úr svefni í marg
ar nætur eftir hysterisk leik-
rit. En reikninginn fyrir þetta
framferði verður einhver að
greiða. Og þegar hinir við-
kvæmu eru nógu langt leiddir
— og orðnir nógu margir, þá
verður þjóðfélagið að taka
við.
• Aðeins farvegur
Ég gæti vitnað í margt, sem
meðan á kappleiknum stendur og
einkanlega viðbrögðum þeirra í
lokin við pakkhúsmanninum, sem
hefur att þeim saman. Eins og
oft í sögum Ingimars er það full-
orðna fólkið sem veldur böli
barnsins, bregzt trausti þess, legg
ur drauma þess og vOnir í rúst.
„Rottuveiðar“ er sérlega nærfær-
in og sannferðug lýsing á gagn-
kvæmum tilfinningum ungra
vina og viðhorfi þeirra til eldri
kynslóðar.
„Huldumaður" segir frá vist
feimins og fjörlítils drengs á
barnaheimili, þar sem ung stúlka
tekur við hann ástfóstri. Sam-
bandi þeirra er lýst með fágæt-
lega hugþekkum hætti, lýsingin
er tærasti skáldskapur frá upp-
hafi til enda. En töfraheimur
drengsins hrynur af völdum full-
orðna fólksins, stúlkunnar ungu
Og kennarans, og vonbrigðin eru
nístandi sönn. „Huldumaður" er
ásamt „Regni" bezta sagan í bók-
inni.
„Regn“ hlaut fyrstu verðlaun í
smásagnakeppni „Vikunnar" fyr-
ir nokkrum árum. Sagan er ljóð
ræn og hugtæk lýsing á sambandi
drengs við móður sína, sem er
ekkja, og draumum hans um ann-
an föður. Sálarlíf þessa einmanna
drengs, draumar hans, lygar, fum
og vonbrigði, verður átakanlega
raunsatt og rennur einhvern veg-
inn saman við dapurlegt umhverf
ið og regnið. Ytri lýsingar í sög-
ég á í fórum mínum varðandi
.menningaráhrif SV. Vera
mætti að „Sigurður g-amli“
skildi þá hvílík firra það er,
sem ha-rln heldur fram, að SV
„sé“ mesta -menningartæki,
sem fundið hefir verið upp,
næst leturgerð." SV er að-
eins farvegur fyrir mf'nningu,
og ómenningu, sem fyrir H
kann að vera! Það er eVM
nýskapandi. Rétt er það að
reynsla Vor er ekki mikil af
SV. Og þá sakar ekki að hlýða
á skoðanir þeirra, sem betur
vita, eins og t.d. brezkir
menntamen-n, e<r unnið hafa
fyrir sjónvarpið og í því á
ýmsa vegu. Örfáar tilvitnanir
-kunn-a að varpa skærara ljósi
á þetta en vorar daufu týrur.
„Er SV hlutlaust í hinni
þvældu, frjálslyndu merkin-gu
þess orðs, svo hagnýta megi
það til góðs og ills? Nei, þ-að
etur upp allt, sem sýnilegt er.
Það er -andstæða li-star. SV
stefnir að því að fylla út
hverja stund. hverja þögn. SV
er ósamrýmanlegt alvarlegri
list“. „Sennileg-a er það hið
alv-arlegasta um SV að segja
að það eyðileggur þörf vora
fyrir list .... Ég endurtek að
ég ef-ast um að SV verði „um
bætt“ meðan þeir menn, sem
starfrækja báða farvegi þess
halda áfram að hu-gsa eins
og .. . . “
„Það mun aldrei vera til
nóg af hæfum mönnum til að
fullnægja vambarkenndum
kröfum kveldsjónvarps, þegar
-það gefur sig ekki að fræðslu."
Höf. segir að -af þeim sökum
verði að þynna efnið til þess
að fá það til að endast. Þeg-
ar þynningin hefir farið niður
unni eru mjög myndrænar og
skýrar, en tilfinningin í henni er
samt öllu öðru máttugri.
„Snjór“ tekur til meðferðar af-
arviðkvæmt efni, sem beinast
lægi við að fara um klúrum hönd
um, en Ingimar velur ekki þá
billegu lausn, enda vakir ann-
að og meira fyrir honum en lýsa
„ónáttúru“ barna og unglinga,
sem er raunar miklu almennari
en sómakærir horgarar eru fúsir
að kannast við. Sagan fjallar
fyrst og fremst um fegurðar-
draum næmgeðja drengs og at-
vikin sem svipta hann draumi
sínum. Snjórinn er mjög áhrifa-
mikið og veiðeigandi tákn í sög-
unni. Þetta er falleg saga í orðs-
ins beztu merkingu, hvað svo sem
formælendur góðra siða kunna
um hana að segja.
Þrjár yngstu sögurnar í bók-
inni eru slakari en áðurnefndar
fjórar sögur, hvorki eins vel unn-
ar né eins djúpskyggnar. Þær
fjalla allar með einhverjum hætti
um siglingar eða sjómenn, og
uppistaðan í þeim er tál og
brostnar vonir.
„Bros“ er svipmynd af brigð-
lyndi ungrar stúlku. Sagan er
nokkuð sundurlaus og öll á yfir-
borðinu.
„Heimþrá" er betur gerð, sum-
ir þættir hennar allgóðir, einkan-
lega samtal Norðmannsins og
vændiskonunnar — hinn heims-
Framh. á bls. 15.
úr tilteknu lágmarki, leysist
s-annleikurin-n upp í lýginni.
Og bætir orðrétt við: „Hér af
leiðandi eru það en-gar ýkj ur
að segja að 95% af SV séu
lýgi“.
„Ekki eflir SV hæfni vora
til að hugs-a, heldur hamlar
hen-ni. Raunverulegir lista-
menn ættu að halda sér frá
SV. Gefi menntamenn sig að
því, ættu þeir að gera það með
skilyrðum, er þeir sjálfir setja,
en aðrir ekki. Þar eð þetta er
yfirlegt ekki auðfengið, ættu
þeir að halda sér frá múg-
tækjunum, sem eru ekki þeg-
a-r í þjónustu þeirra“. Þá send
i-r höf. BBC tóni-nn fyrir hús-
mæðraþátt á miðvikudögum,
telur hann miðaðan við þroska
stig 9 ára stúlkna og að hitt
SV (þ.e. ITV) myndi tæplega
finna upp á j-afn móðgéindi og
hlálegu efni. Innviðaþekking
höfundar kemur fram í þess-
arri setnin-gu: „SV er saurg.
að vatn. Sem rithöfundur,
áhorfandi og fréttam-aður hef
ég kosið að leika í því. En
það þýðir ekki að það sé ekki
saurg-að vatn (pol-luted
water)“. Frá þessari heildar-
gagnrýni undanski-lur hann
fræðslustarfsemi SV, og boð-
ar að hann muni taka han-a
til meðferðar í síðari greinum,
sbr. New Statesman, bls. 572,
LXII bindi.
• Menningin
Ég hef sleppt mörgu af
svæsnasta í gagnrýnin-ni, emn
ig nöfnum á mönnum og lista-
verkum, en haldið mér að þvi
almennt- menningarlaga, og
hefir það yfirleitt gildi í öðr-
um löndum. Ekki stafar þjóð-
erninu sérstök hætta af SV
að dómi hins brezka . rýn-
anda, heldur menningunnl,
SV er meðal þeirra menning-
arþægind-a, sem la-g-t h-afa
nauðungarfarg á menninguna
og þá, sem eiga að njóta henn
ar. Gild-a hér orð Hávamála:
Ljúfur verður leiður, ef lengl
situ-r.
Ann-ar Breti hefir birt 7
reglur um notku-nn SV. En að
birta þær hér hefir eng-an til-
gang. Sr. Magnús Helgason
skol-astjóri birti fyrir meira en
30 árum reglur um svefnþörl
bama og ungling-a, en hver
fer eftir þeim? Hér m-á ekkert
banna — og í slíku samhengi
eru -allar reglur tilg-angslausar,
hvorc sem þær k-oma frá lækn
um, kennurum eða öðrum,
Því nánar aðgætt eru reglur
boð og bönn.
Jóhann Hannesson.