Morgunblaðið - 24.12.1961, Blaðsíða 16

40
MORGUlSbL AÐIÐ
Sunnudagur 24. des. 1961
FORNAR SÖGUR herma, að
mörgum öldum fyrir Krists burð,
hafi bóndi nokkur í Frygiu, Gord
íus að nafni, verið kallaður til
konungs af landsmönnum sínum.
Hafði Seifur mælt svo fyrir, að
þeir skyldu 'til konungs taka þann
mann, er fyrstur æki í vagni
heim að hofi hans. Þessi bóndi,
Gordíus er sagður stofnandi borg
arinnar Gordíon, sem einkum hef
ur geymzt í manna minnum sakir
sögunnar um Gordíon-hnútinn,
þann er Alexander mikli hjó sund
ur, er liann fékk ekki leyst með
öðru móti. Er Gordíus bóndi var
orðinn konungur, gaf hann guð-
inum Seifi vagn sinn og segir
sagan, að oki hafi verið fest við
vagninn með haglegum og ramm-
gerum hnút — og skyldi sá fá
sigrað alla Asíu, er tækist að
leysa þann hnút.
í annarri bók Alexanderssögu,
sem Brándur Jónsson, ábóti, sneri
á íslenzka tungu á þrettándu öld,
segir frá því, er Dario, Konungi í
Serklandi, barst til eyrna sá
kvittur, að Alexander konungur
var kominn í riki hans með her-
skildi. Er til orrustu kom þeirra
í millum segir Alexanderssaga,
að hin fyrsta borg, er Alexander
sigraði var Sardis. Segir síðan
örðrétt í Alexanderssögu: —
í borg þessi var Þórshof í
miklu haldi, og í hofinu stóð vagn
einn, hann var með nokkurskon
ar vél svo festur við ok eða sila,
ævintýri af syni Gordios, konungi
Fryga — syninum Midasi, -em
verið hafi konungur eftir föðux
sinn. En móðir hans á að hafa
verið frjósemdargyðjan Kybele,
sem Frygar tignuðu.
Þar segir til dæmis, að eitt sinn
er Silenus, fylgismaður Dyomsus,
guðs víns og gleðskapar, villtist,
reyndist Midas honum vel. Að
launum gaf Dyonisus honum ósk.
Midas óskaði að allt er hann
snerti við yrði að gulli. Óskin ■. ar
svo rækilega uppfyllt, að allur
matur og drykkur varð samstund
is að gulli í munni Midasar og
vofðí yfir honum nungurdauði.
Hann bað þá að óskin yrði tekin
frá honum. Og honum var skipað
að lauga sig í ánni Paktolus. —
Þar losnaði hann við þá kvöð,
að allt er hann snerti, yrði að
gulli, en sandurinn á árbotninum |
breyttist í gull.
brúnum hvers hinna
stóru bronzkera
brjóst myndir.
voru fjórar slíkar
BORG MIDASAR
önnur saga er sögð af viðsíkipt
um þeirra Midasar og Silenus.
Midas blandaði víni í uppsprettu,
sem Silenus teigaði úr og varð
drukkinn af. Taldi Midas hann á
að miðla sér af þekkingu sirmi
og sagði Silenus honum þá m.a.
Drykkjarskál úr bronzi. Með letri greyptu í vaxplötu, sem fest
hefur verið við brúnina hjá handfanginu til hægri á myndinni.
að engi kunni frá leysa. Vagninn
hafði þar lengi staðið í hofinu, og
sá var átrúnaður borgarmanna,
að engi mundi leyst fá sköklana
frá okinu, nema sá, er síðan fengi
sigrað allt Asiam.
Og er Alexander kónungur
spurði þetta, þá var honum mikið
um að reyna, hvort hann fengi
leyst knútana, og, því að hann
vildi gjarna fyrir sig láta fyllast
örlaganna skipan, þá tekur hann
upp okið og vill frá leysa skökl-
ana og fær engi leyst. En að eigi
þætti þeim svo, er hjá stóðu, sem
þetta værj konunginum illt heill
þá segir hann svo til sinna
manna:
— Hvórt hyggið þér manni
nokkurs auðnara, að hann fái
knúta þessa leyst eða viti með
hverri list þeir eru saman riðn-
ir. Mikill hégómi, segir hann að
trúa slíku, bregðu síðan sverði
og heggur í sundur knútana.
Og hér var nú annað hvort, að
Alexander konungur fyllti það,
er örlögin höfðu fyrir skipað,
þótt hann leysti knútana heldur
með sverði en með höndum sér,
ella sýndi hann það, að þessi á-
trúnaður hafði hégómlegur verið.
Hér er komu Alexanders mikla
til borgarinnar Gordíon flækt
saman við bardagann um Sardis,
sem var höfuðborg hins forna
konungsdæmis Lydiu — en milli
þessara tveggja borga er langur
vegur.
Samkvæmt tímatali Plútarks,
var það veturinn 334—333 fyrir
Krists burð, sem Alexander kom
tii Gordion. Hefur borgin þá að
eins verið svipur hjá sjón miðað
við fyrri glæsitímabiL
jlr Sögur af Midasi.
i_ í griskri goðafræði eru sögð
þann sannleik, að sérhverjum
manni væri bezt að hafa aldrei
fæðzt — en þeir sem hefðu verið
svo óheppnir, ættu aö reyna að
deyja sem fyrst.
Loks er hér sagan af þvi, er
Midas var dómari í tónlistar-
keppni þeirra Apollos og Pans.
Midas dæmdi Pan í vil Og í hefnd
arskyni lét Apollo honum vaxa
asnaeyru. Midas leyndi eyrunum
fyrir öllum nema rakara sínum.
Eins og skiljanlegt er um rakara,
átti sá ákaflega erfitt með að
þegja yfir þessu. Hann tók því
til bragðs að grafa holu í jörðina
og hvísla leyndarmálinu ofan í
hana. Síðan mokaði hann mold
yfir leyndarmálið Upp af því
spratt reyr Og þegar vindurinn
næddi um reyrinn mátti heyra
hann hvísla: — Midas hefur asna
eyru-asnaeyru.
Þótt Midasar-ævintýrin séu
sögð vera um son Gordios, er það
alsendis óvíst. Á 8. öld og 7. öld
er vitað, að konungar í Frygiu
báru ýmist nafnið „Gordios" eða
„Midas“ og hinn seinasti og vold
ugasti konungur með nafninu
Midas, ríkti síðari hluta 8. ald-
ar og fyrri hluta 7. aldar. Sumar
heimildir segja það hafi verið á
árunum 738-695. Herodotus sagna
ritari segir, að Midas könungur
Frygiu hafi verið hinn fyrsti er-
lendi konungur, sem viðurkenndi
véfréttina í Delfí og mun það
vera þessi síðasti Midas.
Fornleifafundir á 19. öld færðu
þegar stoðir að tilvist Midasar
konungs. Á leirtöflum hins kon
unglega bókasafns Assýríu-
manna, er getið um Midas kon-
ung — eða MITA — sem hafi
verið framgjarn andstæðingur
Sargons konungs, er ríkti í Ass-
yríu á árunum 722—702 f. Kr.
Segir á töflum Assyriumanna, að
Midas hafi staðið að myndun
bandalags konunga í Austur- og
Vestur-Anatólíu, sem beint var
gegn Assyríu. Voru þessir banda-
menn í þann veginn að hefja á-
rás á Assyríu, þegar villtur þjóð
flokkur kom úr norðri, fór her-
skildi um Frygiu og eyddi höfuð
börg ríkisins, Gordion. Grískar
heimildir segja, að þá hafi Midas
konungur framið sjálfsmorð.
Þessi þjóðflokkur var Kimmerar,
er fóru yfir Kákasus á undan-
haldi undan Skýþum.
Hinir reiðkænu Frygar.
Frygar komu til Litlu-Asiu
frá Þrakíu eða Makedoníu, eftir
því sem segir í grískum heim-
ildum. Það er talið rétt vera, því
að mál þeirra var áreiðanlega
indó-evrópskt. í Illionskviðu
Hómers, er sagt frá því, að Fryg-
ar veittu Priam konungi í Troju
fylgi, þegar Grikkir herjuðu á
borgina — og launuðu þeir honum
þar með liðveizlu í átökum þeirra
við Hittíta. Hittítar höfðu um
langan aldur verið ráðandi 1
Litlu-Asíu, en misstu veldi sitt i
hendur Frygum. í Illionskviðu
segir, að fyrir Frygum í Troju
hafi farið þeir Forkunnur og
Askaníus — „þeir voru langt að,
frá Askaníu, — og ólmir bardaga
menn“. Er vitað að Frygar voru
komnir til Litlu-Asíu alllöngu
fyrir 1200 f. Kr. Hómer segir, að
Frygar hafi haft aðalstöðvar sín
ar í Sangaríusdal — en þar er
borgin Gordion — og á háslétt-
unni suðvestur af dalnum. Þó er
líklegt talið að veldi Fryga hafi
náð allt véstur að Eyjahafi og
austur að Efrat-fljóti.
Um 1000 f. Kr. var ríki Fryga
víðlendast, en fór eftir það að
dragast saman, því þeir gátu
ekki treyst yfirráð sín. Um 800 er
ríkið orðið mun minna. en þá
mjög öflugt og velmegun mikiL
í Frygiu var mikið og gott graa
lendi og einkum lögð stund á sauð
fjárrækt. Einnig áttu þeir hesta
svo góða, að þeir voru jafnvel
fluttir til Rómaborgar til sýn-
inga í hringleikum, enda er f
IllionskviSu talað um hina „reið
kænu Fryga“. ^
★ Gordion-borg 8. aldar, f. Kr,
Um aldamótin síðustu fóru
fram fyrstu fornleifarannsóknir
í borginni Gordion sjálfri. Það,
sem þá fannst var lagt til grund-
vallar síðari skoðunum og rann-
sóknum á frygiskri menningu. Nú
er vitað, að þessar rannsóknir
voru aðeins byrjunarstigið. Menn
höfðu aðeins getað rakið sögu
borgarinnar til 6. aldar f. Kr.
NiðurstöðUr fornleifafræðinga af
rannsóknunum voru þær, að hin
ir fornu Frygar hefðu verið frið
samir bændur, lítt miegandi að
veraldlegum gæðum óg væri vart
að vænta merkilegra funda frá
Gordion. t
Síðan hafa verið gerðar margar
og merkar uppgötvanir í sögu
Grikklands og Litlu-Asíu. Þær
hafa m.a. skýrt hnignun hinnar
fórnu Eyjahafsmenningar vegna
árása indó-evrópskra þjóðflokka.
Þessi menning leið undir lok urn
1200 og á næstu fjórum öldum
verða hinir lítt siðuðu indó-
evrópsku menn fyrir áhrifum að
austan — frá Fönikiu, Sýrlandi
og víðar — og til þeirra áhrifa
er upphaf hinnar hellenzku menn
ingar rakið. Minjar hafa fundizt
frá þessu fjögurra alda tímabili,
sem gefa nokkra vísbendingu um
hvert stefndi, en hin sögulega
þróun er enn ókunn, báðum meg-
in Eyjahafs.
Af þessu vaknaði forvitnl
fræðimanna á því, bver hefði
verið staða Frygiu, — hvórt hún
hefði beinlínis stuðlað að sköpun
þessarar nýju menningar, eða
hvort hún hefðj eingöngu verið
Þannig var umhorfs í einu horni haugsherbergis konungs, er það fannst. Fjöldi muna úr bronzi. stórt brouzker á þrifæti lengst
til hægri. Á gólfinu liggur hrunið borð. y