Morgunblaðið - 10.01.1962, Side 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 10. jan. 1962

ISamtal við Guðbrand Guðbrandsson frá Prestbakka sjötugan
■

t
:
I
:
:
;
Á EINUM veggnum í stof-
unni hékk mynd af síðfext-
um, svipmiklum hesti. Fyrir
ofan hana fallegt greni. Á
öðrum vegg mynd af hús-
freyjunni, Guðrúnu Auðuns-
dóttur. Ég hafði gaman af að
horfa k myndina af hestin-
um. Yfir honum var kyrrlát
reisn. Ég virti hann oft fyíir
mér þann stutta tíma sem
við Guðbrandur töluðum
saman. Þegar ég fór var
hesturinn eftir. Ég saknaði
hans.
„Sá sem ekki hlítir ráðum
hestsins, getur haft verra af“,
sagði Guðbrandur í samtal-
inu. Hesturinn kallaði fram
gamla endurminningu frá
því ég kom drengur að
Grænumýrartungu. í stof-
unni voru tvær myndir, sem
vöktu athygli okkar ferða-
langanna; önnur fallegur í-
saumur með orðunum „Drott
inn blessi heimilið“, hin af
Jónasi á Hriflu. Húsbóndinn
virtist hafa sérstakar mætur
á þessum upphengingum. Þá
sagði einn gestanna við
hann: „En væri ekki nóg að
hafa myndina af Jónasi?
Mundi það ekki gera sama
gagn?“
Nú ev ísland Jónasar horf-
ið. En hesturinn á sér víðar
athvarf en uppi á stofuvegg
hjá honum Guðbrandi.
Þessar hugsanir leituðu
sterkt á mig meðan á sam-
talinu stóð, ég varð annars
hugar. En samt ætla ég að
reyna að rifja það upp, því
Guðbrandur verður sjötugur
í fiag.
„Hvar ertu fæddur?“
„1 Hraunbóli á Brunasandi
á Síðu. Þar bjuggu foreldrar
mínir“.
„Þú hefur verið fæddur í
fátækt?“
„Heldur það. Þá voru vond
veður í skammdeginu og erf-
itt að bjarga sér. Það eina
s$m fólkið hugsaði um voru
hey á sumrin, skepnur á
vetrum'*.
„Þið hafið verið einangr-
uð“.
„Við fengum stundum heim
sóknir af hafi, þegar skip
villtust upp á sandana. Sum-
ir dauðir, aðrir Ijfandi. Við
báðum ekki um þessar heim-
sóknir, en þær voru tilbreyt-
ing: að fá ofurlítið af útlönd-
um inn í stofu til sín.
Og svo fóru nokkrir karl-
menn á vertíð og stunduðu
róðra frá Suðurnesjum. Við
það var látið sitja. Þeir fóru
gangandi alla leiðina. Aðeins
hinir hraustustu menn lögðu
út í þetta ævintýri. Öll vötn
óbrúuð og þeir þurftu að vaða
árnar, nema Þjórsá og Ölfus-
á. Við Hólsá og Markarfljót
fóru þeir úr buxunum, buðu
gaddinum byrginn og óðu yf-
ir berir að neðan, en í skinn-
skónum. Þá voru fötin þurr,
þegar yfir var komið, og
unnt að halda förinni áfram.
Ég gerði þetta einu sinni,
þegar ég fór á vertíð. Þá var
ég á sextánda ári og gekk
alla leiðina, ég held við höf-
um verið 11 daga á leiðinni".
„En sú ferð hefur borgað .
sig?“
„Ég hafði sextíu krónur
upp úr mér yfir vertíðina, en
hæsta kaup sem duglegir og
vanir karlmenn fengu var
100 krónur. Það var mikið
haft fyrir þeim aurum.
„Var ekki hættulegt að
vaða vötnin?“
„Nei. Ég var vanur vötn-
um, alinn upp við vatnaklasa
eins og ég var“.
„Hvað bar helzt til tíð-
inda í ferðinni suður?“
„Ekkert".
j,Hvert fórstu á vertíð?"
„Að Meiðastöðum í Garði.
„En stunduðu þeir ekki
sjóróðra?"
„Lít'iS. Það þótti ekki á-
renniiegt að storka briminu,
eins og það var á söndun-
um. Hefurðú séð það?“
„Nei, en ég hef séð brim á
Stokkseyri".
„Brim er hvergi eins“.
„Var hugsað heimspekilega
fyrir austan?“
„Það var hugsað um að
hafa í sig og á. Engin flík
keypt en allt unnið heima í
höndunum úr ullinni. Þá var
vakað fram til ellefu. Og
lesið".
„Það hefur verið leyft?“
„Hvað?“
„Að lesa“.
„Já, upphátt. En það var
illa séð, ef þeir sem voru
stautfærir tóku sér bók í
hönd, fóru út í horn og lásu
í hljóði“.
„Þú hefur auðvitað lært að
lesa, Guðbrandúr? “
„Ég get lesið fyrir sjálfan
mig. Þarna í skápnum eru
íslendinga' sögumar eins og
þú sérð. Ég hef lesið þær
allar og sitthvað fleira“.
„Heldur þú að fólk hafi
lært margt utan bókar?“
„Ekki meira en nú gerist,
ætli það? En það var margt
Fáein orð úr einveru
Það var ævintýri líkast að
koma í menninguna!“
„Hvað voruð þið margir
saman á ferðaláginu? “
„Við lögðum átta af stað
úr Skaftafellssýslu, austan
Mýrdalssands, en á leiðinni
bættust tíu við“.
„Höfðuð þiðnóg aðborða?"
„Við höfðum nesti með
okkur. Þá voru engir pen-
ingar til að kaupa fyrir mat“.
„Hvað gerðirðu við þessar
sextíu krónur, sem þú
fékkst?“
„Helgi fékk þær, þegar ég
kom heim“.
„Helgi?“
„Já, Helgi Bjarnason á
Núpum í Fljótshverfi. Hann
var húsbóndi minn. Eg fékk
75 krónur á ári hjá honum,
en svo gat hann sent mig
hvert á land sem var eða
því sem næst og tekið kaup-
ið“.
„Þetta hefur verið hálf-
gert þrælahald?“
„Nei, ekki fannst mér það.
Ég hef alltaf unnið hjá öðr-
um, nema sextán síðustu ár-
in áður en ég fluttist- hingað
til Reykjavíku'r. Þá hokraði
ég á Prestbakka".
„Var farið vel með vinnu-
fólkið?“
„Misjafnlega. En ég þurfti
ekki að kvarta. Það var
ekki auðvelt að vera hjú,
menn þurftu að læra það“.
„Þú varst alinn upp hjá
foreldrum þínum?“
„Þangað til ég varð 11 ára.
Þá brugðu þau búi og fóru
í vinnumennsku. Tólf ára
gamall fór ég að Prest-
bakka til sr. Magnúsar. Tvö
næstu ár, eða meðan fært
var frá, var ég smali á
Prestbakka. Svo vann ég
með piltunum“.
„Hvernig líkaði þér að
sitja yfir?“
„Vel. Sauðfé er kannski
ekki ýkja skemmtilegt, en
það er ekki allt fólk heldur.
Sauðfé er gott og þægilegt,
meira en hægt er að segja
um okkur hin“.
„Þér þykir gaman að dýr-
um?“
„Þau eru vinaleg og auð-
velt að lóta sér þykja vænt
um þau“.
„Sástu nokkurn tíma huldu
fólk í hjásetunni?"
„Nei“.
„En hvað sástu þá?“
„Ég sá fjöll".
„Sástu Lómagnúp?“
„Ekki af heiðinni, þar sem
ég sat yfir. Þaðan sá . ég
Kaldbak. Hann var mín
Esja“.
„En Lómagnúpur?“
„Hann sóst frá Hraunbnli,
fallegt fjall“.
„Sástu Járngrím?“
„Nei, ekki varð ég svo
frægur. Ætli hann sé til nema
í Njálu? Annars höfðum við
lítinn tíma til að glápa. Vinn
an sat fyrir öllu. Að hafa
ofan í sig að éta var fyrsta
boðorð hvers dags. Og það
tókst, með þrældómi.
Stundum fórum við í sil-
ungsveiði suður í Landbrots-
vötnin og drógum fyrir. Það
var erfitt verk vegna sand-
bleytu. Gat verið hættulegt.
Fyrir kom að menn færu í
vötnin, en það var ekki að
því spurt. Oft rak dauðan
fisk á fjörurnar. Það hélt
líftórunni í mörgum. Bezt
þótti þegar fiskurinn korh
spillifandi með briminu, það
var kallað landhlaup. Þá var
betra að vera einhvers stað-
ar nálægt, því fuglinn var
fljótur að gleypa hvern ætan
bita. Það voru fleiri en við
fyrir austan á þessum árum,
sem börðust við að lifa“.
„Hvaða fiskur var þetta?“
„Þorskur mest. Þá var
miklu meiri fiskur á miðun-
um en nú er. Hann var líka
nær landi. Verið getur að
forsjónin hafi séð fyrir því,
að hann kæmist ekki út úr
brimgarðinum, hún sér fyrir
mörgu. Þegar lítið var að
borða, heyrði ég að karlmenn
imir sögðu: „Það er bezt að
fara á fjöruna". Og oftast
höfðu þeir eitthvað upp úr
krafsinu".
lært þá ekki síður en nú. En
mundi ekki náttúran hafa ver
ið bezti skólinn, vel gæti ég
trúað því“.
„Þú varst viðloðandi á
Prestbakka?“
„Já, ég fór þangað aftur,
þegar ég var 17 ára. Það
þótti mér skemmtilegt, því
þar var menningarheimili.
Ég var látinn fara margar
kaupstaðarferðir til Víkur
með lestirnar, stundum einn
stundum í fylgd með'öðrum.
Fyrsta ferðin er mér einkar
minnisstæð; ég var einn og
það þótti hálfgerð forsend-
ing, eins og ó stóð. En ferðin
gekk vel. Ég var með fimm
hesta og átti að sækja timb-
ur. Þó ég hefði farið þarna
um einu sinni áður á suður
leið, sá ég margt nýtt, óg
hafði gaman af að koma í
Vík. Hún var í mínum aug-
um stórborg. Síðan hefur
hún minnkað.
Á heimleiðinni fann ég
flösku með spíritus, sem ein-
hver hafði týnt í troðning-
unum. En ég var ekki orð- - brotið, villtist ég. Þá setti ég
fundið á þér vín?“
„Það hef ég gert, siundum
jum of“.
„En þegar þér kólnaði í
póstferðum?"
„Nei, aldrei þá“.
„Bar ekki stundum eitt-
hvað til tíðinda í póstferðun-
um?“
„Ekkert. Það gekk allt
ágætlega, nema þegar ég
hreppti vonda veðrið. Það
var rétt fyrir jól 1938. Ó-
fært til Víkur nema syðri
.leiðina, og hún var illfær.
Þegar ég kom út á miðjan
Mýrdalssand, gerði aftaka-
veður með stórhríð. Múla-
kvísl og Kerlingardalsá upp-
blásnar af krapa, og þó
einkum hin síðar nefnda.
Með Víkurhömrum er svo
misvindasamt, að heita má
óstætt í slíkum veðrum, og
ætlaði ég því að brjótast nið-
ur að sjó, en sú leið er ekki
nema 150 faðmar. Ég komst
ekki niðureftir, en gekk I
hringi og lenti aftur í mín-
um eigin sporum. Þegar ég
hafði gengið þannig nokkra
hringi, tók ég til bragðs að
teyma hestana og fika mig
áfram upp hlíðina og heim
að Suðurvík til Jóns Hall-
dórssonar. Það var erfitt
ferðalag. Þegar við komum í
Suðurvík, var okkur vel tek-
ið öllum fjórum. Ég var með
þrjá hesta, tvo undir burði
og einn til reiðar, þann
rauða þarna uppi á veggn-
um. En svo var snjóþungt,
að ég varð að skilja hestana
eftir í túnskafli eins og tíu
faðma frá bænum.
Ég ' fór inn og heilsaði.
Fólkið þóttist hafa heimt mig
úr helju. Sumir hrósuðu mér
fyrir, að mér skyldi hafa
tekizt að komast í húsaskjól.
En það var ekki lofsvert. Ég
get ekki séð, að það sé lofs-
vert að langa til að halda
lífinu. Verða ekki úti í hríð-
inni. Svo var mér hjálpað að
troða snjóinn heim að bæn-
um og þá gat ég teymt hest-
ana í hús. Þá leið mér bet-
ur. En það sagði fólkið, að
Mýrdælingar, sem höfðu lagt
af stað heim á leið, hefðu
snúið við þarna í brekkunni
og haldið útundir aftur.
Ég hélt svo heim á Prest-
bakka nóttina fyrir aðfanga-
dag og var á ferðinni allan
daginn og kom ekki heim
fyrr en á jóladagsmorgun,
þegar verið var að mjólka
kýrnar. Þá hafði ég verið 21
klukkustund á leiðinni.
Þegar ég kom upp í Land-
inn nógu veraldarvanur til
að sýna slíkum kostagrip
þann sóma, sem við átti. Ég
opnaði flöskuna, hellti lögg
út í kaffið, en ekki nógu
stórum skammti, því ekkert
gerðist. Þá varð ég hræddur
um að séra Magnús fyndi
lykt af mér og henti flösk-
unni. Þannig er þetta stund-
um: Við finnum flösku af
spíritus, tökum tappann úr
henni, dreypum á, ójú gott
er það og hressandi og —.
En þá allt í einu kemur
ábyrgðartilfinningin upp í
okkur og fylginautur hennar,
óttinn við samvizkuna sem
við getum kallað Magnús eða
Jón, og við fleygjum flösk-
unni. Og ekkert hefur gerzt“.
„Þið hafði fengið rauðvíns-
kúta, þegar skip strönduðu?“
„Við fengum kúta“.
‘,,Þú hefur kannski aldrei
töskuna á þann rauða og
sleppti honum, en hann
sneri við og skilaði okkur
heilum á húfi að Klaustri,
þar sem var póstafgreiðslan.
En það er aukageta. Margir
hafa treyst sjálfum sér betur
en hestinum, og haft verra
af“.
„Þetta hafa verið svaðil-
farir?“
„Mér þótti gaman að
þeim; en þegar ég var kom-
inn heim og búinn að ylgra
mér dálítið langaði mig allt-
af út í vosbúðina aftur“.
„Þú hefur verið hraust-
menni?“
„Nei“.
„En þér hefUr þótt vænt
um hestana, Guðbranduf“.^'‘
Hann horfði upp á vegg-
inn á þann rauða.
Sagði ekkert.
M.