Morgunblaðið - 05.04.1962, Síða 13

Fimmtadagur 5. apríl 1962
MORGVTSBLAÐIÍ*
13
Asgeir Þorsfeinsson, verkfræðingur:
fíÁSKÓLI Islandis varð fimmtug
ur í októbermánuði s.l. og af því
tilefni voru honum færðar veg-
legar gjafir, m.a. til eflingar raun
vísinda.
Ráðstefna um raunvisinda-
rannsóknir var háð í Reykjavík
aðeins fyrr um haustið og af því
tilefni gaf ríkisstjórn íslands
fyrirheit um nýja og bætta skip-
an rannsóknamiála og stofnana,
er kærni í stað atvinnudeildar
háskólans.
Verkfræðingafélag íslands
fyllir fimmta tuginn 19. apríl
n.k. og af því tilefni verður
Ibrátt efnt til ráðstefnu hér í bæ
um orku landsins. stóriðju í
iskjóM hennar og leit nýrra at-
vinnugreina.
Hér eru því á ferðinni merkir
atburðir, sem með samverkandi
áhrifum gætu látið verulegt þró-
unarstökk af sér leiða, og þá lík-
lega helst á sviði raunvísinda-
legra viðfangsefna.
Meðan ekkert slíkt hefur verið
látið uppi, að því er ég bezt veit,
hef ég tekið mér það Bessaleyfi
að brydda upp á málefni, sem
mér finnst hæfa að taka til með-
ferðar á slíkum tímamótum, en
hljótt hefur þó verið um.
Þetta málefni er viðhorf Há-
skóla íslands til tæknimenntun-
ar í landinu, en verkfræðináms-
ins sérstaklega.
Forsaga.
Háskóli íslands var stofnaður
1911, í minningu Jóns Sigurðs-
sonar, sem embættismannaskóli
fyrst og fremst, en jafnframt
upphaf að vísindalegri starfsemi.
Ekki var hátt á honum risið, en
rniklar vonir voru þó tengdar
við hann og næg hrifning í far-
arnesti, þótt hún entist honum
allskammt. Háskólinn lifði þó af
alla frostavetuma og hefur ekki
brugðist vonum manna, því þjón
ar hans voru ætíð úrvalslið.
örstutt lýsing á viðgangi Há-
skóla íslands er í rauninni nauð-
synleg, áður en lengra er haldið.
1 guðfræðideild eru nú fjórir
prófessorar eða fastakennarar,
einn dósent og einn aukakenn-
ri (6).
í læknadeild er auk læknis-
fræði kennd tannlækningafræði
og lyfjafræði lyfsala. Prófessorar
eru tíu, dósentar 14, og lektorar
Og aukakennarar níu (33).
I laga- og viðskiptadeild eru
sex prófessorar, tveir dósentar og
fimm aukakennarar (13).
í heimspekideild átta prófessor
ar, einn dósent og nítján auka-
og sendikennarar (23).
I verkfræðideild fimm prófes-
sorar og sex aukakermarar (11).
Alls eru því í háskólanum 91
kennari, en þar af 11 í verk-
fræðideild.
Við kröpp kjör.
í kafla sem heitir „Við kröpp
kjör“, er lýst sérkennilegu nefnd
aráliti, sem mér finnst ástœða
til þeiss að minnast á hér.
Haustið 1927 komust kennarar
háskólans að þeirri niðurstöðu,
að .til þess að fullnægja kröfum
þjóðfélagsins til háskólamennt-
aðra manna þyrfti nemendafjöld
inn að vera þessi:
í guðfræðid. 4 á ári eða 16 alls.
I læknadeild 4 á ári eða 20 alls.
I lagadeild 3 á ári eða 15 alls.
í ísl. fræðum 1 þriðja
hvert ár eða 2 alls
Samtals 12 á ári eða 53 alls
En þá voru í háskólanum skráð
Ir 153 stúdentar og horfði því til
vandræða í þjóðfélaginu, að dómi
kennaranna
Til þess að draga úr „aðstreym
inu“ að embættadeildum háskól
®ns (sem voru þrjár þær fyrstu),
var þetta talið koma til greina:
1. að takmarka sjálfa stúdenta-
töluna,
2. að þyngja niámið í háskólan-
um og lengja námstímann,
3. að takmarka tölu þeirra
stúdenta, er hver deild tæki
á móti árlega,
4. að stofna til hagnýtra
kennslugreina við háskólann
og stuttra námskeiða, er
taekju svo sem 1 ór, t.d.
verzlunarnámskeiðs, kenn-
aranámskeiðs o.fl.
Aðeins tvær síðari leiðimar
þóttu þó færar og því samlþykkti
háskólaráð í jan. 1928, að visu
með aðeins 3 atkv. gegn 2, svo-
hljóðandi breytingu á háskóla-
lögunum:
boga R. Þorvaldssonar prófessors,
sem hefur verið kennari í verk-
fræðideild frá stofnun hennar.
Vorið 1943 luku síðan 6 fyrstu
stúdentarnir fyrra hluta prófi í
verkfræði, allir með ' loflegum
vitnisburði. Enn hamlaði striðið
ferðum manna til útlanda, og
gekk V.F.Í. því fyrir skjöldu, að
vinna að fulinaðarprófi þeirra,
sem voru hér stríðstepptir.
Fullnaðarnám.
Nefnd félagsins skilaði tillög-
um í júní 1943 og voru fjórir af
sex því fylgjandi að hvetja til
þess að vinna hlutverk sitt inn
an þjóðfélags vors .... “ „Hins
vegar yrði meiri hætta á stöðn
un eðlilegrar þróunar á sviði
tækninnar og beitingu ein-
hæfra aðferða, en vera myndi,
ef hérlendir verkfræðingar
væru utskrifaðir í ýmsum
löndum.“
Þetta var álrt tveggja imgra,
velmenntaðra manna og réð það
umsögn og andstöðu þeirra við
fullnaðarnám í verkfræði hér á
landi.
Þeir hafa vafalítið ekki dregið
„Verði aðsókn stúdenta að ein-
hverri deild svo mikil, að til
vandræða horfi að dómi deildar-
innar og háskólaráðs, getur há-
skólaráð í samráði við deildina
ákveðið, hve mörgum stúdent-
um skuli veitt viðtaka það ár og
með hvaða hætti“.
Nýjar námstillögur.
Engar tillögur komu fram um
fjórða liðinn, en Vísindafélag Is-
lands tók málið upp 1931, er
Þorkell Þorkelsson veðurstofu-
stjóri flutti erindi „Um byrjun-
arnám íslenzkra stúdenta hér á
landi“.
Var mólinu síðan komið í hend
ur þingmanna, er fluttu um það
þingsályktunartillögu sama ár.
Tillögu þessari fylgdi meðal
annars greinargerð um undirbún
ingsnám í verkfræði eftir Stein-
grím Jónsson, rafmagnsstjóra.
En málið sofnaði í menntamála-
nefnd efrideildar.
Háskólinn var þá, eins og
kunnugt er, leigjandi Alþingis,
og bjó við kröpp kjör. Sarot sem
áður tókst honum að sdnna
kennslu 227 nemenda síðasta árið
í Alþingishúsinu 1939/40.
En sumarið 1940 komst hann í
eigið húsnæði, þar sem nú eru
heimkynni hans. Af tveimur höf
uðóvinum háskólans. fjárleysinu
og húsnæðisleysinu, var nú hinn
síðari gersigraður.
Þá var vakin á ný tillagan um
fieiri námsgreinar, þar á meðal
um verkfræðinómið, vegna styrj-
aldarástæðnanna, sem heftu ferð
ir námsmanna til útlanda.
Verkfræðingafélag íslands
varð nú aðili að málinu og enn
var Steingrímur Jónsson í farar-
broddi með tillögu um aðstoð fé-
lagsins við Háskóla íslands, til
að koma á fót kennslu í verk-
fræði fyrir byggingar- véla- og
rafmagnsverkfræðinga eftir því
sem bókakostur leyf ði og kennslu
kraftar fengust til Efnaverk-
fræði var talin hafa of erfiða
sérstöðu.
Verkfræðinám hafið.
Þetta var í okt. 1940 og það
skipti engum togum að undir-
búningskennsla í verkfræði hófst
við háskólann 19. okt. 1940.
Ur hópi verkfræðinga komu
margir málinu til styrktar, en
mestur hefur verið hlutur Finn-
fullnaðarnámsins við háskólann.
Ur því varð og luku hinir fyrr-
nefndu 6 fullnaðarprófi í bygg-
ingarverkfræði í des. 1946, og
einn að auki í júní 1948. Þessi
sjömanna hópur er einu alís-
lenzku verkfræðingarnir, enn
þann dag í dag eftir nær 20 ár
frá því að þeir hófu nám í bygg-
ingaverkfræði 1. okt. 1943.
Og hér kemur vitnisburðurinn
um verkfræðingana í Sögu Há-
skóla íslands. „Verkfræðinám
þeirra var miðað við þarfir is-
lenzks þjóðfélags. Þeir starfa all-
ir hér á landi og eru taldir mjög
vel hæfir verkfræðingar, hafa
og allir farið námsferðir til tækni
háskóla erlendis. Má því segja,
að þessi yfirgripsmikla kennsla í
verkfræðideildinni hafi heppnast
mjög vel, mun betur en vænta
mátti, þar sem enginn fastráðinn
kennari var við deildina, en
aðeins stundakennarar, sem
höfðu kennsluna sem aukastarf.
Þeir sýndu þar góðvilja og dugn-
að til þess að koma deildinni
fram.“
Brautr y ð jendur
Nöfnum þessara mætu og fórn-
fúsu kennara vil ég að sé haldið
á lofti, við hlið annarra braut-
ryðjenda í menntunarsögu landis-
ins. Þeir voru: Bolli Thoroddsen
fyrrv. bæjarverkfræðingur, Árni
Fálsson yfirverkfræðingur, Finn-
bogi R. Þorvaldsson prófessor,
Gísli Halldórsson vélaverkfræð-
ingur, Gústaf E. Pálsson borgar-
verkfræðingur, Helgi Sigurðsson
fyrrv. hitaveitustjóri og Jón Á.
Bjarnson rafmagnsverkfræðing-
ur.
Samt sem áður varð ekki meir
úr framhaldsnámi í verkfræði
við Háskóla íslands og er það
einasta beina afturförin, er ég
hef komið auga á í sögu hans.
Vantrúin.
Ástæðurnar þekki ég ekki, en
ég vil aftur á móti geta umsagn-
ar þeirra tveggja sérfræðinga,
sein voru andvígir framhalds-
náminu upphaflega í nefnd V.F.Í.
í júnf 1943.
Þeir færðu fram tvenn að-
alsjónarmið:
„Við teljum aðalatriðið
vera það, hvort kennsla þessi
muni gera íslenzka verkfræð
inga betur eða síður hæfa til
ályktanir sínar út frá sögu lands-
ins sjálfs.
Innlend reynsla.
Læknaskóla var komið á fót
hér á landi árið 1876, fyrir tæp-
um 90 árum. Þessi ráðstöfun
hefði átt að brjóta í bága við
fyrra sjónarmiðið sem nefnt hef
ur verið, engu síður en verk-
fræðinámið. En saga læknaskól-
ans segir annað og af henni má
draga ályktun sem er fullgild,
þótt tæknileg fræði eigi í hlut.
Vissulega gat íslenzki lækna-
skólinn ekki staðið erlendum
skólum á sporði og gerir máske
ekki enn í dag. Margir læknar
vorir fóru því enn til frumnáms
erlendis, en ekki þekki ég dæmi
þess að þeir hafi unnið hlutverk
sitt innan þjóðfélagsins yfirleitt
betur en hinir, sem voru fyrir úr
læknaskólanum. En margir
þeirra ílentust erlendis.
En þessir læknar, með erlenda
embættismenntun, voru það sem
alir verkfræðingar, að sjö undan
skildum, eru í dag, gestkomandi
í sínu eigin landi um lengri
tíma.
Ég álít það ekki hafa verið
heppilegt, að ég lærði verkfræð-
ina erlendis.
I þjóðlegu umihverfi.
I læknanáminu hefur nemand-
inn verið algerlega í þjóðlegu
umhverfi, unz hann útskrifaðist
sem læknir. Hann hefur kynnst
högum einstaklinganna, mata-
ræði, hollustuháttum, sjúkdóma-
sögu þjóðarinnar o. s. frv. og það
er hinn nauðsynlegi jarðvegur
til þess að verða nýtur læknir á
íslandi, þótt vitaskuld þurfi sér-
nám á eftir í ýmsum greinum.
1 verkfræðilegum enfum er oss
máské enn nauðsynlegra að alast
upp með þeim fáskrúðugu verk-
legu athöfnum, sem fara fram
enn hér á landi og kynnast til
hlítar öllum landsháttum og
kjörum í þjóðfélaginu, meðan við
erum að læra undirstöðu- og
frumfræðin. Slík kynning verkar
á báða bóga, því atvinnuvegirn-
ir þurfa líka.að hafa tengsl við
hina ungu nemendur, sem ætlað
er að bæta þar um, sem skórinn
kreppir. Dvöl erlendis á þessu
mótunarskeiði getur beinlínis
reynst neikvæð, enda hafa marg
ir verkfræðingar gugnað, er þeir
litu landið aftur, eftir langa úti-
vist. Hinir, sem fara utan til
nauðsynlegs kynningarnáms að
loknu embættisprófi, eru ekki i
neinni slíkri hættu.
Er heimanám stöðnun?
En þá skal vikið að síðasta
þætti sjónarmiða hinna ungu sér-
fræðinga frá 1943, stöðnun eðli-
legirar þróunar á sviði tæfcninnar
í heimanámi.
Ég get fullvissað lesendur um
Iþað, að ef ekki væri munur á
tveimur verkfræðingum, öðrum
menn'tuðum hér, en hinum er-
lendis, annar en aðstöðumumur-
inn í skólanáminu, væri sá síðar-
nefndi máske fróðari í nýjustu
erlendum framförum, en það
tæki hann líka lengri tíma að
á'tta sig á umhverfinu. Báðir
yrðu þeir að lokurn jafri-úreltir,
ef skólanámið væri látið nægja.
Alltaf að læra
Það er nefnilega svo með
skólanámið, að það þarf að end-
urnýjast án afláts. hvar sem lært
hefur verið. Verkfræðingar,
máisbe öðrum fremur, þurfa því
stöðugt að vera að læra á bók-
ina. Daglegur lestur um það,
sem varðar lífsstarfið og almenn-
ar framfarir er óhjáfcvæmilegur,
já beinlíniis lífsnauðsynlegur. —
Kynnisferðir til þeirra staða er-
lendis, sem bezt henta hverjum
einum, eru skjótvirkar og nauð-
synlegar með vissu árabili, en
hafa því miður arðið fyrir barð-
inu á þeim villusið upp á síð-
kastið, að bjóða erlendum sér-
fræðingum hingað til þess að
leysa vanda vorn, bráðókunnug-
um öl'lum staðháttum.
Bókasöfn
Nú er mifcil hreyfing uppi um
nýjar bókhlöður. Væntanlega
verða þá leyst til sóma þau vand-
kvæði sem há íslenzku þjóðinni
roeir en öðrum þjóðum, skortur
á fjölskrðugu og aðgengilegu
safni tæknifræðibóka og tíma-
rita. íslenzkir tækni- og verk-
fræðingar, heimamenntaðir sem
aðrir, þurfa ekki að forpokast
hér, ef sæmilega er hugsað um
endurnýjun nauðsynlegra fræði-
rita.
Fjárhagshliðin
Um fjárhagslega hlið máilsins
þárf ekki að eyða mörgum orð-
um. Erlenda námið getur ekká
keppt við hið innlenda í neinni
grein, og þó er fjárhagsmál inn-
lends veikfræðináms vissulega
einna erfiðast.
Ófullkomið nám
Vil ég nú snúa mér aftur að
verkfræðideild háskólans, þar
sem frá var horfið. Það var sem
sé Ihopað af hólmi 1946, og hefur
deildin því aðeins verið hálf-
drættingur í menntun verkfræð-
inga, fram á þennan dag og ein
greinin, efnaverkfræðin, verið
algerlega utan gátta alilan tím-
ann. En þessi grein er þó ná-
komnust afurðaframleiðslu vorri
til sjós og lands og sú, sem á eft-
ir að móta margvíslegan annan
iðnað í landinu.
Kennslukraftar
Kennaralið verkfræðideildar-
innar er um 12% af öllum há-
skólakennurunum, en nemenda-
fjöldinn aðeins 3X4 til 4% af há-
skólanemendunum. Á hvem pró-
fessor koma að meðaltali 23 nem-
endur, en í verkfræðideild sér-
staklega aðeins 6, Það er því all-
fróðlegt viðfangsefni að nýta bet
ur kennsl'U'krafta háskólans í
verkfræði og sérstaklega í sam-
þandi við hinar nauðsynlegu
endurbætur í tækni- og verk-
fræðimenntuniinni í landinu.
Kem ég þá aftur að upphafi
þessa máls, frásögninni um
Framh. á bls. 17.