Morgunblaðið - 17.05.1962, Qupperneq 3

Fimmtudagur 17. maí 1962
MORCUNBL71Ð1Ð
3
Hlíðarhús, tcikning Jóns Helgasonar dr. theol. Talið frá vinstri: Norðurbær, Vesturbær,
Sundið', Skálihn, Miðbær, Jónsbær, en þangað fiutti Einar ársgamall og bjó fram undir
ENGINN, sem nú er ungur að
árum, mundi af þessari lýs-
ingu þekkja, að hér væri átt
við Reykjavík. En þetta er sú
mynd, er Gestur Pálsson dró
upp í fyrirlestri sínunt, „Lífið
í Reykjavík“ og við honum
blasti á síðustu tugum 19. ald-
ar.
„Það er óhætt að fullyrða,
að þó einhver maður hér í
bænum sofnaði núna og svæfi
í fimm eða tíu ár, þá væri
hann viss um, þegar hann
vaknaði, að hann hefði bara
sofið í fáeina klukkutíma.
Því hvert sem hann liti, þá
stæði allt í sömu skorðum
eins og hann skyldi við það,
þegar hann sofnaði; húsin
yrðu kannske dálítið fleiri, en
sjálfsagt með sömu gerð og
sama Iagi“.
TJnt, þessa mynd af Reykja-
vík fórust Einari H. Kvaran
svo orð:
„Ilún er skríngiteikning, en
engin ljósmynd. En ég efast
um, að í bókmenntum nokk-
urrar þjóðar sé til snilldar-
legri skringimynd af litlum
kyrrstöðubæ".
En frá því Gestur reit sinn
fyrirlestur og Einar H. Kvar-
an sá hér „lítinn kyrrstöðu-
bæ“ hefur mikið vatn runnið
til sjávar. Hannes Hafstein
varð ráðherra 1904 og Páll
Einarsson fyrsti borgarstjóri
Reykjavíkur 1908. Vatnsber-
ar heyra sögunni til og ungt
fólk lætur sér ekki til hugar
koma, að eitt sinn þótti mikl-
um áfanga náð, er tekið var
að nota gasljós til götulýs-
inga í stað „grútartýra" eða
steinolíuljóskera.
Einar Magnússon gjaldkeri
Man 75 ár aftur í tímann
Þessar hugleiðingar gáiu
blaðamanni Morg u nblaðs ins
tilefni til að hitta gamlan
Reykvíking, Einar MagnÚ3-
son, fyrrum gjaldkeri hjá
Sparisjóð Reykjavíkur, að
máh, spyrja hann um fortíð-
ina og grennslast um liðna
daga.
— Ég kom fyrst árs gamall
til bæjarins, var sendur hing-
að ofan úr Mosfellssveit í
fóstur og hef búið hér síðan.
Fyrst man ég eftir mér fyrir
75 árum, — þá var ég sex ára,
segir Einar og kímir. Það var
eins og séra Bjarni sagði einu
sinn: „Við áttum Vesturgöt-
una, við Einar“.
— Og margar endurminn-
ingar um hana?
— Það er nú líkast til.
Þá bjó Hallgrímur bisk-
up Sveinsson á Vesturgöu 19.
Það var siður að táka ofan
fyrir honum, meðan hann var
dómkirkjuprestur. — Þess
vegna man ég, að við strák-
arnir 'hópuðumst saman í
Austurbænum, þegar hann
varð biskup, og ræddum um,
að nú yrðum við að taka ofan
fyrir honum með enn meiri
„respekt“ en áður.
— Austurbænum?
— Já. Hann var nefndur
svo vegna þess, að hann var
austastur Hliðarhúsa, sem þá
stóðu með miklum blóma.
Hlíðanhús voru fimm til sjö
bæir, sem stóðu í röð, líklega
á svipuðum stað og Vestur-
gata 26 er núna og svo ská-
'halt niður undir Ægisgötu,
sem nú er. Miðbærinn var
rifinn fyrst, árið 1896, en
Vesturbærinn stóð lengst, allt
fram til 1930. — Já, það er
orðið breytt nokkuð síðan,
allt saman, mannfól'kið og
allt.
Ekki efni á að kaupa
nautakjöt að vori til
— Mannfólkið?
— Já, mér finnst allt annað
fólk búa hér í Reykjavík nú
en áður fyrr. Þá var þetta
allt öðru vísi. Þá var hér
hálfgerð kúgun, fólkið þurfti
að vinna undir drep við lítið
kaup. — Sérstaklega finnst
mér fól'kið orðið kærulausara
með peninga nú, það var fast-
heldið og trútt hér áður.

Ég man t.d. eftir því, að
menn komu hér og lögðu inn
nautgripi í viðkomandi verzl-
un. Þá voru áskriftalistar
látnir ganga um, hverjir vildu
kaupa kjöt. Kom þá fyrir, að
skrokkurirvn gekk eloki allur
út, alþýðufólk taldi sig þá
ekki hafa efni á að kaupa
nautakjöt að vori til.
— Hve margt fólk bjó í
Reykjavík þá.
— Ég hef séð það í Árbók-
um Jóns biskúps, að rúmlega
tvö þúsund manns bjuggu
hér, er ég fluttist hingað. Þá
var enginn Laugavegur en
farið hjá Skólavörðunni
Laugavegur var ekki Iagður
fyrr en ég var sjö ára og
Hverf isgatan ekki fyrr
en 1001. Bankastræti hét
Bakarastígur eftir Bernhöfts-
'bakaríi, en það breyttist eft-
ir 1885, er farið var að kalla
hann eftir Landsbankanum,
sem þá fluttist í leiguhús-
næði hjá Sigurði Kristjáns-
syni.
— Þá hefur landbúnaður-
inn sett mikinn svip á bæ-
inn?
— Um þetta leyti var ekk-
ert nema tún fyrir ofan Vest-
urgötuna upp að Landakoti.
Þar var Geirstún, Biskups-
tún, Ólsenstún og Markúsar-
tún. Mjól'k seldu aðallega
Geir Zoega, bankastjórinn og
biskupinn, en einnig kom
Þessi mynd er tekin yíir R eykjavikurhöfn á fyrstu áratugum 20. aldarinnar.
mjólkurpóstur bæði framan
af Nesi, frá Nýjabæ og Ráða-
gerði, og frá Stóra-Seli. Og
ef við strákai'nir vorum í
boltaleik á túnunum og átt-
um 5 aura gátum við fengið
pela af mjólk.
— Og það hefur ykkur þótt
hátíð?
— Já, það má vel segja
það.
Óðum þarann í mjóalegg
í Hafnarstræti
— Hér var þá engin höfn,
en brimið gekk upp í Mið-
bæinn. Ég man eftir því 1892,
er kútter var í uppsátri á
planinu fyrir neðan Elling-
sen. Þá gerði svo mikið út-
synningsbrim, að kútterinn
reif út og gegnum Siemsens-
bryggju og Smithbryggju og
austuí í Batterí, þar upp i
klettana.
Sölubúð Helga Helgasonar
tónskálds var þá öðrum meg-
in við Steinsbryggju. Brimið
smellti hliðinni úr henni og
allar vörurnar fóru í sjóinn.
Þegar við krabkarnir fórum
svo í barnaskólann um rnorg-
uninn, en hann var þar sem
Lögreglustöðin er nú, óðum
Framhald á bls. 23.
ftlslíili
ffcninn v«r lioniinimlÉi
Þeir Framsóknarmenn munu
hafa verið margir, sem gert
hafa sér vonir um að aðalmál-
gagn flokksins léti af stúðn-
ingi við kommúnista þegar
fyrir lá staðfest hver „þjóð-
fylkingaráformin“ voru. Þessir
Framsóknarmenn, sem eru ör-
yggir lýðræðissinnar, hafa vafa-
laust ekki gert sér fulla grein
fyrir því, hve alvarleg sam-
vinnan við erindreka heims-
kommúnismans væri. — Þess
vegna hafa þeir fram að þessu
umborið kommúnistasamstarfið,
þótt þeir værú því í rauninni
andvígir. En þegar eðli sam-
starfsins hefur verið dregið
fram í dagsljósið horfa málin
öðrn vtsi við. — Þess vegna mun
mörgum hafa gramirt í gær, þeg-
ar Timinn tekur. upp beina og
harða vörn fyrir kommúnista.
wRéyKbóH^bÉ»,*
' ... ■-' •' 'V I
Síðustu 2—3 áratugina hafa
kommúnistar aldrei verið í
slíkum sárum sem síðustu vik-
urnar eftir að flett var ofan af
starfsaðferðum þeirra og þjóð-
svikafyrirætlunum. Þeir . hafa
naumast getað borið hönd fyrir
höfuð sér og almennt verið for-
dæmdir. Eitt blað, málgagn
Framsóknarflokksins, hefur þó
forðast að víkja að þeim styggð
aryrði og vandlega gætt þess
að geta ekki um upplýsingar
þær, sem nú liggja fyrir um
Moskvumenn, þar til í gær að
blaðið segir um upplýsingar
þær, sem Morgunblaðið hefur
birt um þjóðsvikin:
„Hverri reykbombunni eftir
aðra er skotið á loft og í öllum
] er innihaldið það sama: „hinn
‘ alþjóðlegi kommúnismi“.“
Þetta stóð i einni ritstjórnar-
grein en í annarri er talað um
„afturgengnar lygasögur“.
Breyting sú, sem orðin er á
opinberri afstöðu Framsóknar-
leiðtoganna til kommúnista er
því síður en svo á þann veg,
sem lýðræðissinnaðir Fram-
sóknarmenn hafa vonað. Áður
forðaðist Tíminn að ræða illa
um kommúnista, en fór hins-
vegar varlega i beinar varnir
fyrir þá. En þegar bandamenn-
irnir eru í sárum, þá rennur
Tímanum blóðið til skyldunnar
og tekur upp beina vörn fyrir
umboðsmenn Kreml. Og eins og
fyrri daginn finnst þessu blaði
sjálfsagt að beita fölsunum og
ósannindum, því að auðvitað
veit Tíminn jafnvel og allir
aðrir, að hvert orð, sem Morg-
unblaðið hefur birt úr skýrslum
kommúnista, eru þeirra eigin
orð, enda hafa kommúnistar
naumast gert tilraun til að
hrekja nokkurt atriði, og sízt
hefði þeim dottið í hug að tala
um „reykbombu“.
Ver4? a? tapa
Augljóst er þannig, að þeir
menn, sem vilja fara „þjóðfylk-
ingarleiðina“ í nánu bandalagi
við kommúnista, hafa nú tögl
og hagldir í Framsóknarflokkn-
um. Þeir gera sér vonir um að
auka fylgi flokksins í komandi
kosningum og sú fylgisaukning
á að vera sönnun þess að þeir
hafi rétt fyrir sér, en hægri
menn flokksins rangt. Sú spurn
ing hlýtur þess vegna að vakna
í hugum margra lýðræðissinn-
aðra Framsóknarmanna, hvort
ekki sé nauðsynlegt að snúast
í komandi kosningum gegn
þessari vinstri forystu, svo að
von verði um það, að áhrif
þeirra, sem fyrst og fremst berj
ast fyrir lýðræðislegum hug-
sjónum í Framsóknarflokknum,
verði aukin, í stað ofurvalds
þeirrar klíku, sem þar ræður
nú ríkjum..