Morgunblaðið - 10.08.1962, Síða 11

Föstudagur 10. águst 1962.
MORGTJTSBLAÐIÐ
11
Þannig leit Helge Krog út í augum teikuarans Pedro, hjá Verd-
ens Gang í Osló.
Skáldið Helge Krog
EINN HINM eftirtektarverSasti
maður þeirrar skáldakynslóðar,
sem nú er að falla í valinn, er
nýlátinn. Skáldið og málsnilling-
urinn Helge Krog. Hann varð 73
ára.
Síðustu árin hefur verið hljótt
um hann, þvi að heilsan var bil-
uð. En í marga áratugi var hann
sá pennans maður í Noregi, sem
hvað mest athygli var veitt.
Einkum sem hvassasta, fimasta
og markvissasta penna, sem skrif
aði í norsk blöð og tímarit, en
jafnframt sem mesta leikrita-
skáldi samtíðar sinnar. Og sem
þeim manni. sem reit fegurst
norskt mál. Svo sagði að minnsta
kosti vinur hans og samherji, Sig
urd Hoel, sem farinn er í moldina
skömmu á undan honum. Og
margir fleiri málsmetandi menn
hafa orðið til þess, að staðfesta
þann vitnisburð.
Helge Krog var alla ævi sína
uppreisnarmaður og vægðarlaus
gagnrýnandi. Og þegar hann
beitti sér að því að lagfæra hugs
unarhátt og athafnir annarra, var
hann ekki aðeins svo háðskur, að
alla hlaut að svíða undan, sem
fyrir skeytum hans urðu, en jafn
framt svo kjarnyrtur, að það sem
hann sagði, festist í minni lesand
ans. Úrval greina hans gaf Asche-
hougs bókaverzlun út árin 1929,
1933 og 1947, allar undir heitinu:
„Meninger“ ( . . . . om böker og
forfattere, .... mange ting, ....
Litteratur, kristendom, politikk)
og eru þær löngu uppseldar, en
síðar kom út úrval greina úr þess
um þrem ritum, sem ber nafn-
ið „Rent ut sagt“. Síðasta greina-
safn Krogs kom út 1956 og heitir:
„Sant á si“ og byrjar á grein um
Bernard Shaw, en endar á grein
inni: „Yfirvofandi hætta á, að
Hallesby lendi í helvíti sínu“.
1 En sem skáld hefur hann látið
eftir sig umfangsmeiri arf en
„essays“ hans eru. Leikritasafn
hans kom út í þrem bindum árið
1948, og þar eru tólf leikrit, sem
öll eru kium í Noregi og mörg
víðar: „Det store Vi“ — „Jarls-
hus“ — „Pá solsiden" — Blápap-
iret“ — „Konkylien“ — „Under-
veis“ — „Treklang" — „Oppbrud"
— „Kom inn!“ — „Levende og
döde“ — „Kjærlighetens farse“
'(ásamt ljóðskáldinu Olaf. Bull)
*— og „Don Juan“, sem þeir Krog
og Sigurd Hoel áttu saman. Hafa
einhver þessara leikrita verið
leikin £ Reykjavík.
Og í Noregi hafa hin vinsæl-
ustu þeirra verið leikin hvað eft
ir annað og _svo mun og verða
framvegis. Á sjötugs afmæli
Krogs var ,.Det store Vi“, sem
valið var til sýningar, fimlega
gerð ádeila á menn og málefni,
egghvöss og svíðandi þeim, sem
þótti skeytunum að sér beint, en
jafnframt fyndinn leikur en ekki
aðeins meinfyndinn. En að bygg
ingu til og speki hafa leikrit
Krogs yfirleitt skapað Krog svo
mikinn orðstír, að flestir þeir bók
menntagagnrýnendur, sem mark
er tekið á, hika ekki við að telja
hann bezta leikritahöfund sam-
tíðar sinnar og arftaka Ibsens og
Gunnars Heiberg. f hinum síðari
leikritum Krogs var vart tals-
verðra áhrifa frá Ibsen — „meist
aranum".
Annars hefur Helge Krog í
flestu eðli sínu verið talsvert lík
ur Bernard Sháw. Hann elskaði
þennan íi'le-nding, sem barðist
„einn gegn öUu“, og sem gerði
gys að svo mörgum, en þó mest
að þeirri manntegund, sem skar
ar fram úr í því, að „taka sjálf
an sig hátíðlega“. Og kannski er
það þetta, sem ríkast hefir verið
í eðli Ki-ogs: að taka ekkert há-
tíðlega nema „umbótastarfsem-
ina í hugarins ríki“, sem hann
kallaði. Þess vegna urðu ýmsir,
sem kalla sig gagnrýnendur,
stundum óþægilega fyrir barðinu
á honum. — í grein sem hann
skrifaði fyrir mörgum árum, og
kallar „Litteratursvindelen",
ræðst hann óþyrmilega á þá
hringrás áróðursins, sem felst í
því, að voldug bókaforlög segi
blöðunum, og blaðstjórarnir síð
an bókmemitafræðingum sínum
fyrir verkum, þegar þeir eigi að
skrifa um bók.
Enn auk þess, sem hér hefur
verið sagt að framan, verður að
endingu að minnast þess að
Helge Krog reit fallegast norskt
„riksmál“, sem mér finnst ég
hafa lesið. Eg þarf ekki að taka
fram að það hafi verið kjarnyrt,
því að Krog mundi hafa verið
kjarnyrtur á hvaða máli sem
hann skrifaði. En það var svo
vandað og markvisst, að íslend
ingar, sem stundum hneyklast
á orðfæri ágætra norskra rithöf
unda, sem ekki gera greinarmun
á uppruna gamalla orða, þegar
þeir skrifa nútíma-norsku, og
skrifa t.d. „vende“ fyrir að venja,
og „venne“ í stað venja, hefðu
gaman af að lesa rit hans. Slíkt
kom aldrei fyrir Helge Krog.
Skúli Skúlason.
Losa sig við
14 flugvélar
London, 8. ágúst. — NTB.
Reuter.
TALSMAÐUR brezka flugfélags
ins BOAC skýrði frá því í dag,
að félagið yrði að losa sig við
allar sínar flugvélar af gerðinni
Britannia 102. Þær eru alls fjórt-
án og um það bil 3.600 milljón
króna (ísl). virði.
Eftir Eynn Poole,
The Johns Hopkins
University.
„RÚSSAR hafa selt okkur
uppþornaða appelsínu.“
Þannig voru ummæli rit-
stjóra blaðsins New York
World, sem út kom fyrir 95
árum — þegar skýrt var frá
því, að Bandaríkin hyggðust
kaupa Alaska af Rússum fyrir
7 milljón og 200 þúsund doll-
ara, eða rúmar 300 millj ísl. kr
að standa í jarðakaupum.
Þess eru varla dæmi í allri
sögu Bandaríkjanna, að
nokkru máli hafi verið tekið
með slíku háði og hrakyrðum,
sem ausið var yfir utanríkis-
ráðherrann, William H. Se-
ward, þegar hann sat að samn-
ingum um kaup á Alaska, þess
um stóra landskika, sem var
Alaska var
reyfarakaup
einn fimmti hluti alls megin-
lands Bandaríkjanna. Einn
þingmanna komst þannig að
orði, að brátt mundum við
„heyra, að Grænland og fsland
væru til sölu líka!“ Annar
þingmaður sagði, að „þetta
óárennilega og hrjóstruga eyði
land mun aldrei færa okkur
grænan eyri í þjóðarbúið . . .
Alaska er einskis virði.“
Hann hafði algjörlega á
röngu að standa, sá vísi þing-
maður. Aldamótaárið hafði A1
aska gefið af sér 52 milljónir
dollara í loðskinnum, 50 millj-
ónir í fiski og 31 milljón í
gulli.
En það sem í dag skiptir mestu
máli í sambandi við það,
hvernig Seward utanrikisráð-
herra fékk Alaska frá Rússum,
er vítanlega sú staðreynd, að
Alaska er nú fyiki innan
Bandaríkjanna, en ekki rúss-
neskt landsvæði.
Það var árið 1859, að þetta
mál kom fyrst á dagskrá. Þá
voru boðnar óformilega fimm
milljónir dollara í landisvæð-
ið. En áður en tímd vannst til
að ræða nánar um kaupin,
skall borgarastyrjöldin í
Bandaríkjunum á, og hafði
stjórnin þá öðru að sinna en
að standa í jarðarkaupum.
Þegar stríðinu laúk, tók ut-
anríkisráðherrann, William H.
Seward, er getið hafði sér
frægðarorð í ráðuneyti Lin-
oolns forseta, málið upp að
nýju. Það voru aðeins sára-
fáir, sem höfðu hagsmuna að
gæta í sambandi við fisk-
veiðar undan vesturströnd
Bandaríkjanna.
Árið 1887 kom miálið fyrir
Seward, sem ræddi það aftur
við sendiherra Rússa í Banda-
ríkjunum, Edouard Stöckel
barón. Ennfremur var sendi-
herra Bandaríkjanna í Rúss-
landi, Cassius M. Clay, falið
að kanna afstöðu rússneskra
stjórnarvalda í Sankti Péturs-
borg.
í febrúar sama ár virtist
Seward sem rússneska stjóm-
in væri fús til að selja Alaska,
og í marz settist hann að samn
ingum við Stöckel barón. Rúss
ar settu upp 10 milljón doll
ara. Seward bauð fimm millj-
ónir. Fáeinir dagar liðu, og
þeir komu sér saman um, að
verðið skyldi vera sjö milljón
og 500 þúsund dollarar. Frek-
ari kaupslög vom gerð, og
lokaverðið var sjö milljón og
200 þúsund doilarar, eða rúm
ar 300 milljónir fal. króna —
þ.e. rúmar tvær krónur á hekt
íbúar Iuneau í Alaska gleðjast i
á þjóðhátíðardegi Bandaríkj-
anna 4. júlí.
ara.
Að kvöldi 29. marz 1867
knúði Stöckel barón dyra á
heimili Sewards, þar sem ut-
anríkisráðherran sat að spil-
um með kunningjum sínum.
Sendiherrann tilkynnti hon-
um, að hann hefði rétt í þessu
fengið símskeyti að heiman,
þar sem skýrt var frá því, að
keisarinn hefði samþykkí
þessi kaup. Kvaðst baróninn
mundu geta útbúið samning-
inn næsta dag, því að Rúss-
arnir vildu ganga frá þessu
máli sem fyrst.
Utanríkisráðherrann stóð
jafnskjótt upp frá spilaborð-
inu og sagði: „En af hverju
eigum við að bíða þangað
til á morgun, hr. Stöokel? Við
skulum ganga frá samningn-
um í kvöld.“
Það var gert. Nú var kallað
á skrifara og aðra aðstoðar-
menn. Boð vom send til Char-
les Sumner, formanns utan-
ríkismálanefndar öldunga-
deildarinnar, og rússneski
sendiherrann sendi eftir sín-
um mönnum. Allir þessir
menn mæltu sér mót í utan-
ríkisráðuneyinu um miðnætti.
Og klukkan fjögur að morgni
30. marz 1876 var samningur-
inn tilbúinn og undirritaður.
Rúmri viku síðar, 9. apríl,
staðfesti öldungardeildin samn
inginn, og þremur dögum síð-
ar var frétt af kaupunum til-
kynnt blöðum og almienningi.
í dag getum við tekið undir
orð hins kunna sagnfræðings,
Bancrofts, er hann sagði, að
aldrei hefði Seward gert landi
sínu stærri greiða, en þegar
hann gerði kaupin á Alaska.
*
Fjárhagsáætlun
Stykkishólms
Styklcishólmi, 8. ágúst.
HREPPSNEFND Stykkishólms-
hrepps hefur nýverið gengið
frá fjárhagsáætlun hreppsins og
eru niðurstöðutölur 3,5 milljónir
krória. Helztu tekjuliðir eru út-
svör rúmar 1,6 milljónir kr., að-
stöðugjöld um 700 þúsund, úr
jöfnunarsjóði um 400 þúsund.
Helztu gjaldaliðir eru mennta-
mál 460 þúsund, til heimavistar-
bygginga 740 þúsund, lýðtrygg-
ingar 400 þúsund, til dráttarbraut
ar 200 þúsund og vegamál 200
þúsund. Hæstu útsvör og að-
stöðugjöld greiða K.F. Stykkis-
hólms 289 þúsund, Sigurður
Ágústsson 238 þúsund og Bif-
reiðastöð Stykkishólms 22 þús-
und. — Lagarfoss er hér í dag
og lestar um 100 tonn af refa-
fóðri til útflutnings.
Dobrynin og Rusk
ræddust við
Washington, 8. ágúst —
NTB — Reuter.
f DAG ræddust þeir við í Was-
hington, Dean Rusk, utanríkis-
ráðherra Baiidaríkjanna og Ana-
tolij Dobrynin, sendiherra So-
vétríkjanna í Washington.
Fundur þeirra stóð í rúma
klukkustund og sögðu þeir að
honum loknum, að aðalumræðu-
efni hefðu verið afvopun og
kjarnorkuvopnatilraunir en Ber-
línarmálið helði einnig borið á
góma. Sagði Dobrynin líklegt, að
þeir ræddust við aftur um þessi
mál innan tíðar.
Llewellyn Thompson, sendi-
herra tók einnig þátt í umræð-
unum nokkra stund; var þá að
koma frá einkaviðræðum við
Kennedy forseta.
Talsmaður utanríkisráðuneytis
ins segir, að Rusk hafi einkum
lagt áherzlu á það við Dobrynin,
hversu nnkils Bandaríkjastjórn
vænti af viðræðum um hinar
nýju tillögur, sem Bandaríkja-
menn leggja nú fram á ráðstefn-
unni í Genf um bann við kjarn-
orkutilraunum, en þar slaka þeir
mjög mikið til við Rússa.
Dobrynin var, að því spurður,
hvort rétt væri, að Krúsjeff
hyggðist heimsækja AUsherjar-
þing Sanieinúðu þjóðanna í haust
— en hann kvaðst ekkart hafa
um það heyrt.