Morgunblaðið - 22.11.1962, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 22. nóv. 1962
MORGVNBLAÐIÐ
13
l)r heimsborg í Grjdtaþorp
Ævisaga Þorláks O. Johnsons
Luðvík Kristjánsson:
IJK HEIMSBORG 1
GRJÓTAÞOBP
Ævisaga Þorláks Ó. Johnsons
— Fyrra bindi —
tJtgefandi: Skuggsjá.
O F T hefi ég heyrt talað um
prófastshjónin séra ólaf E.
Johnson og frú Sigríði á Stað.
Þar var oft hátíð í rausnargarði,
en þangað kom einnig sorgin.
Mér er í barnsminni, er ég oft
heyrði þess getið, að sex af börn-
um þeirra hefðu í sama mánuði
dáið úr barnaveiki, þar af tvö
sama daginn. Nokkru síðar
misstu þau fjögur börn. En fjög-
ur komust til fullorðinsára, Þor-
lákur f. 31. ág. 1838, Ingveldur
kona séra Matthíasar, Guðrún
kona séra Steingríms í Otrardal
og Jóhannes sýslumaður, faðir
dr. Alexanders.
Jón Sigurðsson forseti var
mágur séra ólafs. Var með þeim
hin traustasta vinátta. Má í bók
þessari lesa um margt það, er
þeim fór á milli. Geyma bréf
þeirra margvislegan fróðleik. Oft
er í bréfum þessum talað um
Þorlák. Próastinum, sem var
höfuðklerkur og héraðshöfðingi,
var um það hugað, að Þorlákur
næði góðum þroska, er veitti
honum stuðning að fögru marki.
Mörg bréfin eru send Jóni vegna
Þorláks. „Hvað verður um
Láka?“ spyr áhyggjufullur fað-
ir. Bók þessi svarar því.
Þorlákur fer ungur til ann-
arra landa, en hugur hans er ætíð
bundinn við ísland. Miklar mæt-
ur hefir hann á Jóni Sigurðssyni,
og spyr hann oft ráða í ýmsum
vandamálum. Um bréfdn frá
Jóni segir Þorlákur: „Þau hafa
einhvers konar endurlífgunar-
kraft við sig og hressa mig.“
Þorlákur dvelur og starfar hjá
Peacock í Englandi, og um
xnargra ára skeið hjá Pile í
Hartlepool og í London.
Á unga aldri eignast hann
mikinn fróðleik. Auk Norður-
landamála lærir hann ensku og
frönsku, og kynnist athafna- og
framfaralífi. En margt er það,
sem honum fellur ekki, og segir
í bréfi til Jóns: „Þetta luntalíf
é ekki vig mig.“ Heimþráin er
í brjósti hans, hann langar heim
til framkvæmda. Það fær hon-
um mikillar gleði, er hann frétt-
ir, að barnaskóli er tekinn til
starfa í Reykjavík, og væntþótti
honum um að lesa um Þjóðgripa
safnið, og segir: „Vonandi eign-
umst við fallegt Musæum.“
Snemma á árinu 1865 byrjar
hann starf í Manchester, en seg-
ir: „Þetta er einstakt sóðalíf og
á mjög illa við mig.“
Nokkru síðar ber fundum
þeirra Jóns og Þorláks saman, og
Þorlákur segir: „Ég vona með
Guðs hjálp að koma einhverju
í gang á þessu ári.“
Föður Þorláks leizt ekki vel
á, að Þorlákur skrölti of lengi
um veröldina.
Þorlákur er í stöðugu sam-
bandi vdð Jón. Hann tekur það
áform að flytja lifandi búpen-
ing frá Islandi, og segir í bréfi
til Jóns: „Ef allt fer vel, yrði
það ætíð „nice pocket money“
fyrir okkur báða“.
Um nokkurt skeið er Þorlák-
ur agent fyrir kaupmannafélag
í Englandi og ferðast hér um
iandið, og kemst í kynni við
marga ágæta menn, segir t. d.
um Tryggva Gunnarsson: „In
fact he is a first rate fellow.“
í starfi Þorláks skiptist á bjart-
6ýni, vonbrigði, barátta, en ávallt
kjarkur þess manns, er vill ekki
leggja árar í bát, þó að hann
verði fyrir margs konar áföll-
um. Hann hlakkar til að tala við
Jón „um verzlun og stjórnmál
og ennfremur eflingu okkar ást-
kæra föðurlands.“
Þorlákur var þaulkunnugur
brezkri verzlun, og ávallt er
hann áræðinn heimsborgari og
stórhuga hugsjónamaður. Hann
er í sambandi og samstarfi við
hina dugmiklu samtíðarmenn.
Það má með sanni segja, að hann
er sendifulltrúi þjóðar sinnar á
erlendri grund og hugur hans
ávallt opinn fyrir margvíslegum
framförum íslandi til heilla.
Þorlákur er alkominn heim.
Hafði verið erlendis í 17 ár. Al-
kominn heim. Nú lifnar yfir mér
við lestur þessarar ágætu bókar.
Þorlákur býr hjá séra Matthíasi
í Grjótaþorpinu. Fríður, fjörug-
ur og vel klæddur, gáfaður frels-
isvinur og allra hugljúfi. Þann-
ig var hann þá, og þannig man
ég Þorlák. Hér hlotnaðist honum
hin mesta hamingja, er hann
trúlofaðist Ingibjörgu frá Esju-
bergi. Nú fagnar hann gleði og
farsæld og verður frumkvöðull
menningarmála Reykjavíkur.
Oft heyrði ég foreldra mina
tala um Sjómannaklúbbinn í
Glasgow. Þar var margt til
skemmtunar og fróðleiks. Þar
var líf og fjör og Þorlákur lífið
og sálin í klúbbnum. Þar predik-
uðu þeir séra Matthías og séra
Lárus Halldórsson, og þar fylktu
liði hinir fróðustu menntamenn.
Um þetta má lesa í minningum
Guðrúnar Borgfjörð. Þar var
mannval og mannvit. Þar störf-
uðu þeir Egill Egilson, Árni
landfógeti, Steingrímur Thor-
steinsson, Benedikt Gröndal og
Grímur Jónsson frá ísafirði.
Margt manna var þar saman
komið. Karlar og konur áttu þar
indælar stundir. Þar héldu þeir
ræður og fyrirlestra Grímur
Thomsen, Björn M. Olsen, Björn
ritstjóri, Páll Briem, Hannes
Hafstein, Gestur Pálsson, séra
Guðmundur í Gufudal, bæði í
klúbbnum og í Góðtemplarahús-
inu. Þar hélt ung stúlka, Bríet
Bjarnhéðinsdóttir, fyrirlestur 30.
des. 1887. Söngmennirnir voru
einnig kallaðir fram undir stjórn
Jónasar Helgasonar, Stgr. John-
sens, séra Bjarna Þorsteinsson-
ar, Brynjólfs Þorlákssonar og
Björns Kristjánssonar. Mikið
umtal vöktu fyrirlestrar Gests
um „Lífið í Reykjavík." Heyrði
ég oft foreldra mína og ná-
granna tala um Gest og ræður
hans. Umræðufundir voru oft
haldnir og voru ræðumenn af
ýmsum flokkum og stefnum, t.d.
Jón Ólafsson, Indriði Einarsson,
séra Fr. Friðriksson, séra ólafur
fríkirkjuperstur og Bjarni með-
hjálpari. Eftir fyrirlestra og um-
ræður komu margir inn á veit-
ingastaðinn „Hermes". Þangað
kom ég, er ég var lítill dreng-
ur, í fylgd með fullorðnum.
Vel man ég söngfélagið, er nefnd
ist „Vonin“, og mikið var látið
af söng Kristjáns læknis Kristj-
ánssonar. Mörgum veittist á
þennan hátt andleg hressing,
enda var kjörorð Þorláks: „Fyr-
ir fólkið“. Flestir fyrirlestrarnir
voru fluttir samkvæmt beiðni
Þorláks, og var aðgangseyrir 50
aurar. Lýsir Lúðvík þessu prýði-
lega í hinni fróðlegu bók.
En skemmtanir voru einnig
ókeypis. Þessa minnist ég með
þakklæti. Myndasýningar Þor-
láks og fræðandi erindi, allt er
þetta mér ógleymanlegt.
Ég var uppi á loftinu á Hala
á Bræðraborgarstíg hjá Sigurði
Eiríkssyni, er kenndi mér að
lesa. Leit ég oft út um glugg-
Þorlákur Ó. Johnson.
ann, því þar var verið að af-
henda börnum aðgöngumiða að
sýningu Þorláks. Ég þorði ekki
að biðja um útgönguleyfi, en
húsfreyjan sagði: „Sigurður,
sérðu ekki, hvernig drengnum
líður.“ Þá var mér hleypt út og
ég náði í miða hjá Birni á Litla-
velli.
En hve ég man vel hinn barn-
góða mann, hinn göfuga „gentle-
man“ og hjartagóða mannvin.
Fyrr á öldum sögðu hinir vitru
menn: „Æskunni ber hinn mesti
heiður.“ Þorlákur starfaði í
anda þessara orða. Það skal
sannast, að sá, sem tekur hlý-
lega í hönd barnsins, snertir
hjörtu foreldranna.
Bókin um Þorlák er skemmti-
leg, fróðleg, skipulega og vand-
lega samin.
Prýðir það bókina mjög, hve
margar fagrar myndir (47 að
tölu) eru í henni. Þekki ég
marga þeirra, sem myndir eru
af. Var ég þeim mörgum mál-
kunnugur og hefi jarðsungið
nokkra þeirra.
Ég man þá stund, er ég kvaddi
Þorlák, þegar jarðarför hans fór
fram frá Dómkirkjunni 3. júlí
1917. Dvaldi ég þá með þakklæti
við hugljúfar Reykjavíkurminn-
•ingar. Oft átti ég tal við gamla
manninn og minningarnar um
hann verma hjartað.
Ég þekkti mikilhæfa konu
hans og börnin hans; Bjarni og
Ólafur synir hans voru skóla-
bræður mínir, og kunnugur hefi
ég verið tengdabörnum hans og
barnabörnum.
Minningarnar um kæra vini
eru mér dýr fjársjóður.
Þess vegna þykir mér vænt
um, að þessi bók er komin út.
Þakka ég Skuggsjá og Lúðvík
Kristjánssyni góða bók, sem
áreiðanlega verður mörgum til
ánægju, því að hér er um vekj-
andi fróðleik að ræða.
Þegar ég minnist Þorláks,
kemst ég ávallt í gott skap.
Bj. J.
Hálfrar
aldar
afmæli
REYKJAVÍKURSTÚKA Guð-
spekifélagsins átti hinn 17. þ.m.
50 ára afmæli. Var þess minnzt
á hátíðafundi að kvöldi sama
dags. Heiðursgestir fundarins
voru þeir séra Jakob Kristinsson
og Sigurður Ólafsson, rakara-
meistari. Sigurður var í nokkur
ár formaður stúkunnar, en Jakob
var fyrsti forseti hins íslenzka
landssambands guðspekinema, og
er nú sá, sem lengst hefur verið
í félaginu, eða því sem næst 50
ár. Báðir þessir menn töluðu á
fundinum. Minnzt var á fundin-
um Sigurðax Kristófers Péturs-
sonar, en hann var einn af mikil
hæfustu brautryðjendum guð-
spekistefnunnar hér á landi. Sig-
valdi Hjálmarsson, sem nú er for
seti íslandsdeildar Guðspekifé-
lagsins, talaði og á fundinum um
guðspekina í fortíð, nútíð og fram
tíð.
Núverandi formaður Reykja-
víkurstúkunnar er frú Helga
Helgadóttir. Stúkunni bárust
kveðjur frá forseta allsherjarfé-
lags guðspekinema og frá stúk-
um í Reykjavík, en þær eru nú 6
að tölu, auk Reykjavíkurstúkunn
ar. Á öllu landinu eru 14 stúkur.
Guðspekifélagið sækir nú fram
undir ötulli forustu Sigvalda
Hjálmarssonar, og er það vel, því
að félagið er fyrst og fremst
menningarfélag. Sumt fólk virð-
ist halda, að það sé trúfélag, þar
sem tönglazt sé á ýmsum útlend-
um orðum og allir verði að hugsa
eins, en ekkert er fjær sannleik-
anum. — Líklega er það frjála-
asti andlegur félagsskapur, sem
til er.
Gretar Fell*.
„Ég varð hissa, hrökk í kút“
— F&étlabréf um menn og
málefni frá Vík í Mýrdal
SUMARIÐ var heldiur erfitt,
en þó eru bændrur sæomilega
birgir af heyjum. Upp á síðkast-
ið hefur verið hór rosi og snjór
og klaki. Ekki var alls staðar
búið að taika upp jarðávexti, þeg-
ar fyrsta snjókoma vetrarins
brast á. Eins og þegar er ljóst
af fréttum, var snjórinn miklu
meiri austan Mýrdalssandis heid
ur en hér í Mýrdalnum. Austan
Sandisins hafa þegar nofckrir
fjárskaðar orðið. Nú síðustu dag
ana hefur hlánað, en samt segja
Skaftártungumenn, að enn séu
öll gil þar full af snjó. Alautt er
orðið í Mýrdalnum og í dag var
t.d. 8 stiga hiti.
Hér hefur orðið tjón á tveim-
ur bæjum vegna heybruna, að
Garðakoti og Höfðabrekku.
Slátrun.
Slátrun er nú lokið hér i Vík
og mun hafa verið slátrað lið-
lega 20.000 fjár af svipuðum
vænleik og í fyrra.
„Hrökk í kút.“
Héraðslæknirinn, Haraldur Jóns
son, lét af störfum í haust og
hafði þá verið hér upp undir 3
áratugi. Haraldur var leystur út
með gjötfum, svo að hann lét
þessa stöku fjúka, og er hún
fest upp í báðum verzlununum
í Vík:
Ég varð hissa, hrökk í kút,
hurðir féllu að stöfum,
að lokum var ég leystur út
með lofsyrðum og gjöfum.
Gamla Iseknishúsið var orðið
mjög’ hrörlegt. Hér í kauptún-
inu er stórt og mifcið hús, sem
hefur verið keypt handa nýja
lækninum.
Mannslát.
3. okt. s.l. létust tvær aldraðar
konur í Mýrdalsþingaprestakalli
og bar andlát þeirra beggja upp
á sama klufckutímann. Þetta voru
þær Kristín Bjarnadóttir í Vík
og Arnþrúður Guðjónsdóttir að
Suður-Hvoli, en hún var ekkja
Eyjólfs rithöfundar og bónda
Guðmundssonar. 6. okt. s.l. lézt
svo sýslumaður Skaftfellinga,
Jón Kjartansson.
Nýir menn.
Sigurður Br'em lögfræðingur,
sonur Jóns heitins Kjartansson-
ar, hefur verið settur sýslumað-
ur, þar til öðru vísi verður á-
kveðið. Vigfús Magnússon lækn-
ir tófc við héraðslæknisembætt-
inu, er Haraldur Jónsson læfcnir
fluttist til Reykjavíkur. Séra
Jóna- Gíslason fékk e'ns árs or-
lof frá 1. sept. s.l. að telja, og
hefur sá, er þetta ritar, verið
ráðinn í hans stað.
Gjöf.
Eftir útför Kristínar Bjarna-
dóttur, barst Víkurkirkju gjöf
frá fjölskyldumeðlimum Kristín-
ar í Reykjavík. Var það stór og
fagur íslenakur fáni, er nota
skal við jarðarfarir.
Góður gestur.
Kjartan Jóhannesson organ-
isti var fyrir skömmu á ferð í
Mýrdalnum og er nú fyrir aust-
an Mýrdalssands. Kjartan á langt
og merkilegt starf að baki, þar
sem hann hefur t.d. æft hina
ýmsu kirkjufcóra, enda er hann
hinn mesti aufúsugestur.
Nýjar brýr.
Gamla brúin á Klifanda í Mýr-
dal er orðin mjög léleg, skökk
og skæld og hefur verið það
undanfarin ár. Hún var bygigð
árið 1933. Nýja brúin á Klifanda
var tekin í notkun í október
s.l., þótt hún væri reyndar full-
gerð fyrir, en eftir var þá að
ýta nýjum vegi að brúarsporðun
um. Einn miaður hefur unnið við
þessar brýr á Klifanda og er
það núverandi brúarsmiður, Val
mundur Björnsson í Vík. Nýja
brúin er 104 m. á lengd og er
hún steinsteypt. Staurar eru
reknir undir stöplana. Brúarbit-
arnir eru úr svonefndri
strengjasteypu, 13 m. langir. og
komu þannig úr Reykjavífc.
Síðast í sept. s.l. var svo byrj-
að á nýju brúnni á Skógá. Um
tíma töfðust framfcvæmdir nokk
uð vegna rosa, en er nú langt
komið að því er steypuvinnu á-
hrærir. Þessi brú er 36 m. löng
og að öðru’ leyti af sömu gerð og
nýja " ún á Klifanda. Brúin er
byggð á þurru landi, en far-
vegur Sfcógár verður færður úr
stað og ánni veitt undir nýju
brúna. Aðallega er þetta ' verk
unnið með þessum hætti, til þess
að fá þu.ra leið að Drangshlíðar
dal. Brúarsmáður er Valmundiur
Björnsson.
Ný áætlunarbifreiff.
Áætlunarbílarnir, sem hér eru
í förum, eru orðnir gamlir og lé-
legir. Þess vegna verður hin
mesta bót að því, þegar nýi bíll-
inn kemur. Það á að verða fyrir
jól, en núna er verið að smíða
húsið á hann. Þetta er enskur
Bedford bíll, sem um er að ræða,
og á að tafca 38 farþega í sæt1.
Vík, 9. 11. ’62.
Páll Pálsson.