Morgunblaðið - 27.01.1963, Qupperneq 13

Sunnudagur 27. janúar 1963
MORCTJNBLAÐ1Ð
13
Frá fundi Chamberlains og Hitlers í Miinchen 1938.
REYKJAVÍKURBRÉF
Merkasti atburð-
urinn?
f'r Sjálft tímatalið minnir menn
á, hversu oft er erfitt að gera
sér grein fyrir hverjir atburðir
hafa úrslitaþýðingu. Kristsburð-
ur olli þeim aldaskiptum, að
yestrænar þjóðir hafa lengi tal-
ið tíma sinn frá honum. En að
sjálfsögðu vissu fáir, þegar sá
atburður gerðist, né gerðu sér
þá grein fyrir þýðingu hans, og
ekki varð hann alkunnur, jafn-
vel í vestlægum löndum, fyrr en
nokkrum öldum síðar. Enginn
skyldi því fullyrða hvaða at-
burður hafi gerzt merkastur á
sínum dögum, hvað þá á einu
ári.
Hitt eru engar ýkjur, þó að
sagt sé, að enginn einn atburð-
ur hafi á síðasta ári verkað
meira á hugi manna en viður-'
eign stórveldanna út af Kúbu-
málinu. Þá svarf svo til stáls og
þvílíkar ógnir virtust yfirvof-
andi, að seint mun falla úr hug-
um þeirra, er þá voru uppi.
— Sjaldgæft er, að stórveldi
bíði jafnaugljósan stjórnmálaó-
sigur og Rússland gerði þá. Af-
ieiðingar þessa birtast nú með
ýmsum hætti. Það hefur þó ekki
orðið, sem ýmsir óttuðust, að
Berlínardeilan myndi harðna af
þessum sökum. Þvert á móti
virðist Sovétstjórnin nú fara sér
hægar í þeim efnum en áður.
Auknar vonir um bann gegn
tilraunum með kjarnorkusprengj
um eiga vafalaust að nokkru ræt
ur sínar að rekja til átakanna út
af Kúbu. Eins hafa þau orðið til^
að magna ágreininginn milli
Sovétstjórnarinnar og flokks-
bræðra hennar í Kína. Kína-
kommúnistar ásaka Krúsjeff
ekki að ástæðulausu fyrir að
hafa þá beðið svipaðan ósigur
og Vesturveldin í Múnchen 1938.
„Svartimánu-
dagurinn“
Því hörmulegra er, að lýðræð-
isríkin skuli ekki, þegar slík
stórtíðindi eru að gerast, þétta
raðir sínar og standa fastar sam-
an en nokkru sinni fyrr. f sjálfu
Kúbu-málinu veittu þau raunar
Bandaríkjunum þann stuðning,
sem þau leituðu eftir. Er t. d.
talið, að de Gaulle hafi þá ver-
ið reiðubúinn að leggja í ófrið
með Bandaríkjunum, ef á hefði
reynt. En ræða de Gaulle mánu-
daginn 14. janúar hefur hvar-
vetna komið miklu róti á hugi
manna.
Fróðlegt var þá að vera í Svi-
þjóð og fylgjast með viðbörgð-
um stjórnmálamanna og blaða.
Svíar hyggjast ekki gerast fullir
gðilar að Efnahagsbandalaginu
heldur einungis aukaaðilar. Engu
að síður töldu þeir það mikið
áfall fyrir sig, þegar de Gaulle
lýsti andstöðu sinni við aðild
Breta og annarra í þeirra kjöl-
far. Eitt helzta blað Svía birti
þá forystugrein undir heitinu:
„Svarti mánudagurinn“, með
vísun til „svarta dagsins'* á
á kauphöllinni í New York 1929,
sem varð upphaf heimskrepp-
unnar miklu. Hið sænska blað
taldi þann hug, sem kom fram
í ræðú de Gaulles ámóta ugg-
vænlegan fyrir æskilega stjórn-
mólaþróun og verðfallið 1929
yarð fyrir efnahagsþróunina.
Enn sést ekki, hvernig þessum
málum lyktar. Frakkar verða
vafalaust fyrir margvíslegum
þrýstingi um að láta undan.
Sumir benda á, að þótt de Gaulle
sýnist lítt sveigjanlegur, þá hafi
hann stundum í því, sem mestu
máli skipti, eins og Alsírmálinu,
gert þvert á móti því, sem hann
sagði í upphafi.
Búa til ágrein-
ingsefni
Hvað sem því líður, þá er það
Ijóst, að á meðan þessi átök
standa milli stórveldanna, hljót-
um við íslendingar að bíða á-
tekta og sjá hverju fram vind-
ur og gera þá fyrst upp hug
okkar til Efnahagsbandalagsins,
þegar komið er á daginn hvað úr
því verður. Allar bollaleggingar
þangað til eru í rauninni tíma-
töf og til þess eins lagaðar að
skapa sér ágreiningsefni.
Áróður Framsóknar um þetta
mál er því furðulegri, þar sem
skjalfest er, að forystumenn
hennar og þá ekki sízt Eysteinn
Jónsson hafa áður haldið fram
því, sem þeir nú harðast for-
dæma. Allur bægslagangurinn
bitnar því fyrst og fremst á þeim
sjálfum.
Raunar er með ólíkindum,
hversu sumir eru fundvísir á
deiluefni. Þar taka Framsóknar-
menn öllum öðrum fram. Eða
hverjir aðrir gætu látið sér end-
ast í mörg ár að japla á því,
Ólafi Thors til ávirðingar, að
hann skuli eitt sinn í ræðu hafa
talið það síðast, sem hann lagði
mesta áherzlu á? Allir þeir, sem
eitthvað þekkja til íslenzkrar
tungu, vita þó, að ekki fer síð-
ur vel á upptalningu í þeirri
röð, sem Ólafur hafði, en að hafa
hana á öfugan veg. Þar er um
algert smekksatriði að ræða og
má færa ótal dæmi um hvoru
tveggja úr fornu máli og nýju.
Illkvittni Tímans
í þessum ásökunum hefur ill-
kvittnin því illilega hlaupið í gön
ur með Tímann, nú síðast á
sunnudaginn var. Illkvittni er
þeim einum til skammar, sem
á hana venja sig, og væri ekki
t»mtalsverð, ef Tímanum og sum
um forystumönnum Framsóknar
hefði ekki tekizt að innprenta
hana of mörgum annars góðum
og gegnum mönnum, er flokki
þeirra fylgja.
Það er t. d. naumast tilviljun,
að í hinni skemmtilegu samtals-
bók eftir Guðmund Danielsson,
„Verkamenn í víngarði". sem
kom út fyrir jólin, skuli eitt sam
talanna skera sig úr. Þau eru
öll áreitnislaus í annarra garð
nema eitt. Sá eini, sem telur sér
sæma að vera með áreitni og
úlfúð, er Framsóknarmaður,
starfsmaður kaupfélagsins á Sel-
fossi, sennilega skikkanlegur
maður í daglegu lífi, en hefur
tillagt sér hinn leiða Tímatón.
Nöldrið um Norð-
urlandaráð
Síendurtekið nöldur Tímans í
garð Sjálfstæðismanna fyrir
stuðning við Einar Olgeirsson og
Brynjólf Bjarnason er af sama
toga spunnið. Þar er ásökunar-
efnið það, að Sjálfstæðismenn
Laugard. 26. jan.
hafi í fyrra beitt sér fyrir kosn-
ingu Einars Olgeirssonar í Norð-
urlandaráð og nú fyrir fjárstyrk
til Brynjólfs Bjanrasonar á fjár-
lögum.
Um Norðurlandaráðskosning-
una er sannleikurinn sá, að Sjálf
stæðismenn hafa beitt sér fyrir,
að rétt flokkahlutföll væru látin
ráða við kjör á Alþingi í ýmiss
konar nefndir og ráð. Eitt af því
sem eðlilegt var að leiðrétt yrði
í þessu sambandi, var kosningin
til Norðurlandaráðs. Með því að
kjósa þrjá í neðri deild og tvo
í efri deild, var stærri flokkun-
um í'&ilnað á kostnað hinna.
Sjálfstæðismenn hefðu getað
fengið þrjá kosna en Framsókn
tvo en hinir engan. Sjálfstæðis-
menn sóttust hins vegar aldrei
eftir kjöri fleiri en tveggja, svo
sem þeim bar í réttu hlutfalli
við þingstyrk sinn. Á vinstri
stjórnaráruhum höfðu Framsókn
armenn tekið þann kost, að velja
Einar Olgeirsson í annað það
sæti, sem þeir réðu yfir. Það
eru því þeir, sem komu Einari
Olgeirssyni í Norðurlandaráð
með samningum flokkanna í
milli, en ekki Sjálfstæðismenn.
Vafalaust hefur Framsókn notað
þá aðstöðu, sem hún með þessu
hafði, til að knýja einhver hlunn
indi út úr kommúnistum sér til
hags, í staðinn fyrir greiðasem-
ina við Einar. Þessi kaupskapar-
möguleiki var af henni tekinn,
þegar ákveðið var, að alla fimm
fulltrúana skyldi kjósa í Samein
uðu þingi. Þar af sprettur gremja
Framsóknar.
Studdu styrkveit-
ingu til Brynjólfs
Skiljanlegt kann að vera, að
Framsókn gremjist að vera svift
þessum verzlunarmöguleika. Eri
þau sárindi hefðu átt að birtast
með öðrum hætti. Ef Framsókn
taldi á sig hallað, hafði hún færi
til þess að koma andmælum
fram, þegar Alþingi gerði breyt-
ingu á þessum samþykktum sín-
um. En þá þögðu Framsóknar-
men og létu meira að segja vera
að greiða atkvæði á móti breyt-
ingunni. Þeir vissu, að þeir höfðu
engin gögn fram að færa, er
stæðust í umræðum á Alþingi.
í stað þess reyna þeir að vekja
tortryggni með síendurteknu
narti í því trausti, að einhverjir
finnist, sem haldi, að úr því þetta
er endurtekið æ ofan i æ hljóti
eitthváð að vera athugavert við
það, sem allir á sínum tíma voru
sammála um og enginn treysti
sér þá til að andmæla.
Sama máli gegnir um styrk-
veitinguna til Brynjólfs Bjarna-
sonar. Að sjálfsögðu má færa
rök með henni og á móti. En
Framsóknarmenn fluttu tillögu
um hana, ásamt öðrum fjárveit-
ingarnefndarmönnum. Enginn
þeirra greiddi atkvæði á móti
henni á Alþingi, heldur munu
þeir flestir eða allir hafa stutt
hana með atkvæði sínu.
Ein skýring ein-
angrunar Fram-
sóknar
Ef % Framsóknarmenn töldu
styrkveitingu þessa að einhverju
leyti varhugaverða og í ósam-
ræmi við það, sem tíðkanlegt er,
af hverju létu þeir þá ekki í sér
heyra við umræðurnar á Alþingi
og beittu sér með atkvæði sínu
á móti því, sem þeir nú virðast
telja hneyksli?
Sannleikurinn er sá, að þótt
alþingismenn greini á um margt,
og hljóti eðli málsins samk'væmt
að halda uppi hörðum deilum,
þá virða þeir yfirleitt hver ann-
an persónulega og telja sjálfsagt
að gera vel við þá, sem af víg-
vellinum eru horfnir. Það var
þetta, sem réði einhuga ákvörð-
un um styrk til Brynjólfs Bjarna
sonar, eins og Steingríms Stein-
þórssonar, við hina sömu fjár-
lagaafgreiðslu. Segja má, að
slíkar fjárveitingar séu ofrausn
og þeim eigi að hætta. En þá er
að segja það og standa við það.
Sem betur fer gæti engum öðr-
um en Framsóknarmönnum kom
ið til hugar að flytja fyrst til-
lögu, styðja hana síðan með at-
kvæði sínu og gera eftir það sam
þykkt hennar að rógsmáli á hend
ur öðrum. Þetta er dæmi hinnar
einstöku Framsóknarmennsku
og enn ein skýring þess, hvers
vegna öðrum gengur illa að
vinna með þeim flokki.
r
Anægjulegur
vitnisburður
Ætla verður, að þeir sem
halda uppi hörðum deilum af
þeim tilefnum, sem nú hafa ver-
ið rakin, hafi ekki mörg raun-
veruleg ádeiluefni. Svo er og í
raun og veru. Framsóknarmenn
finna sjálfir, að ásakanir þeirra
í garð stjórnarflokkanna út af
efnahagsmálunum hafa enga stoð
í veruleikanum. Allur almenn-
ingur, jafnt til sjávar og sveita,
hefur aldrei átt við betri kjör
að búa en einmitt nú. Allar hrak
spár stjórnarandstæðinga hafa
orðið sér rækilega til skammar.
Þessa gætir hvarvetna. Álit lands
ins út á við hefur gerbreytzt.
Um það má nefna lítið dæmi,
sem einn af traustustu og bezt
metnu kaupmönnum Reykja-
víkur sagði þeim, er þetta ritar.
Hann var staddur úti í Dan-
mörku og heimsótti þar heild-
sölufyrirtæki, sem hann hefur
um langan aldur haft skipti við
Sjálfur hefur hann að visu ætið
staðið í skilum, en þó stundum
átt í erfiðleikum eins og aðrir
vegna gjaldeyrisörðugleika og
tregðu á nauðsynlegum leyfum,
Nú bar svo við, að forráðamenn
hdns erlenda fyrirtækis komu
sjálfir með skýrslu um hinn stór
bætta hag íslands og lýstu á-
nægju sinni yfir þeirri gerbreyt-
ingu, sem orðin væri á viðskipt-
um við Islendinga.
Segja má, að slik atvik skipti
ekki miklu máli. En þó er allur
munur á því fyrir íslendinga að
þurfa ekki ætíð að vera að biðja
afsökunar á sjálfum sér og
stjórnarháttum í landi sínu, enda
hlýtur það sannarlega að vera
öllum góðum mönnum gleðiefni,
að króna lands þeirra skuli nú
vera skráð eins og gjaldeyrir
annarra þjóðríkja.
Allir tapa á
einokun
Aukið frjálsræði í viðskiptum
er öllum til góðs. Okkur íslend-
ingum hefur að vonum orðið tíð-
rætt um hið feikna tjón, sem
einokunin danska á sínum tíma
bakaði þjóð okkar. Talið um
það tjón hefur oft orðið til
þess, að við mikluðum fyrir okk
ur gróða einokunarkaupmann-
anna. Vafalaust hefur hann öðru
hverju orðið talsverður, þó að
því fari fjarri, sem stundum hef-
ur verið sagt, að Kaupmanna-
höfn hafi verið byggð upp fyr-
ir gróða af íslandsverzlun. ís-
landsverzlunin var aldrei nema
lítill hluti af verzlun Kaúp-
mannahafnarbúa og yfirleitt
ekki eins ábatasöm og við höfum
hneigzt til að trúa.
Um þetta má fá merkilegan
fróðleik í Ferðarollu Magnúsar
dómstjóra Stephensens. Hún er
skrifum sem dagbók, til minnis
fyrir sjálfan hann og fróðleiks
fyrir fjölskyldu hans. Þar kemst
því enginn áróður að, heldur
skrifar Magnús það eitt, sem hon
um þykir í frásögur færandi.
Magnús var enginn vinur hinna
dönsku kaupmanna. Þeir höfðu
þvert á móti reynzt honum þung
ir í skauti og áttu sinn hlut að
því, að hann náði ekki þeim
frama, stiftamtmannsembættinu,
sem hann í rauninni var sjálf-
sagður til, ekki einungis að eig-
in áliti, heldur og að sögunnar
dómi. Því eftirtektarverðara er,
að Magnús víkur í Ferðaroll-
unni hvað eftir annað að fjár-
hagsörðugleikum kaupmanna,
sem stundað höfðu íslandsverzl-
un. Gróði þeirra var sem sagt
engan veginn eins mikill og ætla
mátti samkvæmt hinni raunveru
legu einokunaraðstöðu, sem þeir
nutu. Þarna er ótvrætt dæmi
þess, hvernig einokunin verður
öllum til tjpns, þeim, sem henni
beitir, jafnt og hinum er henni
verður að sæta. Frjálsræðið er
sá aflvaki, sem allir hagnast af
áður en lýkur.