Morgunblaðið - 23.03.1963, Blaðsíða 8

8
MORCVNBLAÐID
Laugaradagur 23. marz 1963
Bji^rni Sígurðsson i Vigur:
Vargur í varpiöndum
Á að svipta varp^ændur stærstu moguleikum
til útrýmijigar vargsins?
Hugíeiðingar um örn'nn
af
f TILEFNI
breytingu á lögum um friðun
arna, sem Bjartm.ar Guðmunds-
son alþm. hefur lagt fram á Ai-
þingi því er nú situr á rökstólum
munu tveir sómamenn, þeir lista-
maðurinn Guðmundur Einarsson
frá MUSdal og Sigurður Þórðar-
son bóndi á Laugabóli, hafa skrif-
að sína greinina hvor, sem birtar
eru í Morgunbl. 6. marz s.l. Báð-
um þessum heiðursmönnum er
það sýnilega áhugamál að stefnt
verði að því áfram að koma í
veg fyrir að Erninum verði út-
rýmt úr fuglalífinu hér á landi
voru, þar sem hann um ár og
aldir hefur lifað og hlotið að verð
leikum heitið „konungur fugl-
anna“ vegna stærðar og tignar.
Telja má víst að meginþorri
þjóðarinnar muni vera sömu skoð
unar og greinarhöfundar um að
allt þurfi að gera til þess að halda
við arnætofninum, þó ekki á
þann veg að gjört verði á kostnað
arðsamra fuglategunda svo sem
t. d. æðarfuglsins.
Tvennu ólíku er hér saman að
jafna, æðarfuglinum, sem gefur
allmiklar tekjur í þjóðarbúið,
sem gætu margfaldast við aukna
ræktun, og erninum, stærsta og
kannski grimmasta ránfuglinum,
sem til er í landinu, talinn af
mörgum valda skaða all allmik-
lum í æðarvörpum, og engum til
nýtja að neinu leyti nema síður
sé. Nærtæk dæmi eru til, nú
seinni tíð, að stór æðarvörp hafa
verið lögð í auðn af völdum
arna. Á þetta sérstaklega við um
þau varplönd, sem liggja fjarri
byggðu bóli og sem vegna fólks-
fæðar í sveitum landsins hefur
ekki verið hægt að koma við það
góðu eftirliti, sem þurft hefði
í mörgum tilfellum því naumast
um að kenna trassaskap eða
óhirðu æðarvarpseigenda.
Það er langt síðan að lands-
mönnum var ljóst um nytsemi
æðarfuglsins. Benda til þess
ákvæði þau sem felast í verzl
unartilskipun, sem var útgefin
13. júní árið 1789, um friðun
þessa nytjafugls. Er í tilskipun
þessari bannað að skjóta æðar-
fugl, eða drepa hann með hund
um eða netjum, að viðlagðri i
marka sekt (íú rd.) fyrir hvern
fugl. Hver sem er að drápinu
og ekki ljóstrar því upp, sekt
hálfu minni. Uppljóstrarmaður
fékk %, en fátækrasjóður % sekt-
arinnar.
Á síðari árum hefur æðardúnn
farið ört hækkandi í verði, eins og
reyndar flestar aðrar vörur. Inn
anlandsmarkaður fyrir æðardún
hefur og skapast meiri en nokkru
sinni áður vegna aukins kaup
máttar og velmegunar alls al
mennings. Æðarvarpsbændur o
aðrir unnendur æðarvarpsræktar
hafa ýmist í ræðu eða riti hvatt
þá, sem æðarvarp eiga til að
hirða vel vörpin og koma upp
nýjum varplöndum þar sem
hentugt þykir. Kennir margra
grasa í þessum skrifum, enda
margt þar vel sagt og til eftir
breytni, þó sumt orki nokkurs
tvímælis, að mér finnst.
Margvíslegar eru þær hættur
sem steðja að æðarvarpinu um
varptlmann, Má þar fyrst og skað
iegast telja vorhretin þegar snjór
leggst yfir varpið og fuglinn
hrekst af hreiðrunum og egg o,
frumvarpi um minna leyti. Við þau náttúruöfl
verða engar skorður reistar svo
að gagni komi. Næst er það svo
hættan af flugvörgunum, hrafni
og svartbaki sem eru aðsópsmikl-
ir við eggjaránið, sem örninn hirð
ir ekki um að ræna, en er hins
vegar sá ránfugl, sem æðarfugl-
inn óttast mest, þegar hann flýg-
ur yfir varplandið. Má svo heita
að allur fugl, sem kominn er í
varplandið sópist þá burt af
hreiðrunum til sjávar og komi
þangað ekki aftur fyrr en örninn
er í hvarf horfinn. Allir þessir
fuglar hafa frá fyrstu tíð valdið
miklu tjóni á æðarvörpum um-
hverfis landið.
Vil ég nú í sem fæstum orðum
segja frá reynslu minni frá því
ég var unglingur, við að verjast
ásókn og eyðileggingu nefndra
fugla í æðarvarpinu hér í Vigur,
ef orðið gæti til þess að eitthvað
mætti af því læra.
Tvímælalaust hefur mér fund-
izt hrafninn erfiðastur viðureign-
ar í baráttunni við flugvarginn
svo slóttugur og vitur sem hann
er. Styggur og var um sig er
hann að jafnaði þegar hann verð-
ur var við skyttuna er hún röltir
um varplandi* með byssuna í
vígahug. Byssulausan mann óttast
hann þó ekki en á það til að
storka honum með nærveru sinni.
Annars er nú á seinni árum miklu
minna um hrafn hér en áður fyrr.
Mestan usla gerði hrafninn hér
varplandinu þegar heimræði
átti sér stað hér á mörgum bæj-
um í sveitinni og í nærliggjandi
veiðistöðvum. Báru bændur þá
slor og annan fiskúrgang á tún
sín svo sprytti betur. Settist hrafn
mn þar að oft í tugatali og gerði
sér gott af krásinni. Var það
oft óhugnanleg sjón, að mér
fannst, þegar hin svarta hjörð
kom í stórhópum fljúgandi hing-
að á eyjuna um sólarupprás á
morgnana til þess að gæða sér
á nýmetinu, eggjunum og mýkja
kvertkarnar eftir slorátið. Dreiíði
þá vargurinn sér um alla eyjuna
og tíndi upp eggin, sem fugl-
inn hafði orpið kvöldið áður,
meðan helzt var friður fyrir þess
um kvöldsvæfa þorpara, sem
jafnan gengur síðla dags til náða
í klettum á fastalandinu. Þegar
svona stóð á var þrautaráðið að
eitra fyrir varginn. Bezt kom það
að gagni í kuldatíð, þá hrafmnn
gráðugastur. Fannst mér ég oft
merkja það eftir fyrstu eitrun,
að þá væri fuglinn tregari til
þess að taka agnið (eitrið) því
oftar sem eitrað var. Tilgangslítið
fannst mér og að bera út eitur
fyrir hrafninn að honum aðsjá-
andi, enda bezt að gera það að
kveldi dags. Mestan skaða tel ég
hrafninn hafa gert hér í varpinu
með eggjaráni sínu.
Ég býst nú við, að eftir því
sem krumma hefur verið lýst
hér að framan þá verði fáir til
þess að trúa því að hann geti
skoðast sem trúverðugur vörður
í varplandi. En vissulega hefur
hann reynzt það, þegar hann hef-
ur byggt sér hreiður hér á eyj-
unni og ungað út eggjum sínum,
sem oft hefur komið fyrir. Ekki
þarf að óttast mikinn hrafnsvarg
hér þau sumrin. Er það staðreynd
að hreiðurhrafnarnir sjá svo um
að enginn annar hrafn en þeir
standi stundinni lengur við
gestum í varplandið er tekið með
ógurlegri grimmd og bardaga,
sem endar alltaf með því, að að-
komuhrafrnnn er hrakinn burt af
eyjunni.
Einu sinni fyrir nokkrum ár-
um síðan skeði það að bardaginn
var háður hér uppi yfir bæjar-
víkinni, sem endaði á þann veg,
að aðkomuhrafninn var sleginn af
hreiðurhrafnunum niður í sjóinn
Bjarni Sigurðsson.
það nærri fjöruborðinu að
krummi gat svamlað í land með
hjálp vængja sinna. En óburðugt
var sundið hjá veslings krumma
og ekki var hann beisinn þegar
ég tók á móti honum í lending-
unni hræddum og illa á sig komn
um. Krumma þessum sleppti ég
auðvitað eftir að hann hafði jafn
að sig eftir bardagann og sundið,
sem var furðu fljótt. Tók hann
þá flugið beint til næsta fasta
lands. Hreiðurhrafn búsettann
hér skaut ég aldrei á búskapar
árum mínum og oftast var það
vani að gefa hrafnshjónunum
einn ungann þeirra sem þau
fengu svo að ala upp í friði.'
Ég held að fullyrða megi, að
flestir eða allir varpeigendur álíti
Svartbakinn standa mest fyrir
þrifum og vexti æðarfuglsins.
Ekkert ráð tel ég öruggt til að
bægja honum burt úr varpinu,
annað en eitra fyrir hann. Svart-
bakurinn gengur fljótt í eitrið
Dauðastríð hans er siutt eftir að
hann hefur gleypt eitrið, miklu
styttra en hrafnsins. Oftast liggur
svartbakurinn dauður á eiturs-
stað. Strax og eitrað hefur verið
fyrir hann má segja að hann
hrynji niður. Hverfur þá fljótt
allur sá svartbakur, sem ekki
hefur tekið eitrið á burt úr varp-
landinu. Líða þá oft margir dagar
þar til hann kemur aftur í varp
landið. Rétt er að láta hinn dauða
fugl liggja kyrran á eiturstað til
viðvörunar varginum þegar hann
heirnsækir varpið aftur. Sjálfsagt
er að eitra fyrir fuglinn með sjó
fram á klöppum eða klettum þar
sem hæst ber á. Komi það fyrir
að fuglinn reiki, eftir að hafa
tekið eitrið, þangað sem er gras-
lendi er rétt að fjarlægja hann
þaðan í fjöruna. Annars hefur
aldrei komið að sök þótt kýr eða
kindur hafi bitið gras þar, sem
hinn eitraði fugl lá.
Sjálfsagt er að endurbæta eitr-
un svo oft, sem þurfa þykir.
Hefur mér veitst létt verk að
bægja þessum vargi frá varpinu
og takmarka eggjarán hans, sem
kveður mest að þegar vorhret
ganga yfir. Mestan skaða gerir
svartbakurinn með sínu tak-
markalausa æðarungaáti, sem
ekkert verður ráðið við. Ógrynni
er til af svartbak allt í kring
um landið, sem gera má ráð fyrir
að aldrei verði hægt að fækka
svo um muni. Bezta aðferðin
ég ákvæði í lögum um eyðingu
svartbaks að tekin skulu öll egg
hans í varplöndum hans, sem
allvíða munu þéttsetin. En fyrir-
hafnarsamt og örðugt mun vera
að framfylgja því ákvæði laganna
enda víða vanrækt, að talið er.
Að ætla sér að fækka þessum
skemmdarvargi, með skotum, svo
um muni, tel ég óhugsandi, jafn-
vel þó skotlaunin vseru stórhækk-
uð frá því, sem nú er ákveðið
í lögum. Nei eina ráðið til þess að
afstýra því að varplönd æðar-
fuglsins verði eyðilögð, er eitrun
in fyrir varginn. Eitt ráð hefur
mér þó dottið í hug, að vert væri
að gera tilraun með til að veiða
svartbakinn. Það er að koma upp
vírnetsbúri, að stærð c. a. 5x5
metrar á hvern veg, eða þar um
bil. Veggir þess væru minnst 3
metra háir. Vírnetin negld á
staura með hæfilegu millibili.
Efst í staurana séu negldir viðar-
renglur, sem vísa inn í búrið, allt
að 70 cm langar. Á þessar rengl-
ur neglist svo vírnet sem mynd-
ar skáhalt íoftnet inn af öllum
veggjum búrsins að ofanverðu.
Búr þessi er sjálfsagt að stað-
setja á afviknum stað í námunda
við fiskveiðistöðvarnar, þar sem
jafnan er sægur af svartbak.
Inn í búrið skal flytja slor og
annan fiskúrgang sem er lostætur
matur svartbtksins, og hann
sækir mjög í.
Mundi svartbakurinn tvímæla-
laust setjast að krásunum í búr-
inu er hann flygi þarna yfir. En
eins og flugtaki hans er háttað
mundi hann alls ekki geta tekið
sig upp úr búrinu aftur, svo
að ganga mætti að honum þarna
og stytta honum aldur á
mannúðlegri hátt en með eitri.
Tel ég hyggilegra að verja því
fé, sem nú er ætlað til að útrýma
svartbaknum með skotum, sem
reynast mun tilgangslaus kák, til
tilrauna við veiðar þessa fugls
í búr lík því sem ég hér hefi
bent á.
dúnn fer forgöróum að meira eða hér á eyjunni. Slíkum óboðnum
Þá er það örninn, þessi tigulegi
fugl okkar, sem óttazt er nú um
að verði upprættur með öllu ef
eirtun fyrir hverskonar varg
verði ekki lögbönnuð.
Ég skal nú skýra frá viður-
eign minni við þennan aðsóps-
mesta ránfugl sem oft leggur
leið sína hingað í Vigur, stundum
oft á sama árinu. Er þetta skilj-
anlegt, þar sem að tvö arnar-
hjón hafa um árabil átt hreiður
sín hér í Ögurhreppi og komið
þar upp ungum sínum í friði og
óáreitt. Nú nokkur seinustu árin
hefur hreiðrið ekki verið nema
eitt. Örninn er eins og öllum
varpeigendum er kunnugt um sá
ránfuglinn, sem æðarfuglinn er
hræddastur við af öllu. Ég hefi
jafnan haft strangar gætur á að
örninn staðnæmist ekki lengi hér
í varplandinu í Vigur, og þá sér-
staklega um varptímann. Það er
óskemmtileg sjón að sjá þegar
örn flýgur yfir varplandið. Hver
einasti fugl í varplandinu sópast
þá skelfdur niður á sjóinn af
hreiðrum sínum með hávaða
miklum og gargi þegar á sjóinn
er kominn, sem sagt trylltur af
ótta. Þegar þetta kemur fyrir er
það mitt fyrsta verk að grípa
byssuna án þess að hafa
í huga að drepa örninn, sem er
einn þeirra fugla, sem er friðaður
allt árið. Hitt hefi ég svo oft gert
að skjóta í áttina að honum á
það löngu færi að skaðaði hann
ekki og með því rekið hann taf-
arlaust burt úr varplandinu.
Með stöðugri árvekni í þessum
efnum hefur mér tekizt að koma
í veg fyrir að hann hafi
gert tilfinnanlegan skaða hér
varpinu. Oft þó orðið þess var að
hann hefur drepið eina æðarkollu
í ferðinni á eyjunni og þá rifið
hana í sundur og etið rétt við
hreiðurbarminn en skilið eftir egg
in í hreiðrinu óhreyfð. Einu sinni
hefur þó komið fyrir að hann
mun hafa setið um kyrrt nætur-
langt á eyjunni fjærst bænum.
Daginn eftir er farið var í dún-
leit kom þá í Ijós að 29 hreiður
til að fækka þessum vargi tel stóðu opin og yfirgefin með
eggjunum óhreyfðum þaðan, með
dauðum ungunum í.
Síðan ég fyrst man eftir mér
hefur á hverju ári verið borin
eitruð egg út fyrir hrafn og syart
bak með góðum árangri. Það hef-
ur verið eina örugga ráðið til að
draga úr skefjalausu eggjaráni
svartbaks og hrafns. Óhrakia
reynsla mín er fengin fyrir því,
að örn tekur aldrei egg sér til
matar hvorki óeitruð né eitruð,
enda aldrei hlotizt hér tjón af
fyrir hann svo ég viti til. Hitt
skal svo játað að einu sinni fyrir
mörgum árum síðan kom það
fyrir að örn mun hér hafa fallið
fyrir eitri. Stóð þá svo á að hret
var í aðsigi. Varp og sauðburð-
ur var byrjaður. Ógrynni hrafns
og svartbaks sveimaði yfir varp-
landinu. Eitruð egg og nýdauð-
ur tvílembingur voru um kvöld-
ið borin út fyrir vargana. Morgun
inn eftir var allt varpið undir
snjó og hrakviðri var á. Fjö-ldi
hrafna og svartbaks höfðu drep-
ist um nóttina af eitrinu. Dauður
örn fannst skammt frá eiturstað,
sem að öllum líkum hefur drep-
ist af eitruðum lambsskrokknum,
sem sást að hreyft hafði verið
við en þó ekkert verið færður
úr stað. Síðan þetta var hefi ég
aldrei eitrað annað en egg og mun
svo framvegis verða hér.
Örninn vil ég ekki, að verði
útdauður í landinu. Hinsvegar
mundi ég ekki aðgerðarlaus horfa
upp á að hann gerði stórskaða í
varpinu jafnvel skjóta hann þá og
greiða þegjandi sekt fyrir. Tel ég
auðvelt að verja skaða, svo teij-
andi sé, fyrir þá varpbændur
sem eiga varpið á heimajörðinni
í námunda við bæinn. Hitt er svo
erfiðara við að eiga ef varpið
er langt frá býlinu, eins og áður
er sagt. Mun svo víða vera á
Breiðafirði í hinum mörgu hólm-
um og eyjum, sem vörp eru 1
og því komið sem komið er að
fugiinn er þar horfinn að sögn»
Talað er um að bæta þeim skaðan
sem verður af völdum arna.
Hvernig sá skaði verður fullbætt-
ur fæ ég ekki séð, né heldur
hvernig hann verður metinn. Lag
leg fúlga gæti það orðið þegar
erninum tæki að fjölga, sem gera
má ráð fyrir ef öll eitrun verð-
ur bönnuð, sem vonandi allir
hugsandi menn munu ekki sam-
þykkja. Víst má telja að ef bönn-
uð verði eitrun fyrir varg, þá
verði þau lög þverbrotin af varp-
bændum, ekki löghlýðnari en stór
hópur manna í landi voru er. —.
Ekki man ég betur en að lög-
bannað sé nú að eitra fyrir refi
hér á Vestfjarðakjálkanum ann-
að en egg, sem komið sé fyrir
fjarri mannabústöðum í holum
og gjótum, þar sem litlar líkur,
eða engar eru til, að örn gleypi
eitrið.
Verði eitrun fyrir refi og all-
an þann varg sem varpbændur
eiga nú við að stríða bönnuð
geng ég þess ekki dulinn að ekki
verður langt þess að bíða að æðar
vörpin á mörgum eyjum, hólmum
og víðar verða í auðn lögð.
Er mér því spurn? Hver vill
verða til þess að stuðla að því
„ að kasta perlum fyrir svín“
sem ég vil svo kalla, ef stefnt
verður að því að útrýma æðar-
fuglinum en ala upp í hans stað
örninn, þó tilkomumikill sé, seiu
ekkert fjárhagslegt gildi hefur
fyrir þjóðfélagið nema síður sé?
Ég játa það, að það er neyðar-
úrræði að þurfa að aflífa nokkra
skepnu eða kvikindi með eitri, en
hér er um hreinustu nauðvörn að
ræða, sem verður ekki neitað, að
miðar að því að viðhalda, ég vil
segja stórauka þann hagnað sem
þjóðarbúið gæti haft af æðar-
varpsrækt ef vel væri á haldið.
Sigurður vinur minn á Lauga-
bóli drepur á margt í nefndri
Morgunblaðsgrein sinni. Segir
það „þjóðarsmán“ ef örninn verði
hér aldauða af mannavöldum,
Vona ég að svo verði ekki þó
varpsbændum leyfist áfram að
verjast hverskonar vargi, sem
herjar á varplöndin með marg-
víslegu móti og jafnvel leggur
Framhald á bls. 10.