Morgunblaðið - 23.03.1963, Blaðsíða 21

Laugaradagur 23. marz 1963
M O R r. I’ ÍV n L 4 ÐIÐ
21
dkagerð og bókaverzlun
LITLU verður Vöggur feginn.
Langt mun enn þess að bíða að
elt verði vel um bókagerð okk-
er, og að þ-eir menn fái til-
Ihlýðilegan stuðning, sem bezt
vinna að því að hefja hana á
!hærra stig. Ekki væri það sann-
gjarnt eða maklegt ef jeg neit-
eði að viðurkenna þá framför,
eem orðið hefir á þessu sviði
nú hin síðustu áxin. Ósköpin og
andstygðin, sem við sáum á
stríðsérunum og á næstu árum
eftir stríðið, eru nú til allrar
hamingju að baki. I sumum
greinum er þessum málum nú
eð þoka í rjetta átt. Erá nokkr-
um forleggjurum og úr sumum
prentsmiðjum og bókbandsstof-
un hygg jeg að flestar bækur
sjeu nú með þokkalegu bragði.
Mjer er nær að halda að jeg
baíi sjeð allar þær bækur, sem
Bókaforlag Odds Björnssonar
sendi frá sjer á síðastliðnu ári,
og allar eru þær með þeim frá-
gangi sem að mínu viti er hlut-
aðeigendum til sæmdar. En Sig-
urði O. Björnsson er líka vandi
é höndum ef ekki á að mega
segja að betur hafi faðir iians
gert á sínum tíma. Og sá hygg
jeg að hljóti að verða dómur
óvilhallra manna, að á árinu
19&2 komist hjer ekkert til jafns
við viðhafnarútgáfuna af þeim
tólf bókum, sem Mál og menn-
ing gaf út til þess að minnast
eldarfjórðungs-afmælis síns. En
af þeirri útgáfu voru ekki prent-
uð nema 500 eintök, svo áhrifa
bennar á almennan smekk í
landinu mun varla gæta að mun.
Falleg er líka „Gráskinna hin
meiri“, svo að útgerð hennar
setla jeg að fátt verði fundið til
lýta, annað en ofnotkun tölu-
stafa í texta. Það lýti er of al-
ment í íslenzkum bókum, enda
man jeg ekki til að hafa í nokk-
urri íslenzkri bók sjeð varað við
þessum ósið, nema í lítilli okóla
bók eftir Freystein Gunnars-
son. Erlendar handbækur prent-
fira vara við honum.
Það er naumast útúrdúr að
hjer sje þakkað fyrir, það, að
aukið val við nafn gamla
safnsins „Gráskinna“. Ann-
að hefði komið sér illa.
Það var slæmt að ekki skyldi
vera gert eitthvað í sömu
étt þegar gerð var hin mikla
sex-binda útgáfa af Þjóðsögum
Jóns Árnasonar. Nú verður fyr-
ir bragðið altaf að geta þess um
tvö fyrstu bindin að til þeirrar
útgáfu sje vitnað, en ekki hinna
fyrri. Og það ætla jeg að ein-
hverntíma muni gleymast, svo
klaufalega sem íslenzkir fræði-
menn vitna til bóka. Þeir vitna
til Sturlungu og Heimskringlu
og annara margútgefinna bóka
án þess að tilgreina útgáfu. Og
þá vitum við í rauninni alls ekki
hvar við eigum að leita.
Tvö atriðið skulu hjer til-
greind, sem sýna augljósa fram-
för í bókagerð okkar. Hið fyrra
er síðutitlarnir, sem nú eru að
verða nokkuð almennir og bæði
eru til gagns og prýði. Hitt er
nafnaskrár og registur. Loksins
eru höfundar og forleggjarar að
gera sjer það ljóst, hve nauð-
synlegar nafnaskrár eru við
hverja þá bók, sem að einhverju
leyti er sagnfræðilegs eðlis. —
Þannig koma nú „Aldamóta-
menn“ Jónasar Jónssonar, loka-
bindið, með nafnaskrá yfir alt
eafnið, og vitanlega er „Grá-
Bkinna hin meiri“ með allítar-
legu registri, enda hefði annað
verið ótækt; því lengi mun verða
til hennar vitnað, og ekki þarf
neinn spámann til þess að segja
það fyrir, að ekki verður þessi
útgáfa hennar sú síðasta. Þá
mun og það vekja óvæntan fögn-
uð, að með hinu stórmerka safni,
-„Fortíð og fyrirburðum“, sem
er lokabindið í „Svipum og sögn
■um“, ágætlega úr garði gert frá
hendi sira Gunnars Árnasonar,
er nú geysimikil skrá, eftir Guð-
*nund Jósafatsson, yfir manna-
uöfn í öllum fimm bindunum.
En sorgleg yfirsjón var það, úr
Því að svo skýr maður og fróð-
ur, gagnkunnugur á sögustöðv- fram. Dönsk bókagerð hefir tek-
unum, fjekkst til þess að gera ið stórmiklum umbótum nokkur
skrána, að hvorki honum nje síðustu árin.
heldur neinum hinna, er hlut „Játningarnar eru annars
áttu að máli, skyldi hugsast að svo frægar í bókmentum heims-
með þessu merka ritsafni þurfti | ins að þegar við nú loksins eign-
líka örnefnaskrá. Hún hefði að
sjálfsögðu gert bókina nokkru
dýrari, en gagnsemin var marg-
faldlega verð kostnaðaraukans.
Þess má ómögulega láta hjer
ógetið, að í þessu nýja bindi er
rækileg leiðrjettingaskrá, sem
tekur yfir allar þær misprentan-
ir og aðrar villur, sem uppgötv-
ast hafa í hinum fyrri bindum.
Þetta sýnir þann heiðarleik og
þá samvizkusemi, sem ekki er
altaf að finna hjá íslenzkum
höfundum og forleggjurum. —
Hjer er nú öðrum gefið gott
fordæmi.
Nú hafa hjer verið nefnd nokk
ur dæmi til lofs. Sem betur fer,
mætti fjölga þeim til muna. En
rúmið leyfir það ekki, og þaðan
af síður hitt, að allt sé talið
fram það sem miður er.
„Ef eigi fylgdi
slysin með“.
Því er miður að þau virðast
þurfa að fylgja okkur í bóka-
gerðinni jafnvel þar sem við
erum að reyna að sýna okkur
slynga. Það er greinilegt að
reynt hefir verið að gera „Játn-
ingar“ Ágústínusar vel úr garði,
enda bar að gera svo, og þar hef-
ir tekist að gera sviphreina og
svipfallega bók, þó að nokkuð
óprýði tilgangslaust strikadót
yfir upphafi hvers þáttar. At-
hugasemdir til skýringar nokkr-
um stöðum í textanum eru aft-
an við, enda þótt hagkvæmast
hefði verið að hafa þær neðan-
máls. En úr því að svo var ekki
gert, hefði samt þurft að vísa
til þeirra í textanum. Til þess
þurfti ekki annað en litla stjörnu
við atriðisorðið, eins og er í
útgáfu Jóns Eyþórssonar af
„Ferðabók “ Þorvalds Thorodd
sens (og hafði raunar sjest hjer
áður). Vegna þess að þetta ráð
var ekki haft, mun þorri les-
enda alls ekki sinna athugasemd-
unum, enda þarf nú að fara yfir
þær á undan lestri og merkja
þær inn. Okkur er raunar ekki
nýtt um að gera svo. Jeg hefi
orðið að fara svipað að við
ekki fáar íslenzkar bækur sem
jeg hefi lesið, sumar stórar, t.
'd. útgáfu Sturlungu frá 1946.
Og altaf er það leiðinlegt að
sjá efnisyfirlitið aftan við bók,
alveg eins þó að þetta sje altítt
í dönskum bókum. Danir standa
í öðrum greinum framar en bóka
gerð sinni og betri fyrirmyndir
að finna hjá öðrum. Þeir eru
nú að vakna til meðvitundar um,
að þarna þurfi þeir að taka sjer
uðumst þær (eða meginhluta
þeirra) í þýðingu, sem ekki þarf
að efa að .gerð sje af nákvæmni
(Dr. Sigurbjörn biskup Einars-
son þýddi, á fallega hreint og
auðugt mál) þá áttum við að
leyfa okkur þann höfðingsskap
að gefa þær út rheð frumtexta
á síðunni andspænis þýðingunni.
Slík útgáfa munri um löngu
ókomna tíð hafa orðið hin gagn-
legasta þeim ungum mönnum,
er leggja sig eftir latínu. Og
auk þess er hitt, að hvorki af
þessari bók nje nokkurri ann-
ari er unnt að gera þá þýðingu,
sem algerlega svari til frum-
texta. Hver tunga á sinn eigin
anda, sem lifir aðeins í henni.
Dauð eru ekki nema tilbúnu
málin sem menn hafa sett sam
an sér og öðrum til gamans, en
aldrei til neinnar nytsemdar,
Ekki er ýkjalangt síðan jeg
minti á það í Morgunblaðinu að
fyrir stríð taldi Ejnar Munks
gaard að alment lýti á dönskum
‘bókum væri of stórt brot. Satt
var þetta, en þó var brot á þeim
í þá daga miklu hóflegra en
nú tíðkast hjá okkur. Gegn þessu
er líklega vonlaust að berjast.
Það er líklega heimskan eða eitt-
hvað ennþá lakara, eitthvað
fjarska sigursælt, sem þarna ræð
ur. Tvær litlar bækur komu þó í
mína eigu um jólaleytið, og
báðar fallegar: „Saltkorn í
mold“, prýðilega dregin en lítið
lofsamleg mynd af mannlífinu,
eftir Guðmund Böðvarsson, og
„Milli Grænlands köldu kletta“,
grænlenzk landlýsing, hreinasta
perla, skrifuð af óm,engaðri list
og ósmárri þekkingu, eftir Jó
hann Briem. Hamingjunni sje
lof að þessar bækur voru ekki
gefnar út í flennibroti.
Rjett áður en jeg settist við
að skrifa þessa grein frjetti jeg
af tilviljun að í dönsku tíma
riti nýútkomnu, væri núna grein
eftir alkunnan þýzkan bókagerð-
armann, Jan Tchichold, um brot
á bókum, og þar feldur ærið
harður dómur yfir stóra brotinu.
Það væri ef til vill ekki úr
vegi fyrir forleggjara okkar að
kynna sjer hvað hann hefir að
segja
Sum þau letur, sem hjer erú
í notkun til bókaprentunar, eru
herfilega ljót, önnur mjög svip-
laus. Ekki setti þetta að þurfa
að vera svona, því í Linotype
og Intertypevjelar má fá mörg
einkar falleg letur. Mörg Mono-
type-letrin eru hreinasta augna
yndi, og þá naumast annað feg
urra en hið nýjasta, Octavian,
sem nú er aðeins að byrja að
sjást á bókum.
Verðlausar bækur og
ártalslausar.
Ekki á ég heima í flokki
þeirra manna, sem ráða vilja
bót á öllum misfellum með laga-
setningu; hitt væri nær sanni, að
ég liti á lög sem illa nauðsyn. En
nær er mjer að halda að styðja
mundi jeg tillögu um að heimta
með lögum ártal á hverja þá
bók, sem út er gefin, því helzt
virðist sem það sje eina úrræð-
ið til þess að fá afnumda þá
Iháðung sem ártalsleysi er. Að
vísu hafa sumir forleggjarar þá
menningu að ársetja hverja bók
sína, en of mikið er þó um hitt,
að þetta sje vanrækt, jafnvel
þegar um gagnmerkar bækur er
að ræða. Jeg spurði landsbóka-
vörð eitt sinn í haust hvað
hann hefði um þenna sið (ósið,
hefði jeg átt að kalla það) að
segja. Ekki er það oft að sá mað-
ur tali í gremjutón, en nú gerði
hann það. Og hann ráðlagði
mjer að jeg skyldi spyrja bóka-
verðina hvernig þeim kæmi
þetta. Þess þurfti jeg ekki, því
jeg gat ósköp vel svarað fyrir
þeirra hönd. Þetta ruglar vitan-
lega mjög alla bókfræði og tor-
veldar bókfræðileg störf. Ártals-
leysið er hverjum forleggjara
háðung og á að fella hverja bók
í verði.
En „dýpra og dýpra" sagði
'hann höfðinginn sem Jónas
skrifaði um. Sumir láta þessir
„herrar“ sjer ekki nægja ár-
talsleysið. „Ei þurfandi stað né
stundir“, sagði Eysteinn um guð
almáttugan (efalaust með sanni).
Það mun vera hann sem þeir
eru að keppa við. En hvernig
fór fyrir þeim sem það gerði
áður fyrir löngu? Staðleysið sá
jeg fyrst á ekki ómerkari bók
en „Nordælu“, og jeg efaði
hvort viðtakandinn mundi telja
sjer í því heiður. Nú eru þær
orðnar margar bækurnar sem
við vitum að 1 rauninni komu
út hjer á landi, en geta þess
hvergi, og mættu því eins vel
vera gefnar út í okkar góðu
nýlendu, Grænlandi, og væru þá
rjettilega taldar með þeim „ný-
lenduvörum“ sem við sjáum
stundum auglystar í blöðum. Á
sumum staðlausu bókunum er
tilgreindur íslenzkur prentstað-
ur. En prentstaður og útgáfu-
staður eru þráfaldlega ekki eitt
og hið sama.
Þá er það þessi mjög svo al-
menni háttur forleggjara að
dylja verð bóka sinna þegar
þeir auglýsa þær. Hann er blátt
áfram fruntaleg ókurteisi gagn-
vart almenningi, og allir vita að
hann er ekki af góðum toga
spunninn. Honum er ætlað að
ginna menn til að skoða bókina,
og þess vænst, að þá kaupi þeir
hana. Vitaskuld bakar ósiður-
inn bæði almenningi og starfs-
fólki bókaverzlana óþægindi —
almenningi þar á ofan kostnað
fylgid
fjpldanum
veljid J
9
51^:
cudogler hf

reykjavik skúlagata 26
símar 12056-20456
vegna sífeldra fyrirspurna í
síma. „Velvakandi“ Morgun-
unblaðsins á þakkir skilið fyrir
að hafa oftar en einu sinni vítt
ósið þenna.
Rjett er að geta þess, (enda
þótt það hafi áður verið gert í
Morgunblaðinu) að Bókaforlag
Odds Björnssonar hefir alla tíð
getið verðs á bókum sínum er
það auglýsti þær — hefir ber-
sýnilega talið sig ekki hafa neinu
að leyna. Og jeg veitti því at-
hygli fyrir jólin að ísafoldar-
prentsmiðja auglýsti nú verð á
sínum bókum. Viðkvæði margra
á jólaíöstunni hefir lengi verið
það, er þeir lásu verðleysisaug-
lýsingarnar, að þeir mundu
bíða eftir hinni árlegu aug-
lýsingu frá Bókaverzlun Sigfús-
ar Eymundssonar, sem ávalt til-
greinir verð. En þó að sú skrá
sje til mikils stuðnings fyrir al-
menning, er vitanlega ekki unt
að taka allar bækur á hana.
Náttúrlega ættu ritdómarar að
geta verðs þeirra bóka, er þeir
skrifá um, eins og tíðkast er-
lendis, og hið sama ætti úfcvarp-
ið að gera þegar það er að
kynna bækur.
Svarti skóli hinn nýi.
Einhverstaar verð jeg að gera
enda á þessari þulu, þó að
ótæmandi sýnist efnið. Jeg vil
því gera það hjer, en samt fyrst
víkja ofurlítið að hinum nýja
Svartaskóla. Nú hin síðustu ár-
in virðist stefnt að því, að allar
bækur skuli bundnar í svart.
Jeg hefi áður, oftar en einu
sinni, andmælt þeirri fáránlegu
stefnu. Á því hefir ekkert mark
verið tekið. Þess var naumast að
vænta. En hitt er furðulegt, að
þegar slíkur smekkmaður á
bókagerð sem Hafsteinn Guð-
mundson bar fram sömu varn-
aðarorðin í útvarpi, þá var ekk-
ert mark tekið á honum. En
hugsið ykkur þegar allir vegg-
ir í hverri bókastofu eru orðnir
biksvartir, eins og stálið í kola-
námu. Að þessu hlýtur að koma
með sama áframhaldi.
Að því er jeg bezt veit á það
sjer naumast stað hjá þeim þjóð
um sem fremstar standa í bóka-
gerð, að \>inda í svart. Helztu
undantekningar eru biblíur og
sáhnabækur. Á alþjóðlegu bóka-
sýningunni í London 1955 var
ein bók í svörtu bandi. Og hún
var íslenzk. Jeg þarf varla að
geta þess, að þar sýndum við
okkur til lítillar frægðar.
Naumast þarf heldur að geta
þess, að bók bundin í svart get-
ur verið mjög fallega bundin,
engu síður en í hvern annan lit.
Það er aðeins hitt, að af svarta
litnum má ekki verða of mikið.
Það nær engri átt að láta hann
yfirgnæfa.
I þeirra eigin Svartaskóla ætla
ég svo að skilja við forleggjar-
ana okkar að þessu sinni.
Sn.J.
I nóvember sl. fóru fram þingkosningar í Bandaríkjunum, og var þá Edward Kennedy, bróðir
forsetans, kjörinn Öldungadeildarþingmaður fyr ir Massachusettsríki, en þingsæti það skipaði for-
setinn áður. Hér sjást bræðurnir þrír, Edward (til vinstri), forsetinn og Robert dómsmálaráð-
herra (til hægri) við hátíðahöldin í Washington skömmu eftir áramótin.
ATHUGIÐ !
að borió saman við útbreiðslu
er langtum ódýrara að auglýsa
i Morgunblaðinu, en öðrum
blöðum.