Morgunblaðið - 07.04.1963, Blaðsíða 5

Sunnudagur 7. apríl 1963
MORCVNBLAÐIÐ
5
SIGURÐUR LÍNDAL SKRIFAR UM
STUDENTSMENNTUN
i.
LANGT er siðan farið var að
ræða um það, að kennaraskólinn
aetti að brautskrá stúdenta og
kröfur um það orðið æ hávær-
ari. Hér hafa m. a. verið að verki
ýmsir forystumenn í mennta-
málum, og kynni þvi margur að
ætla, að þetta væri sjálfsagður
hlutur. Nú hafa kröfur þessar
komizt það áleiðis, að í frum
varpi því til laga um Kennara-
skóla íslands, sem nú liggur fyr-
ir Alþingi, er gert ráð fyrir að
skólinn fái slik réttindi, og er
ekki annað að sjá en allir séu
sammála.
Alltaf er leiðinlegt að spilla
einingu, ekki sízt þá sjaldan hún
er fyrir hendi. En málið er þó
þess eðlis, að ekki má afgreiða
það að lítt athuguðu máli, en
einmitt sú hætta vofir jafnan yf-
ir, þegar allir eru sammála. Sízt
skal dregið í efa, að nauðsyn beri
til að bæta menntun kennara,
svo að þeir verði færari um að
gegna hlutverki sinu, sem æ
mikilvægara verður. Spurningin
er aðeins þessi, hvort sú leið sé
rétt að gefa nemendum skólans
bost á stúdentsnafni með þeim
hætti, sem frumvarpið gerir ráð
íyrir.
II.
Til þess að spurningunni verði
svarað er nauðsynlegt, að menn
geri sér grein fyrir þvi, hvað fel-
ist í stúd'entsmenntuininni, hvers
eðlis hún sé og hver sé tilgang-
ur hennar. Erfitt kann að reyn-
ast að skilgreina hér til hlítar,
en mikilvægt er þó að festa hend
ur á nokkrum meginatriðum,
sem einkenna hana og aðgreina
frá annars konar menntun. Hér
er einkum tvennt sem kemur til.
Stúdentsmenntun á að vera i því
fólgin að búa nemendur undir
háskólanám, en í því felst, að
leitast ber við að kynna nem-
endum frumundirstöðu vísinda-
legs náms og vísindalegra vinnu
bragða, m.ö.o. innræta mönnum
vísindalegt hugarfar. í öðru
lagi að veita mönnum þá al-
mennu menntun, sem hverjum
háskólagengnum sérfræðingi er
nauðsynleg, bæði til þess að geta
aflað sér þessarar sérþekkingar,
svo og vegna þess forystuhlut-
verks, sem þeim er fengið á ýms
um sviðum þjóðlífsins vegna sér
menntunar sinnar.
Af þessu er augljóst, að ekki
getur öll þekking eða allar
fræðigreinar talizt til þess falln-
ar að ala upp stúdenta. Náms-
greinar verður að velja þannig,
að þær hafi almennt hagnýtt
gildi (svo sem t. d. tungumál
Stórþjóða), að þær hafi almennt
menntunargildi, að þær hafi al-
mennt þjálfunar- og erfiðisgildi,
Sú námsgrein, eða þær náms-
greinar, sem mynda kjarna stúd
entsmenntunarinnar verða að
sameina þetta.
Sú námsgrein, sem Tiggur ti!
grundvallar stærðfræðideildum
menntaskólanna, — stærðfræð-
in —felur þetta allt í sér. Hún
hefur verulegt almennt hagnýtt
gildi, hún hefur mikið almennt
menntunargildi og síðast en þó
ekki sizt mikið þjálfunar- og
erfiðisgildi. 1 máladeildunum
er hins vegar því miður engin
grein, sem að sínu leyti getur
elgerlega skipað sess stærðfræð
innar. Næst kemur latínan. Hún
hefur að vísu aðeins takmarkað
hagnýtt gildi, hún hefur hins
vegar mikið almennt menntun-
argildi, sem höfuðtunga vest
rænnar menningar um 2000 ára
skeið og einn helzti grundvöll-
ur almennra málvísinda og hún
hefur mikið þjálfunar- og erfið
isgildi.
Þannig verður að telja, að
Crundvöliur bseði stærðfræði-
og máladeilda menntaskólanna | þessar bjóða heim hvers konar
sé í samræmi við tilgang og eðli
stúdentamenntunarinnar.
Með þessu er þó ekki sagt, að
ekki geti aðrar greinar en stærð
fræði eða latína myndað grund-
völl stúdentamenntunar, þ.e.a.s.
að annan grundvöll megi fdnna
en hinn stærðfræðilega og mál-
vísindalega (filologiska). Vel
væri hér hugsanleg heimspeki —
almenn heimspekisaga og rök-
fræði. Beint hagnýtt gildi henn-
ar liggur ef til vill ekki í aug
um uppi, hins vegar felur hun
í sér mikið almennt menntun
argildi og mikið erfiðis- og þjálf
unargildi. Náttúrufræði án stærð
fræði og þjóðfélagsvísindi kæmu
og til álita, sem slíkur grund
völlur, en eru þó vafasamari
snakki og yfirborðsmennsku. Er
það raunar eðlilegt, þegar haft
er í huga, að báðar eru ungar,
niðurstöður þeirra mjög á reiki
og fátt um almennt viðurkennd |
sannindi. Þessarar takmarka |
gætir að sjálfsögðu ekki sízt,
þegar í hlut eiga lítt þroskað-
ir nemendur, eins og verða muu
í kennaradeild skólans, sem auk |
þess hljóta að fá tiltölulega yfir-
borðslega þekkingu á fræðum
þessum. Báðar eru fræðigrein- ]
ar þessar merkar og mikilvæg-
ar, en þær ættu að vera við-
fangsefni fulltíða og þroskaðs |
fólks, sem þegar hefur hlotið vis ]
indalega þjálfun.
Ef ekki verður ‘fallizt á það.l
sem nú hefur sagt verið, er þess ]
beiðzt, að ráðamenn mennta-
mála geri grein fyrir, hvar þeir I
álíti, að takmörk stúdentamennt |
unarinnar eigi að liggja.
Hefðu það raunar verið geð-1
felldari vinnubrögð, ef slík [
greinargerð hefði birzt áður en |
tekið er að búa til margvíslegar
„tegundir“ stúdentsprófs.
í einu fylgisskjali frv. er þess
að vísu getið, að fyrir þá, sem
ætla í háskóla til að búa sig und
ir kennarastarf, væri heppilegra [
að hafa fengið stúdentsmenntun
sína í skóla, sem miðar kennslu
sína við undirbúning undir kenn
arastörf, og er þetta talið iheðal
raka fyrir því, að skólanum
verði veitt réttindi þessi. Ef |
gefur vísbendingu um,
>ví að hætt er við, að þessar
greinar skorti nægilegt þjálfun- I þetta
argildi. Valfrelsi er einnig hægt 'hvert stefna á, verður ekki kom-
að koma við og það er að mörgu | izt hjó að spyrja eftirfarandi
leyti æskilegt, en þó því aðeins
að framangreindra sjónarmiða
sé gætt.
III.
En hvernig fellur nú stúd-
entspróf það, sem gert er ráð
fyrir að kennaraskólanum verði
veitt í frumvarpi því, sem nú
liggur fyrir, dnn í þessa mynd?
Að ýmsu leyti virðist það verða
sambærilegt við stúdentspróf
menntaskólanna, en verulegur
munur kemur þó fram, þar sem
sízt skyldi. Latínan og stærð-
fræði eru að mestu útlægar
gerðar, einmitt þær greinar sem
bezt fullnægja innsta eðli og til-
gangi stúdentsmenntunarinnar,
og ekkert hliðstætt kemur í stað
inn.
í 6. gr. frv. segir, að sálar-
fræði, uppeldisfræði, kennslu-
fræði og kennsluæfingar séu að
alviðfangsefni kennaranámsins.
En þessar greinar mynda einnig
uppistöðu í stúdentsamenntun'
inni svokölluðu, enda ber að láta
próf í þessum greinum gilda til
stúdentsprófs og fella niður inn-
an takmarka, sem ákveðin eru í
reglugerð (sú reglugerð er ekki
til) annað námsefni, sem því
svarar á svipaðan hátt og gert
er um sérgreinar í mála- og
stærðfræðideildum menntaskól-
anna (2. gr. 3. tl. frv.) Þetta
verður enn ljósara, þegar haft
er í huga, að frá því að kenn-
araprófi lýkur er gert ráð fyrir
eins árs námi til stúdentsprófs.
En hvað er þá um þessa nýju
uppistöðu í stúdentamenntun-
inni að segja. Kennslufræði og
kennsluæfingar hafa ekki al
mennt hagnýtt gildi, heldur að-
eins hagnýtt gildi fyrir þá seon
kennslu leggja fyrir sig. Þessar
greinar hafa ekki almennt
menntunargildi og þær hafa
ekki þjálfunar- eða erfiðisgildi.
fyrir uppeldi til vísindalegs
náms. Uppeldis- og sálarfræði
standa nær því að falla inn
ramma stúdentamenntunarinn
ar. Almennt hagnýtt gildi hafa
þær takmarkað, almennt mennt-
unargildi að vísu noikkuð, en sára
lítið þjálfunar- eða erfiðisgiidi.
Alkunna er, hversu greinar
Bílskúr óskast
Vér viljum taka á leigu bílskúr 20—40
ferm. til styttri eða lengri tíma. Æskilegt
að hann sé sem næst verzlun vorri að
Snorrabraut 56.
Nánari uppl. í verzluninni, sími 19720.
Dráltarvélar h.f.
Kjörblómið
Fvrir páskana, falleg plöntuker.
Lítið inn.
Kjörgarði.
TEIKNARI
Ung stúlka, sem lært hefur teikningu utanlands og
innan um 2ja ára skeið óskar eftir starfi strax.
Góð þýzku- og enskukunnátta fyrir hendi. Tilboð
merkt: „Teikning — 6693“ sendist MbL
spumingar: Ef gera á bóklega og
verklega abvinnuíþjálfun kennara
að uppistöðu í stúdentsmenntun,
á þá ekki að gera sams konar
þjálfun annarra stétta, svo sem
bænda, sjómanna eða iðnaðar-
manna að uppistöðu í stúdents-
menntun, svo að ekki sé minnzt
á lækna, lögfræðinga eða verk-
fræðinga, — og hvar endar
stúdentsmexmtunin þá?
IV.
Fullyrt hefur verið, að vænt-
anlegt stúdentspróf kennara-
skólans verði sama að þyngd og
stúdentspróf máladeilda mennta
skólanna. Hér hafa verið leidd
rök að því, að svo geti ekki ver-
ið af þeirri einföldu ástæðu, að
erfiðustu greinunum er kippt
brott án þess að nokkuð hlið-
stætt komi í staðinn. En jafnvel
þótt fullyrðingin væri rétt, væri
leið þessi mjög vafasöm.
Hlutverk kennaraskólans er
það að búa menn undir kennara-
starf. Er það ærið hlutverk og
mikilvægt. í þessu felst, að hann
er sérskóli. Sú menntun, sem
hann á að veita er sérmenntun
og því annars eðlis en stúdents-
menntun, Þegar einn og sami
skóli fer inn á þá braut að verða
hvort tveggja sérskóli og mennta
skóli er hætt við því, að annað
verði á kostnað hins. Yfir kenn-
araskólanum vofir sú hætta að
verða annað hvort lélegur kenn
araskóli eða lélegur mennta-
skóli nema hvort tveggja verði.
Gildir þetta ekki sízt, þegar haft
er í huga, að skv frv. verður það
ekki látið nægja, að gera kenn-
araskólann að „menntaskóla",
heldur á hann og að verða vísir
að „hiáskóla“, þ.e. „kennarahá-
skóla“.
Enginn vafi er á því, að skól-
inn gegnir bezt hlutverki sínu
í þágu kennarastéttarinnar og
þjóðarinnar allrar sem miðstöð
allra rannsókna og kennslu á
sviði uppeldis- og fræðslumála.
Gildir hér einfaldlega lögmál
verkaskiptingarinnar. Þetta fel-
ur í sér, að öll sú kennsla og
þær rannsóknir, sem fram fara
á vegum háskólans á þessu sviði
ætti að flytja í kennaraskólann.
Æskilegast væri, að allir kenn-
arar yrðu stúdentar, og þá um
leið allir nemendur skólans, en
þangað ættu þó allir þeir sér-
fræðingar, sem við kennslu fást
að geta leitað um kennslufræði-
lega sérmenntun sína. Að sjálf-
sögðu jrrði að áskilja visst lág-
mark almennrar menntunar og
rétt væri, að skólinn veitti slika
menntun þeim, sem hennar
þyrftu við, en það væri engin
stúdentsmenntun, enda ekki
nauðsynlegt, að allir kennarar
séu stúdentar, þótt það eins og
áður segir sé æskilegt. Þessari
almennu menntun mætti að
sjálfsögðu haga með hliðsjón af
einhverjum bekk menntaskól-
anna til þess að auðvelda mönn-
um framhaldsmenntun, sem hug
hefðu á.
Með frumvarpinu er stefnt að
gQundnoða. Kennaraskólinn á að
vera kennaraskóli, hann á að
vera „menntaskóli“ og hann á
að verða vísir og þá væntanlega
síðar fullgildur svokallaður
kennaraháskólL En jafnframt
þessu eiga áfram að vera í Há-
skóla íslands tvö prófessors
embætti, þar sem anað er al-
gerlega helgað sérmenntun kenn
ara og hitt að mestu leyti.
Hverjum gagnar slíkur glund-
roði?
V.
Helzti tilgangur þessara ráð
stafana virðist vera sá að auka
aðsókn að kennaraskólanum og
bæta úr kennaraskorti. Hvort
tveggja er nauðsynlegt, en sú
leið að gera það með fyrirheiti
um auðfengin stúdentspróf er
röng og verður æðri menntun
þjóðarinar til tjóns. Þau rök
hafa verið fram borin, að náms-
braut í kennaraskólanum hafi
verið lokuð braut. Eftir fjögurra
ára nám hafi þeir, sem þaaðn
brautskrást ekki átt kost á neins
konar framhaldsnámi. Þetta er
ekki rétt. Nemendur úr kenn-
araskólanum hafa margir lokið
stúdentsprófi, a.m.k. frá Mennta
skólanum í Reykjavík. Til þess,
að sú leið yrði sem greiðfærust
hefur þeim verið heimilt að taka
stúdentspróf í áföngum, sem er
að sjálfsögðu miklu auðveldara
en taka prófið allt í einu, þótt
nokkru hærri einkunn sé að
vísu áskilin. Hér er því ekki
nein lokuð leið, sem opna þurfi.
Hins vegar kann að vera, að
sumum finnist, að opna þurfi
eim auðveldari leið, og þeirra
sjónarmið hefur hér orðið ofan
á. Þetta er einnig rangt.
Kennarastéttina skortir betri
menntun, en ekki menntunar-
nafn, og þar heggur sá, sem hlifa
skyldi, þegar kennarastéttin æO
ar að hafa forgöngu um að vega
að æðri menntun meðal þjóðar-
innar, með því að rýra gildj
stúdentsmenntunarinnar.
VI.
Sú skoðun gengur eins og
rauður þráður gegnum frum-
varpið og fylgisskjöl þess að
stúdentspróf máladeilda mennta
skólanna sé harla gott, þvi að
jafnan .er svo til orða tekið, að
stúdentspróf kennaraskólans eigi
að verða jafngilt þessum stúd-
entsprófum. Þessu er því miður
ekki svo farið. Stúdentspróf
menntaskólanna standa til mik-
illa bóta, og hefði nær legið að
gefa því nokkurn gaum og leita
leiða til úrbóta, heldur en taka
til við enn frekari útþynningu
en orðið er. Oft er með réttu
hent á, að ekki sé ýkja hátt ris-
ið á stúdentum í menningarlífi
þjóðarinnar um þessar mundir.
Skyldi þetta ekki eiga að ein-
hverju leyti rót sína að rekja til
þess að undirbúningsmenntun
þeirra sé áfátt? Þess er ekki
kostur að fjalla um þetta nánar
hér, en þetta er þó mál, sem
brýnt er að tekið sé til gaum-
gæfilegrar athugunar, en hefur
verið látið reka á reiðanum ár-
um saman, ef ekki áratugum.
Útþynniinganstefnan veður uppi
hér á landi og er sama, hvert liitið
er. Menn fara út í sumarleyfum
og koma til baka með doktors-
nafnbætur eða aðra lærdóms-
titla, sem fáir kuna skil á hvem-
ig fengnir séu. Hér úir og grúir
af alls konar slíkum doktorum
og fræðingum, frá hinum marg-
víslegustu háskólum, sem svo
eru kallaðir ,og flest eða allt
er hér á landi viðurkennt. Nú
er ný atlaga gerð að stúdents-
prófinu og stefnt að því, að gera
það að einhverri merkingar-
leysu. En menn virðast ekki láta
slíka smámuni trufla sig, hrista
aðeins höfuðið og segja, að ekki
sé nú ýkja mikil eftirsjá af
þessu titlatogi. En hvaða til-
gang hefur það? Þann að vernda
fólk fyrir vankunnandi mönn-
um, til þess að slá vörð um æðri
menntun, þannig ,að hún verði
eins góð og kostur er. Þegar
þessi varnargarður, er rofinn, er
henni um leið stefnt í voða.