Morgunblaðið - 07.04.1963, Blaðsíða 12

12
MORGVNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 7. aprfl 1963
„Sjálfs er höndin hollust"
Skipasmíðar þurfa að vera stór þdttur í
iðnaði og atvinnumdlum íslendinga
d næstu drum
eftir Þorberg Ólafsson
MEÐAL algengustu frétta í blöð-
um og útvarpi um nokkurra ára
skeið, eru frásagnir af nýjum
fiskibátum, sem keyptir hafa ver
ið til landsins með stuttu milli-
bili 'ög koma frá Norðurlöndun-
um og öðrum nágrannaþjóðum
okkar — fullsmíðaðir og tilbún-
ir til sóknar á íslenzk mið.
Mikil gleðitíðindi hefðu þetta
verið íslenzkri þjóð, hér fyrr á
öldum, þegar íslendingar höfðu
engin tök á að smíða skip sín
sjálfir og líf og framtíð þjóðar-
innar byggðist á því að sigling-
ar til landsins legðust ekki nið-
ur.
Þeim þjóðarvoða var þá leit-
ast við að bægja frá, með því
að gera samning við Noregs-
konung, um að hann léti íslend-
ingum I té siglingar til landsins,
en þeir gengjust undir að greiða
konunginum skatt. Samningur-
inn er Gamli sáttmáli, svo sem
kunnugt er.
Eftir þeim fréttum að dæma,
sem berast, er þetta aldagamla
vandamál ennþá að miklu leyti
óleyst.
Enn er keypt útlent vinnuafl
fyrir dýrmætan gjaldeyri, til þess
að vér höfum nægan skipakost
allt niður í smæstu fiskibáta,
enda þótt íslenzkt vinnuafl, skipa
smíðastöðvar og tæknimenntim
sé fyrir hendi.
Islendingar halda því enn á-
fram í raun og veru að borga
útlendingum sinn skatt. Stönd-
um vér nú, þótt undarlegt kunni
að þykja, á öld tækni og spútn-
ika, í sömu sporum og nýlendu-
þjóð á þessu sviði.
Má það þó nokkuð styrkja
gleði okkar og öryggi, að blöð og
útvarp hafa skýrt frá því, að
Færeyingar, þessi þjóð, sem fá-
mennust er og næst okkur býr,
að Grænlendingum einum und-
anskildum, stendur tæknilega
reiðubúin til þess að smíða handa
okkur skip af þeim stærðum, sem
vér megnum ekki að smíða og
kaupum sem ákafast erlendis frá.
Erum við þá komnir að þeirri
spurningu, sem gamalli menning-
arþjóð, eins og við viljum telja
okkur, er alls ekki alveg sama
um, hvorir verða á undan að
geta fullnægt eigin þörf og boðið
hinum skip, íslendingar eða
Eskimóar.
Skipasmíðar þekkja margir ís-
lendingar af nokkurra áratuga
reynslu. Og vitað er að yfirleitt
hafa íslenzk skip reynzt fylli-
lega sambærileg við erlend, hvað
traustleika og sjóhæfni snertir.
Enda hefur það oft verið mikið
vandamál í sambandi við þenn-
an óða innflutning á fiskibátum,
að tryggja það, að þeir væru
rægilega traustir, samkvæmt ís-
lenzkum skipasmíðareglum, en á
það hefur alloft viljað vanta,
þar sem það gerir skipin mun
dýrari en ella.
Til dæmis tnunu yfirleitt ekki
vera gerðar eins miklar kröfur
til traustleika tréskipa erlendis
og hér er gert, og er það raunar
eðlilegt, þar sem hafið umhverf-
is ísland getur verið ákaflega
harðviðrasamt.
Tímabært mun vera, og það
þótt fyrr hefði verið að athuga
nokkuð, hvers vegna skipasmíð-
ar eru hér svo óveruleg atvinnu-
grein og hvað helzt hefur staðið
í vegi fyrir framgangi þeirra.
Of langt mál yrði það að rekja
þá sögu ítarlega en stiklað verð-
ur á nokkrum atriðum.
Ef litið er til baka, til styrj-
aldaráranna síðari, þá kemur í
Ijós að samkvæmt skýrslum, um
starfsmannafjölda í skipasmíðum
hér á landi að hann var 448
menn um það leyti, sem styrjöld-
inni lauk. Aldrei hefur verið
smíðað eins mikið af skipum inn-
anlands eins og þá. Fimm árum
síðar var starfsmannafjöldinn
kominn niður í 278 menn. Fækk-
un 170 manns.
Þetta er mikill afturkippur hjá
þjóð, se.m er ört fjölgandi og
þarf því á síauknum skipastól að
halda, m.a. vegna aukinnar út-
gerðar. Það sem olli þessari öfug
þróun var m.a. það að horfið var
þá að því ráði af stjórnarvöld-
unum (eins og gert er raunar
enn þann dag í dag, 17 árum síð-
ar) að flytja inn fiskibáta úr tré
í stórum stíl. Það voru hinir svo-
kölluðu „Svíþjóðarbátar." Þess-
ir bátar reyndust ekki, að því er
fregnir hermdu, ódýrari, þegar
heimflutningskostnaður var með
talinn, allar breytingar og end-
urbætur og heldur ekki neitt
traustari, en íslenzkir bátar,
nema síður væri.
Þessi bátainnflutningur hafði
þau áhrif að eftirspurn eftir skip
um smíðuðum innanlands minnk
aði að sjálfsögðu, svo og hdtt að
efni til skipasmíða og viðgerða
varð lítt^fáanlegt næstu árin eft-
ir þetta og nýsmíði skipa lagðist
alveg niður á tímabili. Þegar eft-
irspurn eftir nýjum skipum tók
að aukast vegna fyrningar á báta
flotanum ,var jafnan rokið til að
flytja skipin inn á ný.
Ungir menn, sem höfðu hafið
nám í skipasmíðum á striðsárun-
um af mikilli bjartsýni á það,
að skipasmíðar ættu framtíð fyr-
ir sér, hættu nú í iðninni og fóru
í önnur störf. Útkoman varð sú
að bærist skipasmiðastöðvunum
öðru hvoru aukin verkefni, þá
kom að því að æft starfslið vant-
aði. Það mun vera staðreynd, sem
er mjög athyglisverð, að ef inn-
lend skipasmíði leggst niður eða
dregst saman verulega, fækkar
fljótlega starfsmönnum viðgerð-
arstöðvanna, þrátt fyrir það, þótt
bátafjöldinn sé stóraukinn með
innflutningi á bátum og kalli þar
af leiðandi á stóraukna viðgerð-
arþjónustu. Þótt eitthvað kunni
að hafa fjölgað aftur í þessari
iðngrein síðan, vantar þó mikið
á, að hún sé það, sem hún var
fyrir 17 árum. Ekki verður þessi
ömuriega þróun eingöngu færð
undir það, að stálskipasmíðin
hafi verið að ryðja sér til rúms.
Til þess að skýra betur það, sem
hér er átt við, leyfi ég mér að
vísa til skýrslu Skipaskoðunar
ríiksins frá jan. 1962 yfir báta
i smíðum innanlands og erlend-
is á árunum 1958 til 1961. Þar er
skýrt frá því að 31 skip úr tré
hafi verið smíðuð erlendis á
þessu tímabili, á stærðinni 40 til
99 rúmlestir. Samtals 2.242 rúm-
lestir. En ekki nema 10 skip inn-
anlands af sömu stærð, samtals
799 rúmlestir og munar það
1443 rúmlestum, sem meira. er
smíðað erlendis af þessari stærð
tréskipa á ofangreindu tímabili.
En aftur á móti hefur senni-
lega verið meira smíðað innan-
lands af bátum undir ofan-
greindri stærð og skal nánar að
því vikið síðar. Þó verður ekki
annað sagt, en að á því sviði
hafi ýmsir skrítnir hlutir skeð,
er sýna greinilega hvernig allir
möguleikar til innflutnings á bát
um eru nýttir til hins ýtrasta.
Byrjað var t.d. á því að flytja
inn bát frá Rússiandi og 20 til
viðbótar eru sagðir í pöntun.
Ekki er hægt að segja annað í
því sambandi, en að útlit skipti
heldur litlu máli, þegar um inn-
flutning er að ræða, svo fjarri
fer því að það sé sambærilegt
við það sem almennt eru gerðar
kröfur til um báta, sem smíðað-
ir eru innanlands. En hvað styrk
leika snertir, þá gaf skipaskoð-
unarstjóri út tilkynningu, um að
hann væri langt undir því, sem
íslenzkar skipasmíðareglur
gerðu kröfu til. Um verðið er
ekki fyllilega kunnugt en allar
líkur benda til þess. að það verði
ekki hagstæðara á þeim fullbún-
um með vélum en á innlendum
bátum, miðað við tonnastærð
eins og hún er mæld af Skipa-
skoðun ríkisins.
Þorbergur Ólaisson
Dæmi lík þessu eru ekki neitt
einsdæmi í sambandi við inn-
flutning á litlum bátum. Fyrir
allmörgum árum var megnið af
þeim nótabátum, sem notað'r
voru til síldveiðanna fluttir inn
frá Norðurlöndum.
Þegar hafin var smíði innan-
lands á nótabátum, sem reyndust
mikið ákjósanlegri sjóskip, auk
þess mikið sterkari og þurftu
mun minna viðhald, miðað við
það, sem venja var til með hina
innfluttu báta. Þá var fjárhags-
leg fyrirgreiðsla til þessarar
framleiðslu lítt hugsanleg og ekV'.i
var innflutningi á þessum úi-
lendu trébátum hætt fyrr en bát-
arnir voru farnir að hrúgast upp
og kaupendur fundust engir. En
nótabátar eru nú úr sögunni og
heyra fortíðinni til.
Sá sem þetta ritar hefur 15
ára reynslu til að styðjast við.
Frá því skal skýrt hér, þar sem
það er ekkert leyndarmál, að
þótt fyrir hendi sé verkstæðis-
hús til þess að smíða inni í fiski-
báta 100 til 200 rúmlestir, hefur
reynzt ógerlegt að fá fé í nokk-
urri innlendri lánastofnun til
smíðanna, jafnvel ekki út á á-
byrgð eða viðurkenningu Fisk-
veiðasjóðs, fyrir því, að hann
láni þegar smíði bátsins er lokið.
En sú viðurkenning sjóðsins er
heldur hvergi nærri alltaf fyrir
hendi, þ'egar pantanir á bátum
yfir 20 tonn liggja fyrir. Aðeins
hefur verið hægt að fá fé til
smíða á 8 til 12 rúmlesta fiski-
bátum, út á lánsviðurkenningu
sjóðsins. Þessi lánafyrirgreiðsla
virðist að mestu leyti hafa verið
bundin við þessa stærð báta að
undanförnu. En eins og eðlilegt
er eru skipasmíðastöðvamar al-
gerlega háðar því, að bær fái
rekstrarlán, meðan á smíði báta
og skipa stendur.
Mun það vera alger undan-
tekning, ef Fiskveiðasjóður lán-
ar fé beint til skipa á meðan
þau eru í smíðum, nema þar sem
eru dráttarbrautir og skipasmíð-
amar aukavinna til vinnujöfnun-
ar, þegar lítið eða ekkert er að
gera í viðgerðum í dráttarbraut-
unum.
Ekki ætti það að þurfa mikilla
skýringa við, að tæplega getur
innlend skipasmíði orðið mikil-
vægur atvinnuvegur eða sam-
keppnisfær við erlendar skipa-
smíðastöðvar, á meðan nýbygg-
ing skipa er höfð sem auka-
vinna.
Það liggur í augum uppi að
verk, sem hlaupið er í, öðru
hvoru með hóp af mönnum, en '
ikkert unnið í tímum saman,
/inmst mikið ver og verður þar
af leiðandi mikið* dýrara, held-
ur en verk, sem unnið er af vön-
um mönnum að staðaldri, auk
þess, sem mikill vaxtakostnaður
eykur til muna heildarverð skips
ins, eftir því sem það er lengur
í smíðum.
Að öllum líkindum er ýmis-
legtl varðandi lausn fjárhagslegra
vandamála þessarar iðngreinar
öfugt farið við það, sem erlendis
þekkist. Þar munu skipasmíða-
stöðvum strax vera veitt rekstr-
arlán eða um leið og gengið er
frá samningum um smíði skípa,
bæði fyrir útlenda og innlenda
aðila.
Nægir þessu til frekari stað-
festingar, sem hér er að framan
sagt, að minna á fregn sem birt-
ist í dagblöðunurn á sl. hausti.
En þar var frá þvi skýrt, að
skipasmíðastöð sú innlend, er
gerði tilboð í smíði Djúpbátsins
og var með tilboð eigi hærra en
hin útlendu, gat hvergi fengið
lán hjá nokkurri lánastofnun og
fékk því útlend skipasmíðastöð
verkið.
í janúarmánuði sl. skýrði sjáv-
arútvegsmálaráðherra frá því á
fundi LÍÚ að um síðustu áramót
hafi fiskiskip verið í smíðum,
heima og erlendis, fyrir um 316
millj. kr.
Verð þeirra skipa, sem í smíð-
um væru innanlands væru áætl-
uð kr. 43 millj. en fiskiskip í
smíðum erlendis kr. 273 millj.
eða ca 230 milljónum meira en
er í smíðum innan’ands og var
tekið fram að hér væri eingöngu
um fiskibáta að ræða en ekki
togara.
Sést á þessum tölum, svo að
ekki verður um villzt, hversu
gífurlegt verkefni framundan er
fyrir íslenzkan iðnað, ef þessar
skipasmíðar flyttust !nn í lai.dið,
og augljóst er, hversu geysileg-
ur gjaldeyrissparnaður yrði því
samfara, I stað þe-F að kaupa
algerlega útlent vinm.iafl til þess
að framkvæma alla þessa miklu
vinnu. Þarna er um að ræða
verkaefni fyrir fjölda járnsmiða,
skipasmiða auk annarra tré-
smiða við innréttingu skipa, raf-
virkja, málara, svo og ýmsa
tæknilærða menn auk verka-
manna, svo að eitthvað sé nefnt.
Ekki mun þurfa nema sem
svarar litlu broti af því fjár-
magni, er heyrzt hefur nefnt í
sambandi við nýjar iðngreinar,
sem þörf er á talin að rísi hér
upp, svo að hægt væri að fram-
kvæma algerlega endurnýjun og
aukningu fiskibátaflotans, bæði
úr stáli og tré, nema helzt smíði
togara, enda mun ekki vöntun
á þeim í bili, svo vitað sé.
Þannig hagar til, að þrátt fyrir
erfiða aðstöðu við innlenda báta-
smíði hafa allmargar nýjar skipa
smíðastöðvar verið reistar hin
síðari ár af nokkurri bjartsýni
og eru því fyrir hendi, þó að
nokkuð mikið skorti á, að þær
hafi nægilega hentugan aðbúnað
og ýmis tæki til að létta erfiði
við vinnuna og auka vinnuaf-
köstin.
Ef unnið yrði að því f fullri
alvöru að flytja skipasmíðarnar
inn í landið, er það vissulega
engan veginn nauðsynlegt að all-
ar skipasmíðar séu að verulegu
leyti framkvæmdar í nágrenni
Reykjavíkur. Heldur gætu þær
líka átt sion þátt í að skapa jafn-
vægi í byggð landsins með því að
dreifa þeim út um landsbyggð-
ina, til þeirra kaupstaða sem
berjast alloft við atvinnuskort og
byggja sína afkomu svo til ein-
göngu á stopulli útgerð.
ÖHum ætti að vera ljós hætt-
an af því að byggja okkar af-
komu á einhæfum atvinnu-
rekstri, t. d. útgerð, sem eins og
allir vita, er engan veginn ár-
viss og getur brugðizt. Sem dæmi
má nefna ,að fyrir nokkrum ár-
um lá við eyðingu sjávarþoipa
og kaupstaða í nokkrum lands-
hlutum, vegna togveiða áður en
fiskveiðilögsagan var færð út.~
Einnig ber að hafa í huga það
ástand, sem ríkt hefur. Allmarg-
S* nýir togarar voru keyptír til
landsins og kostuðu um eða yfip
40 millj. kr. hver. Þessi dýru og
fullkomnu tæki hentuðu vei til
þess að ausa upp atfla á karfa-
miðum umhverfis ísland, Græn-
land og Nýfundnaland. En þessi
mið bara tæmdust af fiski og tog-
ararnir hafa um nokkurra miss-«
era skeið legið bundnir við land-
festar og hlaðið á sig skulduim
Þá er ekki úr vegi að nefna mið,
sem hafa verið opnuð fyrir drag-
nót eins og t. d. Faxaflóinn.
Þrátt fyrir glæsilega drauma
margra um þykkt lag af dýrmæt-
um flatfiski í flóanum og veið-
ar undir vísindalegu eftirliti, þá
er nú svo komið að aflinn er
þegar orðinn helzt til rýr, svo að
lánastofnanir munu ekki gin-
keyptar fyrir að veita lán til út-
gerðar á þau mið.
Allar fiskveiðar, ekki sízt sfld-
veiðarnar, sem vissulega haía
fært okkur mikið í þjóðarbúið
að undanförnu, geta líka brugð-
izt, eins og reynslan hefur sýnt
bæði okkur og öðrum þjóðum.
Með þetta í huga og einnig
>að, að fiskveiðar munu verða
að langmestu leyti að bera uppi
gjaldeyrisþörf þjóðarinnar, um
ófyrirsjáanlega framtíð, þá ætti
að vera kominn tími til að létta
á þessari gjaldeyrisþörf með þvi
að færa sem allra fyrst inn í land
ið, framleiðsluna á mestu og
öflugustu framleiðslutækjum
þjóðarinnar, fiskibátaflotanum,
og sama mætt! raunar segja um
vélar í bátana og veiðarfæri.
Það ætti því ekki að draga
lengur að gera ráðstafanir til
úrbóta og veita þegar meira fé
til skipabygginga innanlands.
Samkvæmt þeirri skýringu, sem
Fiskveiðasjóður sjálfur gefur, þá
hetfur ekki verið hægt að veita
meira fé í. þessu skyni, vegna
þess að tekjur sjóðsins, sem er
framlag frá Útflutningssjóði hafa
ekki hrokkið lengra. Og þess
vegna verður hann, til þess að
geta fullnægt eftirspurn eftir
skipum, að takmarka mjög lán
til skipasmíða innanlands, en lán
ar frekar til skipabygginga er-
lendis, þar sem sjóðurinn hefur
getað yfirtekið erlend lán er nem
ur nokkrum hluta af andvirði
skipanna og eru veitt til 5 eða 7
ára. (En þessi lán þurfa íslend-
ingar vissulega líka að borga,
sem er að miklu leyti greiðsla
fyrir erlenda vinnu, vinnu, sem
íslendingar geta sjálfir leyst af
hendi).
Nú þegar talið er að innstæð-
ur safnist svo að nemur hundr-
uðum milljóna króna árléga, þá
ætti að vera kominn tími og von-
andi tækifæri til að finna viðun-
anlega lausn á þessu vandamálL
Ég leyfi mér að skýra hér frá
ábendingu frá ábyrgum ráða-
manni við lánastofnun innlenda.
Hann taldi að þetta yrði bezt
leyst með því að öllum bönkijm
og sparisjóðum á/ landinu yrði
gert að skyldu, að leggja Fisk-
veiðasjóði til fé, árlega, sem
dygði til uppbyggingar fiskiskipa
flotans innanlands, á svipaðan
hátt og bankar og sparisjóðir
leggja inn fé til Seðlabankans.
Einhverjir kunna að velta þvl
fyrir sér, hvort aukin vinna við
skipasmíðar sé æskileg, þar sem
allir virðast hafa nóg að gera.
Á það skal bent, að margt er
haft að atvinnu hér, sem gjarn-
an mætti dragast saman, í stað
þess að verða ört vaxandi at-
vinnugrein næstu kynslóða. Hvað
er t. d. að segja um þá atvinnu,
sem fylgir ört fjölgandi leigubíl-
um í landi hér. Og hvað er að
segja um alla sælgætisframleiðsl-
una? Ætli það sé bætandi og til
heilbrigðisauka fyrir uppvax-
andi æsku að um allar götiur og
stræti í bæjum og borgum er
keppzt við að koma upp svo
þéttriðnu neti af sælgæissjopp-
um, svo að helzt ekkert bari*
eða unglingur sleppi 1 gegn. Sá
iðnaður, sem að þessu stendur
mun ekki þurfa að kvarta um
neitun um rekstirrsfé. Og margt
fleira mætti nefna, sem of langt
mál yrði upp að telja.
Framihald á bls. 13