Morgunblaðið - 19.05.1963, Qupperneq 8

8
MORCVNBL ADIO
Sunnudagur 19. maí 1963
SEM BARN heyrði ég fyrr get-
ið um Níl en Skjálfandafljót eða
Jökulsá á Fjöllum. Sagan um
Móses, sem falinn var í sefinu
við ána Níl og síðar varð leiðtogi
þjóðar sinnar, varð eitt af kær-
komnum íhugunarefnum bernsku
áranna. Förin úr Egyptalandi og
flóttinn til Egyptalands urðu
manni jafn heimakomnar og sög-
urnar um Búkollu og Brúsa-
skegg. Það var ekki sízt Egypta-
land, sem dróg hug minn til sín
og freistaði mín, þegar fregnin
barist um það á síðast liðnu
vori, að ferðaskrifstofan Útsýn
hyggði á ferðalag til Austur-
landa í byrjun októbermánaðar.
Flugvél okkar hóf sig á loft
í Jerúsalem og beindi flugi sínu
yfir Agabaflóann og sandauðn-
ir og gróðurvana hálendi Sínaí-
skagans. Súesskurðurinn birtist
til hægri handar milli Miðjarð-
arhafsins og Rauðahafsins, og við
nálguðumst Kairó. Það er jafnan
fagurt að fljúga yfir borgir að
kvöldlagi. Götuljós og lýsingar
eru eins og glitrandi festár og
men. Og nú renndi Gunnar Fred-
riksen loftfák sínum niður á
flugvöllinn í Kairó af þeirri
leikni og kunnáttu, sem við far-
þegarnir svo oft dáðumst að. En
okkur dvaldist á flugstöðinni, og
þar var ys og þröng. Skipulags-
leysið virtist þar ríkjandi. En
allt silaðist í rétta átt, og loks
lentum við á Hótel Semiramis,
glæsilegu gistihúsi, sem stendur
á fögrum stað við Nílarfljótið,
skammt frá útsýnisturni borgar-
innar, gnæfandi hinum megin
árinnar. Fjöldi þeldökkra þjóna
gekk um beina. Að því er mér
var sagt, voru þeir frá Núbíu,
miklir að vallarsýn og sumir
laglegir, allir klæddir í gular
skikkjur, útsaumaðar. Þetta
fyrsta kvöld vörðu flestir tím-
anum til hvíldar. En ánægjulegt
var að ganga á steinlögðum
strætum meðfram ánni Níl, létt-
klæddur, í þægilegum hita næt-
urinnar. Hvað haustnótt Egypta-
lands er ólík hinum norrænu
nóttum. Hún á sér svo stuttan
aðdraganda eftir sólarlagið, en
kemur létt í svifum og dular-
full og leggst að líkama manns
eins og hlý værðarvoð. Hún á
ekkert hörkulegt eða kaldrana-
legt í fari sínu. Engin næturský
byrgja tindrandi stjörnur Afríku.
— Dagana, sem við dvöldumst í
Kairó, skein sól af heiðum himni,
og komst hitinn upp í 32—37 °C,
en það var óvenjulega mikill
hiti þar á þessum tíma árs. Hin-
ir þeldökku menn virtust ekki
síður í svitabaði en við. Fólk
kann að klæða sig þar suður
frá í samræmi við veðráttuna.
Að vísu sást fjöldi fólks klædd-
ur að hætti Evrópumanna, en
Egyptar eru yfirleitt í hvítum
síðkuflum. Börn sáust í þessum
kufli einum klæða. En óneitan-
lega er það undarlegt að sjá kon-
ur svartklæddar og jafnvel sum-
ar með blæjur fyrir andlitinu.
Yfirleitt bera innfæddir menn
sinn arabíska höfuðbúnað eða
fez. Nokkrir sjást með vefjar-
hetti.
Eftirvænting var ríkjandi í hug
um allra morguninn sem við
lögðum af stað til pýramítanna í
Giza. Við söfnuðumst saman í
vagn, sem beið okkar fyrir utan
hótelið. En brátt vorum við um-
kringd af alls konar kaupahéðn-
um, sem höfðu varning á
boðstólum. Armhringum, fest-
um og alls konar menjum
var hampað framan í okk-
ur. Og þá er um að gera að
prútta. Segja bara: „Ertu frá
þér. Þetta er allt of dýrt, karl
minn”, og láta eins og maður
sé fráhverfur kaupunum, en þó
á báðum áttum. Seljandinn, sem
ekki er á því að láta kaupand-
ann ganga sér úr greipum, og
kaupandinn, sem er staðráðinn
í því að láta sölumann ekki snúa
á sig, þjarka þannig stundar-
korn. Sölumaður hefur brátt
lækkað verðið um helming, og
þá er oftast hægt að ganga að
kaupunum. Ef sölumanni er mjög
í mun að selja varning sinn, end-
ar þetta þjark oft með því, að
hann spyr: „Fyrir hvað viltu
kaupa það?“ Það þótti mér eftir-
tektarvert, hvað þessir sölumenn
í Austurlöndum voru vel færir
í ensku, og gilti einu í hvaða
landi var.
Þegar inn í vagninn kom ráð-
lagði hinn arabíski fylgdarmað-
ur okkur, að kaupa ekki af götu-
sölunum, því varningur þeirra
væri óvandaður og oftast velkt-
ur. Að vissu marki mun þetta
hafa verið rétt, en ekki.bland-
aðist mér hugur um það síðar,
að þarna hafði fiskur legið und-
ir steini, því hann benti okkur
á vissar sölubúðir og fór með
okkur þangað og hefur þá tví-
mælalaust fengið nokkuð fyrir
snúð sinn hjá seljanda.
Svo var farið af stað til pýra-
mítanna, langleiðina í vagni, en
síðasta spölinn á úlföldum. Þótt
það farartæki væri hvorki hrað-
skreitt né þýtt, þá var hér um
dýrmæta og ánægjulega reynslu
að ræða, sem ekkert okkar hefði
viljað vera án. Það er eins og
úlfaldinn sé skapaður fyrir bleik-
ann sand eyðimerkurinnar. Hún
gerir hann þarfan og eftirsóttan,
jafnvel nú á dögum tækninnar,
og hann veitir henni líf og vissa
töfra með tíguleik sínum og
reisn. Arabarnir sem stjórnuðu
úlföldunum og leiddu þá, gáfu
þeim merki, og þeir lögðust nið-
ur í volgan sandinn. Heldur voru
þeir óþolinmóðir að liggja og
gáfu frá sér sitt hryglukennda
hljóð. Það er eins og þeim líki
bezt að vera á stjái. Svo var
stigið á bak. Framan á reiðver-
inu er allhár klakkur og annar
lægri að aftan. Þessir klakkar
koma sér vel, því ekki veitir
af að halda sér, þegar skepnan
rís á fætur. Þá verða mikil bak-
föll og vippingar. Arabinn hvet-
ur úlfaldann með því að segja:
„hardía, hardía“. Og úlfaldinn
brokkar. En það, sem vakir fyr-
ir Arabanum með því að hraða
göngu úlfaldans, er fyrst og
fremst það að komast út úr mestu
þvögunni, svo hann geti í ró og
næði og svo lítið beri á hafið
sitt leiðindasuð um gjafapeninga
og aukagreiðslur. Og þótt eitt-
hvað sé látið að hendi rakna
er vandinn ekki þar með leystur
né suðan þögnuð, heldur verður
hún þeim mun ákafari. Þetta þrá
láta nudd ónáðar og dregur úr
ánægjunni. Bezta ráðið mun vera
að lofa einhverri aukaþóknun á
leiðarenda ef suðinu sé hætt og
borga ekkert fyrr. En þetta hafði
mér ekki hugkvæmzt þá.
Og nú komum við að Keóps-
pýramídanum, eins og Grikkir
kölluðu hann, byggðum af
Khúfu, faraó af fjórðu konungs-
ættinni, um 2690 f. Kr. Það er
eitthvað dularfullt og heillandi
við það að sjá þessa voldugu
steinbyggingu, sem á hálfa
fimmtu árþúsund að baki sér og
betur þó, gnæfa úr fjarska, þög-
ula og leyndardómsfulla, yfir
bleikum sandauðnunum. En ég
verð að játa þá staðréynd, að
þegar ég stóð hjá þessu mikla
steinbákni og horfði upp eftir
því, þá lét það mig í fyrstu ó-
snortinn. En viðhorfið breyttist.
Hugurinn tók til starfa, studdur
mikilfenglegum staðreyndum. Á
þeim tíma, sem mannkynið
hafði enn hvorki tekið gufuafl
né rafmagn í þjónustu sína, hafði
þessum tveim milljónum og þrjú
hundruð þúsundum steina, verið
hlaðið upp í 146 metra háan
hrauk, sem vó alls 6 milljónir
tonna.
Aldir og árþúsundir hafa lið-
ið í djúpið eilífa, stórveldi risið
og hnigið og mennirnir tileink-
að sér menningu ýmissar teg-
undar, en allt þetta hefur pýra-
mídinn staðið af sér, jafnvel þær
árásir og sprengingar, sem á
hann sjálfan hafa verið gerðar.
Frægð hans hefur borizt um víða
veröld, bæði vegna aldurs og
hinnar gífurlegu stærðar. Mér
verður fyrst fyrir að virða fyr-
ir mér yfirborð pýramítans, þeg-
ar ég horfi upp eftir honum.
Hleðslan er stölluð og ójöfn, sorf
in af veðrum og sandstormum
margra alda. En þessi pýramíti,
sem við nú horfum á í dag, er
ekki samur og hann var, þegar
fornþjóðirnar litu hann augum.
Þá var hann á öllum hliðum
klæddur hvítum, fáguðum kalk-
steini, sem gljáði og endurvarp-
aði geislum sólar. Jafnvel í lok
12. aldar var þessi hvíti flötur
enn á sínum stað og helgiletur
var skráð á yfirborð hans. Abdúl
Latif getur þess í ritum sínum
frá þeim tíma. Hann segir, að
á yfirborði tveggja pýramídanna
sé óskiljanlegt letur, svo mikið,
að það mundi fylla meir en sex
þúsund blaðsíður. Inni í Keóps-
pýramídanum hefur aldrei neitt
letur fundizt, og geta menn gert
sér í hugarlund það tap, að
þetta letur skyldi glatast. En
mikill jarðskjálfti varð í Egypta-
landi tveim árum eftir að Abdúl
Latif var á ferð þarna. Þá
hrundi Kairóborg til grunna.
Arabar reistu hana að nýju.
og til þess að fá byggingarefni
réðust þeir á pýramítann og
höfðu fyrir grjótnámu. Vitað er
einnig að hin stílfagra mOska
Hassans sold'áns var byggður
úr pýramítagrjóti. Það var ætlun
in að nota aillan pýramitann sem
grjótnámu, en þegar búið var að
rífa tind hans kom í ljós, að
'það hefði orðið allt og tímafrékt
og tafsamt verk og var horfið frá
því ráði. — Eg sé 1 hug mér hinn
volduga faraó, sem lét reisa þetta
mikia steinibákn. Hann telur sig
jarðneskum mönnum meiri og
guðum líkan. Hann trúir á ann-
að líf eftir líkamsdauðann, heim,
sem andi hans. lífsorkan og per-
sónuleikinn, ka, flytji til. En ka
hans er jarðneski líkaminn ómiss
andi. Því varð að ganga þannig
frá honum, að hann væri varinn
rotnun og eyðileggjandi harð-
hnjaski. Því var það, að líkin
voru smurð og gerð að múmíum
Og traust grafhýsi gerð, þegar
tignir menn og auðkýfingar átfcu
í hlut. Pýramiítar faróanna voru
'hástig þessara grafhýsa og líkin
vendilega falin inni í steininum.
Mér er sem ég sjái þessi stóru
björg höggin út úr klettunum í
Mókattam-hæð skammt frá Kaí-
ró. Hópur nakinna verkamanna
flytur þau á flekum eftir Níl
og dregur þau eftir sér á áfanga
staðinn. Eftir því, sem Heródótos
segir, þá unnu 100,000 rnanns að
hleðslu þessa eina pýramíta í 20
ár, 3 ménuði ár hvert. Með svip
um eru þeir barðir áfram af
keyrslumönnuim sínum, og graf-
hýsi faraós vex upp úr ópum
þeirra og kveinstöfum, en sjálf-
ir máttu þeir flestir láta sér
nægja að hyljast sa-ndi eyðimerk
urinnar, þegar lífi lauk. — Við
göngurn inn í pýramíitamn og fylgj
um hærra og hærra gangi, sem
aldrei virðist ætla að enda.
Loftið er heifct og þungt þarna
inni, svo sumum liggur við öng-
viti.
En áfram er haldið upp í Kisifcu
herbergi farós. Það er efsta her-
bergið í pýramítanum mikla. Og
hvað er þar að sjá? Eina ryik-
fallna granítkistu, tóma og lok
lausa, en svo meistaralega fægða,
að engu er líkara en að hún sé
gerð úr málmsteypu. Og einmitt
þetta, þessi fátæikit þegar upp er
uim hærra og þungt þarna inni
kiomið, þessi spurn, sem gím við
og óráðna gáta, er miklu áhrifa-
meiri en þótt þarna væri safn
dýrgripa.
Hafi faraó einhverntíma legið í
þessari kistu. þá er hann borfimn
þaðan fyrir áraþúsundum og öill
hans auðæfi rokin í veður og
vind.
Þegnar faraós létu krók koma á
móti bragði. Allt frá öndverðu
þjálfuðu þeir sig upp í ránum og
gripdeildum, en hvernig fóru
þeir að því að brjótast inn í
þessi rammgerðu steinvígi, finna
leið til fjársjóðanna, sem svo
rækilega höfðu verið faldir í
þessu völundarhúsi og lyftá gran.
ít lokkum, sem vógu tugi smá-
lesta.
Og þegar við stöndum gagn-
vart þessari kistu, sem kennd er
við faraó, vaknar sú spurning
hvort hann hafi nokkurn tíma
l’egið í henni. Enginn veit. Flest
ir telja, að svo hafi verið.
En af hverju eru engar helgi-
myndir eða letur á þssari rauðu
graní’tkist'u eins og venja var?
Á ailar aðrar sliíkar steinkistur
voru höggnar myndir eða letur
dregið til minningar um notkun
þeirra. Svo er annað. Um það
leyti, sem komið er inn í kistu-
herbergið, streymir lífsloft skynd
lega á móti mamni. Þar eru loft-
rásir, sem tengja grafhvelfing-
una við andrúmsloftið úti fynr.
Dánir menn þurfa ekki lífsloft. í
hvaða tilgangi var þefcta allt gert
og það lagt á þjóðina að byggja
þetta tröllaukna steinbákn?
Ekkert svar. Allskonar kenning
ar hafa komið fram. Menn hafa
jafnvel þótzt geta lesið örlög
heiimsins í þessu grjótbákni. En
alilit hetfur þetta reynst léttvæ*gt.
Eg vil minnast á eitt atriði ena
í sambandi við þennan pýramiíta.
Kistuherhergið er fóðrað imnan
með geysistórum granítbjörgum.
í l'Oftinu eru níu risastórir stein-
bitar, og er nú talið fullsannað,
að þeir séu stærstu björgim í öll
um pýramiítanuim. Eitt einstakt
vegur sjötíu smálestir!
Hvernig fóru smiðirnir að því
að koma þeim upp alla leið og á
sinn stað?
Jatfnvel Sigurður Hal'ldórsson,
verkfræðingur sem var með í
förinni, gat ekki leyst þá gátu!
Og við snerum burt frá dul
pýramátanis aftur til úlfaldanna
okkar. Eg Mt við til pýramítamna
þriggja ,sem þeir eiga að hafa
reistf Khutfu, Kefre og Mykerin-
os. Þrátt fyrir ófullkomin tæiki á
þeim tíma, sem þeir voru byggð-
ir,er því líkara að náttúrukraft-
ar hafi verið að verki en mann
legur roáttur í fjarri forbíð til að
skapa þessar furður, enda var
Keópspýraimiítinn talinn eitt af
sjö undrum veraldar!
Við föruim fram hjá Sfinxinmi
mifclu. — Já, þessi sfinx. Ásjóna
hennar verður ógleymanleg, eims
þótt Mamelúkar hafi nefbrotið
hama með fall'byssuskotum sin-
um og skémmdarvargar fortíðar
innar máð brosviprurnar af vör-
um hennar, sem læknirinn og
beimispekimgurinn frá Bagdad.
Abdúl Latif, lýsir á þessa leið á
12 öld f. Kr.: „Andlitið var fag-
urt og munnsvipurinn yndisleg-
ur“. Höfuðbúnaður sfinxinnar er
einnig bersýnilega skaddaður.
Þarna hefur hún staðið voldug
og dularfull um áraþúsundir,
starandi út í eilífan bláinn.
Enginn veit hve lengi. Margir
álíta, að hún sé höggin út úr
berginu á dögum Kefrens faraó,
sem byggði einn af pýramítun-
um í Giezla, og ætti þá að vera
sem næst hálfnuð með fimmtu
árþúsundina. Geta þeir sér til,
að hún muni eiga að sýna svip
Kefrens, en tákni annars guð
hinnar upprennandi sólar, Re-
Herakte. Sfinxin, sem er bæði
maður og ljón, á vafalaust að
gefa til kynna vizku og kraft.
Höfuðið og framhluti búksina
er höggvinn úr einu og sama
bjarginu, en framlappirnar og
afturhluti skrokksins að nokkru
hlaðinn úr tígulsteini. Lengdin
frá framloppum til halans er
73,5 m, og er önnur stærð eftir
því. Sumir hallast að þeirri
skoðun að sfinxin sé miklu
eldri en frá dögum Kefrens og
styðjast þar við forna áletrun.
Þetta er ráðgáta, sem engan
veginn verður leýst, og í sjálfu
sér er það áhrifameira, að upp-
runi hinnar dulúðugu sfinxar sé
hulin mistri og móðu. Að baki
Framhald á bls. 17.