Morgunblaðið - 30.05.1963, Blaðsíða 3

Fimmtuðagur 30. maí 1963
MORCUNBLAÐIÐ
3
Pjóðminjasaínið skoðað
Ég sagði frá því í síðustu grein
er hópur okkar íslenzkra ferða-
langa skoðaði Keópspýramítann
og Sfinxina miklu. Að þeirri
ferð lokinni fórum við í „Eg-
ypzka safnið“, sem er eitt hið
merkilegasta í heimi. Egypta-
land hefur verið rúið miklu af
sínum fornminjum, og hafa Eng-
lendingar og Frakkar fengið
bróðurpartinn. En það var Frans-
maðurinn Mariette, sem kom Eg-
ypzka safninu á fót, og var það
staðsett í Kaíró árið 1902. Þann-
ig stöðvaði þessi útlendingur rún
ingu landsins að fornum mun-
um. Þegar komið er inn í þetta
safn, heilsar manni líkneski Rams
esar II. Mörg þúsund ára gaml-
ar múmíur verða á vegi okkar.
Nöfn og afrek hinna látnu eru
skráð á múmíureifarnar með
hýeróglýfri. Þar er nokkurs kon-
ar líkræða. En sérstaklega er
mér minnisstætt lik sex ára
drengs, sem er óvenjulega vel
varðveitt. Þarna eru kistur úr
graníti, sandsteini og alabastri,
fagrar mjög. Á mörgum þeirra
eru myndir af guöinum Anúbis,
en hann var með sjakalahöfuð.
Dómur gekk yfir hvern mann,
þegar í stað eftir dauðann, að
trú Forn-Egypta, og það var
guðinn Anúbis, sem leiddi hinn
látna í dómsal Ósiris. í návist
hans var það Anúbis, sem vóg
hjartað á móti fjöður, en hún
var tákn sannleika og réttvísi.
— Þess má geta, að Anúbis var
íonur Ósíris og gyðju einnar,
sem guðinn tók í misgripum fyr-
ir konu sína! Á egypzka safn-
inu er fjöldi höggmynda, sem
vekur athygli. Sumir horfa með
kristalaugum — og tala ég þar
ekkert líkingamál. En það, sem
vakti mesta athygli okkar allra
og gerir minningu þessa safns
ógleymanlega — mig fyrir mitt
leyti þyrstir eftir að sjá það aft-
ur — voru munirnir, sem fund-
ust í gröf Tútenkhamons fara-
ós, en þeir eru þarna til sýnis.
Áður en ég minnist nánar á
þessa safnmuni, þykir mér hlíta
eð fara nokkrum orðum um út-
fararsnið Forn-Egypta og þær
hugmýndir, sem þeir gerðu sér
um framhaldslífið.
Trú þeirra á annað líf var
djúptækt, og þeir lögðu mikið á
sig til að tryggja sér það. En
andinn — ka — gat aðeins hald-
ið áfram tilveru sinni, ef nafn
hins látna var munað og líkama
hans haldið við. Ef vissum skil-
yrðum var ekki fullnægt, var
líklegt að illa færi fyrir anda
hins framliðna og slæmar vistar-
verur biðu hans. Þetta olli því
að farið var að smyrja líkin,
gera þau að smyrlingum eða
múmíum og byggja hin traustu
grafhýsi, sem náðu hámarki í
pýramítunum. Sérstaklega var
allt hugsanlegt gert til þess að
tryggja farónum eilífan vel-
farnað og oft þúsundum manns-
lífa fórnað í þeim tilgangi. Sjálfs
elska egypzka þjóðhöfðingjans í
þessu tilliti var takmarkalaus. —
þegar lík voru tekin til smurning
ar voru öll innylfi fjarlægð nema
hvað steinpadda var oft sett í
hjarta stað. Heilinn var dreginn
út um nefið með töngum. Síðan
var líkið lagt í lút alllangan
tima og þá þurrkað. Að því
búnu var það fyllt kryddjurtum
og hálmi og vafið líni. Að lokum
var það sett í eina eða fleiri lík-
kistur. Öll innyfli voru vandlega
geymdi í alabasturs eða leirker-
um, sem kölluð voru kanópik-
ker. Varnagli var settur fyrir
því, að líkaminn skyldi eyðileggj
ast, því lítil líkneski, sem líktust
hinum látna, voru látin í gröf-
ina hjá likinu og kanópik-kerinu
svo ka hins látna gæti þá tekið
sér bólfestu í einhverju þeirra.
Til viðhalds lífi hins dána og
honum til unaðsemda var matur
og drykkur settur hjá múmí-
unni og alls konar hlutir, sem
höfðu verið hinum látna til
gagns og gleði í jarðlífinu. Á
veggjum grafarinnar var alltaf
að finna nafn hins látna skráð
margsinnis.
Hinir fornu faraóar komust
loks að raun um, að aðrir stað-
ir mundu vera heppilegri til að
geyma jarðneskar leifar þeirra
og auðæfi til munaðar í eilífa
lífinu en hinir traustu og ramm-
byggðu pýramítar. Tútenkhamon
var falinn í jörðu með auðæfum
sínum. Gröf hans fannst í Kon-
ungadalnum svo nefnda. Það
voru þeir Carnarvon lávarður og
Howard Carter, sem gerðu þessa
uppgötvun 1922. Rannsókn á öll-
um þeim dýrmætu og fögru grip-
um, sem fundust í gröf hans,
tók mörg ár. Það var fyrst vet-
urinn 1926-27, að gullnar líkkist-
ur Tútenkhamons voru opnaðar
og vafningarnir raktir af smyrl-
ingi hans. Tútenkhamor telst
ekki til hinna merkari faraóa.
Hann kom til ríkis 12 ára og
lézt 18 ára að aldri. Hann lifði
um miðja fjórtándu öld f. Kr. og
var tengdasonur Akhnatons og
Nefertítis. Við göngum inn í sal-
arkynni þau, sem geyma þennan
mikla grafarfund, samnefnara
allra þeirra leyndardóma fornrar
menningar sem nútímarannsókn-
ir hafa afhjúpað. Orðlaus af
undrun virtum við fyrir okkur
allar þær gersemar, sem hér
eru til húsa og listrænan frá-
gang Forn-Egypta, jafnt í stóru
sem smáu. Hér er gullgríman,
sem felld var yfir höfuð og herðar
•faraósins, greypt marglitu gleri
alabastri, kerneól og obsidian.
Hún sýnir aðdáanlega vel and-
litsfall þjóðhöfðingjans. Þarna
eru tvær kórónur hans, önnur
fyrir efra og hin fyrir neðra
Egyptaland. Skrautlegir stólar
eru þarna, sem konungurinn sat
í, þegar hann var barn að aldri.
Við sjáum hið fræga hásæti Tút-
enkhamons úr viði, lagt blað-
gulli og sett dýrum steinum. Á
því er hin fagra mynd úr hjú-
skaparlífi hans, en fótskörin er
táknmynd af því, hvernig hann
treður á óvinum ríkisins. Kon-
ungurinn er einnig sýndur í líki
ljóns, og á það að sýna styrk-
leika hans. Ýmsa smáhluti mætti
nefna, sem gaman var að sjá,
svo sem blævæng úr strútsfjöðr-
um, gimsteinaöskju faraós og
konu hans, 5 alabastursvasa und-
ir ilmvötn, verndargripi, hár-
lokk, gullsandala konungsins,
taflborð hans, þrjú, lítil styttu-
laga skrín með innyflum hans
og þannig mætti lengi telja.
Margar orrustu og veiðiferða-
myndir eru þarna, fullar af lífi
og þrótti. Þær bera vott um frá-
bæra dráttlist. Ég veitti athygli
fjórum gullnum rekkjum og
þótti einkennilegt, að þær voru
lægstar í miðjunni. Þarna er
einnig hið fræga egypzka dán-
arskip, gert úr fílabeini. Hér gef-
ur að líta fjögur rúm, sem lík
konungsins var látið liggja í, áð-
ur en það var jarðsett, og eru
þessar rekkjur mjög íburðar-
miklar. Einni rekkjunni er haid-
ið uppi af ljónum, sem gráta
bláum tárum. Það er þýðingar-
lítið að nafngreina fleiri hluti,
sem þarna mættu sjónum okkar,
en þó er ekki hægt að skiljast
svo við þetta að minnast ekki
á sjálfar líkkisturnar, sem faraó
lá í. Þessar viðhafnarkistur lágu
hver inni í annarri, og stafar af
þeim öllum björtum ljóma gulls-
ins. Yzta kistan er hálfur sjötti
metri á lengd. Á hliðunum eru
innhleyptar táknmyndir úr skær
um, litríkum gierungi, sem áttu
að vera hinum látna til varpar.
Fjórða skrínið er mikið meist-
araverk, gert úr gulu kvarsi, en
lok úr rósrauðu graníti. Innsta
kistan, 1,85 m á lengd, er öll úr
skíru gulli. Þegar þess er gætt,
að Tútenkhamon var minni hátt-
ar konungur, er hægt að gera sér
í hugarlund, hvílík ógrynni fjár
hafa verið látin í grafhýsi ýmsra
annarra faraóa, svo sem Ramses-
ar II., og hægt er að hugsa sér
þá freistingu, sem hafi sótt á
grafarræningja, þegar þeir vissu
hvað ránsfengurinn gaf í aðra
hönd, ef vel tókst til. En sú trú
hefur lifað um aldirnar, að hefnd
faraóanna vofi yfir höfði slíkra
ránsmanna eins og nakið sverð,
voflegur dauði og hörmungar
hafi orðið hlutskipti þeirra, sem
röskuðu grafarró faraóanna.
Sú aldna trú fékk byr undir
báða vængi, er fordómalausir
fræðimenn, og vísindamenn, laus-
ir við hjátrú og hræðslu, urðu
herfang grimms örlagadóms að
því er virtist. Rúmlega tveir
tugir manna, sem með einum
eða öðrum hætti voru riðnir við
uppgröft Tútenkhamons og rann-
sókn hinnar frægu grafar, dóu
með kynlegum hætti á skömm-
um tíma. Fyrstur dó Carnarvon
lávarður sama vetur og farið var
í gröfina. Hann var talinn hafa
verið stunginn af einhverri eitr-
aðri flugu. Lafði Carnarvon hlaut
nokkru síðar sömu örlög. Aðrir
urðu bráðkvaddir eða fyrirfóru
sér. Árið 1930 var Carter einn
eftir á líf-i af þeim, sem staðið
höfðu að uppgreftinum. Systur
Carnarvons lávarðar fara þann-
ig orð: „Þessu lauk eins og
grískri sögu um skapadóm“.
Skoðunarferð um horgina
Annan daginn, sem við dvöld-
umst í Kaíró var skoðunarferð
um borgina síðdegis. Við sáum
höll þá, sem Farúk hafði búið
í og einnig bústað Nassers for-
seta, en hann hefur látið sér
nægja að búa í húsi því, sem
hann átti heima í, þegar hann
var starfandi í hernum. Þrátt
fyrir ýms mi'stök hefur Nasser
gert margs konar þarfar um-
bætur í Egyptalandi, t.d. er
sjúkrahúsvist ókeypis í landinu.
Sama er að segja um fræðslu í
skólum. Við ökum fram hjá fag-
urri háskólabyggingu og reisu-
legum verksmiðjum. Strætin eru
bein og nýtízkuleg. Raðir pálma,
sem plantað er meðfram þeim,
gefa umhverfinu suðrænan
svip. Víða sjást líkneski af Rams
esi mikla. Jafnvel á flugvellin-
um tekur hann á móti manni,
karlinn. Fornu þjóðhöfðingjarn-
ir, t.d. Ramses, létu gera af sér
þessi mörgu líkneski, til þess að
tryggja sér ódauðleika. Því ef
múmían eyðileggðist, þá gæti
andinn tekið sér bólfestu í ein-
hverju líkneskjanna. Og Rams-
es má vera ánægður. Það er eins
og þessi forni faraó sé tengilið-
ur milli fortíðar og nútíðar í hug-
um Egypta. Standmynd við eina
af fjölförnustu götum borgarinn-
ar hreif mig. Hún heitir „Egypta-
land vaknar". Og sannarlega er
Egyptaland að vakna, þótt það
sé enn varla búið að nudda stír-
urnar úr augunum. — Og nú
komum við inn í önnur borgar-
hverfi gjörólík hinum. Híbýl-
um þess fólks, sem þar býr, er
helzt hægt að líkja við kofann
í ævintýri Andersens, sem var að
falli kominn og svo hrörlegur,
að hann gat ekki gert það upp
við sjálfan sig til hverrar hlið-
arinnar hann átti að falla — og
svo stóð hann. í þessari hávaða-
sömu borg er það áberandi, hve
daglegt líf fólks er tengt göt-
unni. Þar er hægt að sjá mat soð
inn og kjöt steikt, jafnvel grísa-
skrokka í heilu lagi. Við og við
sjást konur á gangi með blæju
fyrir andlitinu. Þær eru eftir-
legukindur fornrar tízku.
Sagt er, að 350 moskur eða
bænahús séu í Kaíró. Við skoð-
uðum eina þeirra, mosku Móha-
með Alí, sem líka er nefnd Ala-
basturs moskan, því súlurnar í
henni eru úr alabastri og veggir
þaktir með sama efni. Bygg-
ingin er undurfögur, og stíllinn
er íburðarmikill og sérkennileg-
ur. Þessi moska hefur yfir sér
tignarsvip. Hún er með 52 m
breiðri hvelfingu og tveim mín-
arettum eða mjóturnum, öðrum
82 m háum. A mjóturnunum eru
hringmyndaðir pallar, en þaðan
eru áhangendur spámannsins
kallaðir til helgra tíða. Það var
Móhameð Alí, sem hóf byggingu
þessarar mosku 1824. Hann var
albanskur að ætt, en tókst að
nó Egyptalandi undan veldi
Tyrkja og stofnaði þar sjálfstætt
konungsríki. Hann varð þjóð-
hetja Egypta. Byggingarmeistar-
inn, sem var grískur, tók sér
Ægisif eða Agia Sofia til fyrir-
myndar. í moskunni eru tveir
predikunarstólar úr viði og ala-
bastri, gefnir af Farúk, en ljósa-
krónurnar, sem eru mjög fagr-
ar, eru gefnar af Lúðvík Filip
Frakkakonungi. Fylgdarmaðuz
okkar, sem var Arabi, gaf merki,
og voru þá öll ljós kveikt í
musterinu. Var það dýrleg sjón.
Ljósið brotnaði hingað og þang-
að og myndaði iitróf. Hlið eitt
var í moskunni, og er það sagt,
að sá, sem gengur þar í gegn
í fyrsta sinni og ber fram sína
hjartfólgnustu ósk, fái hana upp-
fyllta. Mér varð hugsað til Helga
fells heima. Rétt fyrir utan
moskuna er dásamlega fagurt út-
sýni yfir borgina, því staður
þessi stendur mjög hátt. Skammt
frá sést Ibn Tulun moskan og
önnur stórhýsi.
Á eftir fór fylgdarmaðurinn
með okkur á markaðinn í Kaíró,
til þess að við gætum kynnst líf-
inu þar og hefðum tækifæri til
þess að gera kaup á ýmsum hlut-
um, sem þar eru til sölu. Áður
hafði þessi markaður yfir sér
mjög austrænan svip, en hefur
nú breytzt í vestrænt horf. Þarna
er þó enn að finna þröng stræti
og sund, þar sem alls konar
varningur er seldur, svo sem
skinnvara, kryddvarningur, silki
og egypzk ilmvötn. Fylgdar-
maðurinn fór með okkur inn í
eina ilmvatnsbúð. Kaupmaður-
inn þar gaf okkur kost á því að
prófa anganina af hinum ýmsu
tegundum. Flestir voru hrifn-
astir af ilm tveggja tegunda. Hét
önnur „leyndardómur eyðimerk-
urinnar“, en hin „lótusilmvatn“
og það var unnið úr lótusblómi.
Kaupmaðurinn fræddi okkur á
Framhald á bls. 6
Fíramídi Zosers konungs
Stytta af Ramses III.
Einar M. Jónsson:
r >
IJr Au sturlandafór XV.