Morgunblaðið - 19.06.1963, Side 13

Miðvikudagur 19. júni 1963
MOnCVlSBLÁÐIÐ
13
Vonir vaktar m frið stétta landsins
Ræða Ólafs Thors,
forsætisráðherra
HÉR FER á eftir ræða sú, sem
forsætisráðherra, Ólafur
Thors, hélt á svölum Alþing-
ishússins hinn 17. júní.
Fyrir 100 árum var Alþingi —
eins og menn muna — aðeins háð
annað hvert ár, og einmitt um
það leyti kom það fyrir, að Jón
Sigurðsson kom ekki til tveggja
þinga í röð, árið 1861 og 1863.
Hugurinn var samt heima, og við
málefni íslands, og hann skrifað-
ur teitað sér gagns og neytt krafta
sinna svo sem hann hefir dáð og
menningu til. En aldrei verður
þessa neytt með svo miklu afli
eða lagi, þegar hver kúrir í sínu
horni, eins og þegar margir eru
samtaka og hver leggur sitt fram,
til þess að fá því fram komið,
sem mest er í varið, og ofvaxið
er einstökum mönnum“.
Þessi aldargömlu hvatningar-
orð standa enn í góðu gildi. Enn
aranna, sem er frumskilyrðið til
allra frámfara. Énn verða menn
að taka höndum saman, bindast
félagssamtökum, til þess að leysa
þau viðfangsefni, sem hverjum
einum er ofvaxið. Jafnvel um
þátt ríkisvaldsins getur það enn
staðizt, sem þarna er sagt um
„almennar framkvæmdir" til þess
að efla atvinnuvegina, en við
verðum að vaka yfir atvinnu-
frelsínu, sem þarf til þess að
auðsuppspretturnar verði nýttar.
Þar eru fleiri hættur á veginum
nú en menn gerðu sér Ijóst fyrir
100 árum.
—★—
Þessi hversdagslega mynd úr
lífi foringjans mikla, sem ég nú
hefi brugðið upp, segir svo sem
ekkert sérstakt við fyrstu sýn.
Sé betur að gáð, er hún þó góð
lýsing á þeirri minnimáttar-
kennd, trúleysi og kjarkleysi,
sem furðu margur góður íslend-
ingur þá var haldinn, og raunar
enn öðru hvoru teygir upp koll-
inn, samfara ótrúlegasta þjóðar
hroka og sjálfbirgingshætti og
er hvorugt gott.
Jafnframt sýnir þessi skyndi-
mynd manninn, sem aldrei glat-
aði þeirri sterku trú á land sitt
og þjóð, sem meðal annarra kosta
gerði hann að foringjanum, sem
allir treystu og trúðu á, hlýddu
á og hlýddu, manninum, sem
horfði augum trúartrausts og von
ist á við fjölda manns um þing- | í dag er það dáð og menning borg
mál og önnur þjóðmál. í bréfi til
Þórðar Jónassens, háyfirdómara,
hafði Jón spáð því, að Þórður
yrði skipaður konungsfulltrúi á
þingi sumarið 1863. í svari sínu
staðfesti háyfirdómarinn, að hann
hafi hlotið þessa skipun, og bætir
síðan við:
„Það gladdi mig ekki, því að ég
veit að ég get ekki staðið í skil-
um, hvorki svo mér eða öðrum
líki, og kvíði því fyrir þinginu,
einkum ef þú ekki kemur, því
ég ætla þá að fara í smiðju til
þín, og hún er ekki vön að vera
kolalaus. Eg er nokkuð conserva-
tiv, og einkum hættir mér til að
gera lítið úr fslands dáð og dug;
mér sýnist allt sé þar í einskonar
barndómi. Eg er því hræddur
við okkar sjálfstjórn, því ég held
bæði að við fáum ekki svo dug
lega menn í hana sem skyldi, og
svo yrði að líkindum hver hönd
upp á móti annarri. Eg segi ekki
samt að þessi sjálfstjórn sé ekki
hugsandi, né heldur að við ekki
getum haft okkar fjárforráð, en
— hér er samt allmikið á hættu,
eftir því sem hér hagar til, (nema
danska stjórnin veiti okkur það,
sem þú ferð fram á, en það gerir
hún ekki. Það þori ég að full-
yrða)“.
Þetta bréf hefir Jóni Sigurðs-
syni borizt nálægt afmælisdegi
sínum fyrir 100 árum, því að
það er skrifað seint í maí árið
1863. Það er eitthvað átakanlegt
við þessa hreinlegu játningu —
manni liggur við að segja neyðar-
úp — hins tigna og kjarklausa
embættismanns, þessa trúa þjóns
konungs og stjórnarinnar, sem
kvíðir því að geta ekki farið í
smiðju til mannsins, sem aldrei
gerði lítið úr íslands dáð og dug.
Þórður Jónassen talar í bréfi
sínu um það að danska stjórnin
þyrfti að veita það, sem Jón
fer fram á, til þess að við getum
haft okkar eigin fjárforráð.
Þarna skírskotar hann einmitt
til eins af þeim málefnum, sem
Jón Sigurðsson helgaði mest af
áhuga sínum og kröftum á þess-
um árum, — fjárhagsmálsins,- í
Nýjum félagsritum eru langar
ritgerðir um það mál bæði árin
1862 og 1863. Það yrði of langt
mál að rekja það sem á milli bar
í þeim efnum fyrir 100 árum. Að
eins má geta þess, að viðfangsefn
ið var tvíþætt, annars vegar kröf
urnar á hendur Dönum um end
urgreiðslu á gömlum skuldum,
hins vegar krafan um sjálfsfor-
ræði í fjárhagsmálum — krafa
íslenzku þjóðarinnar um að mega
skattleggja sjálfa sig til þess að
geta varið afrakstri skattanna til
almenningsheilla.
í grein sinni í Nýjum félagsrit
um árið 1863 segir Jón Sigurðs-
son svo:
„Það, sem vér höfum helzt fyr
ir augum að þyrfti til undirbún-
ings er almennar framkvæmdir
til að efla atvinnuvegu landsins
og gróða landsmanna. Enginn get
ur neitað því, að land vort hefur
nægar og- óþrjótandi auðsupp-
eprettur fyrir dugnaðarmenn,
bæði til lands og sjós, og svo mik
ið atvinnufrelsi, að hver einn get
ar í allar áttir í senn og fann alls
staðar úrræði þjóð sinni til
frama.
Eg hef valið einmitt þessa
mynd úr hinum myndauðuga ævi
ferli Jóns Sigurðssonar, vegna
þess að hún snertir það tvennt,
sem okkur varðar hvað mest í
dag, fjármálin og efnahagsmál-
in, og sýnir jafnframt að ástin til
ættjarðarinnar nægir ekki nema
henni fylgi rétt mat á því hvers
við erum megnugir og dáð og
þrek til mikilla athafna.
' —★—
Mikil skálmöld hefir geisað hér
á landi síðustu vikurnar. Hefir
tekið all myndarlega í hnjúkana
eins og löngum áður og liklega
lengst af mun verða við alþingis-
kosningar á Islandi. Er ekki um
að fást, enda kannski ekki undan
komizt, svo skapheitir sem við er
um og ekki bætir návígi fámenn
isins úr, þar sem hver kann á öðr
um skil og menn freistast frem-
ur en ella til að beina örvum í
hjartastað.
Fær því margur sár í þeirn
bardaga. En það hygg ég, að tíð
ast kenni menn lítils sviða, grói
fljótt sára sinna og hyggi því lítt
á hefndir.
Kosningahitinn, baráttan,
spjótalögin, skeinurnar, dylgjur,
rógsmál og stundum mann-
skemmdir eru náttúrulega út af
fyrir sig ekki af hinu góða. En
allt eru þetta enn sem komið er
ytri tákn og fylgifé eins hins
allra dýrmætasta, sem við eigum,
lýðræðisins, frelsisins til að ráða
málefnum okkar sjálfir, þ. á m.
til þess að segja það, sem okk-
ur felst í huga og raunar líka
það, sem okkur býr ekki í brjósti,
ef okkur býður svo við að horfa.
Og „guð það hentast heimi fann,
það hið blíða blandað stríðu“
eins og skáldið kvað.
Stundum hugleiða menn þó
hvort lýðræðið geti ekki höggvið
þessa fylgifiska af sér, a.m.k. þá
verstu þeirra. Mig skortir nokk
uð kunnugleika til að dæma um
þetta. En þó hefi ég rekið mig á,
þegar ég hefi fylgzt með kosning
getur heitið að þess sjái vott í
blöðunum svo til lýta sé, að kosn
ingar standi fyrir dyrum, hvað
þá að þar kenni íslenzkrar ill-
skældni. En samt sem áður kem-
ur í ljós, að þátttaka í kosningum
hefir verið engu síðri þar en hér.
En sé þetta svo annars staðar,
hvers vegna þá ekki hér? Erum
við áhugaminni um þjóðmálin en
hinir? Eg held ekiki. En sé þessi
úlfúð og fólska ekki nauðsynleg
ur aflgjafi til kjörsóknar, hvers
vegna er þessum lægstu hvötum
þá gefinn laus taumurinn? Þetta
er athugunarefni. En kannske
líka að þessi vopnaburður öf-
undsýkinnar, sem oft er eitraðast
ur gegn þeim, sem fram úr skara
á hvaða sviði sem er, sé verri hlið
in á skapgerð fslendinga. Hin er,
að við erum ailra þjóða stórtæk-
astir og skjótastir til að rétta
hjálparhönd, þegar sorg eða
þrengingar hafa sótt náungann
heim.
—★—
Og nú eru kosningaeldarnir
teknir að kulna. Logar þó enn
víða undir og eru viðsjár með
mönnum. Vona þó án efa flestir,
að ekki láti menn erjurnar lengi
myrkva huga sinn, enda verkefn
in, sem nú er við að eiga sannast
sagna ærið erfið, þótt æsingar og
úlfúð torveldi ekki lausn þeirra.
Hafa nú þeir atburðir gerzt er
til þessa benda og vekja rétt
mætar vonir um frið stétta og
manna í milli. Á ég þar við ákaf
lega þýðingarmikla samkomulag
milli launþega og vinnuveit-
enda, sem var undirritað hér í
húsinu í nótt og afstýrði þeim
geigvænlegu verkföllum, sem
ógnandi yfir vofðu, og er auk þess
ef til vill upphaf meiri tíðinda.
Leyfi ég mér að þakka öllum,
sem áttu að því hlut.
Auðvitað koma menn mis-
skemmdir úr vopnaviðskiptum
kosninganna og auðvitað una
menn misvel úrslitunum. En
þannig hefir þetta alltaf verið og
verður í öllum kosningum. En því
verða menn að taka, minnugir
þess, að það er auðvitað sjálfur
um í nágrannalöndunum að varlajkjarni lýðræðisins, að minni hlut
inn beygi sig fyrir réttum úrslit
um, að sínu leyti eins og enginn
meiri hluti má berast sekur um
að misbeita valdi sínu, að ekki
sé nú nefnt að níðast á andstæð
ingunum. En sé hvort tveggja
vel gætt á báða bóga, ætti að
mega vona, að erjurnar líði hjá
án þess að valda varanlegu tjóni.
Það er líka varla einleikið, ef
við getum aldrei setið á sátts
höfði og þurfum alltaf að vera
eigin böðlar. Það er rétt, að ein-
hvern veginn höfum við þó slopp
ið fram að þessu. En hversu oft
höfum við líka ekki verið komn-
ir tæpt? Og hver segir að við
eigum alltaf hjálpina vísa hversu
gálauslega sem við förum að ráði
okkar? Og hvar stöndum við, ef
bogalistin bregzt? Og er nokkur
ástæða til að tefla svona oft á
tæpasta vað? Líður okkur kann-
ske illa? Eru það við eða voru
það feður okkar og mæður, afar
og ömmur, er í fátækt, þrenging-
um og oft skorti ruddu brautina,
sönnuðu að á ísaköldu landi er
hægt að hafa í sig og á, og gerðu
þetta svo rækilega, að þegar
þéim, sem á eftir komu, var veitt
meiri menntun, betra viðurVæri
og fullkomnari tæki handa á
milli, kom í ljós, að í meðalár-
ferði gátum við veitt okkur meira
en flestar aðrar þjóðir. En þá
kom því miður líka í ljós, að því
meira sem við fengum, því meira
heimtuðum við til viðbótar.
En þetta hefir hent fleiri en
okkur. Þetta hendir flesta, en er
kannske ekki eins öfgakennt og
hjá okkur. Við erum nú einu sinni
svona, til góðs eða ills. En sjó-
mennirnir okkar draga líka að
landi 10 fiska móti hverjum ein-
um, sem þeir skila, sem næstir
okkur ganga.
Á sviði efnahagsmála erum við
lítt reyndir og vanþroska, ósínk
ir og stórtækir og lætur betur að
afla en spara. Megum við víst
vera þakklátir fyrir það út af
fyrir sig, því enda þótt sparnað
ur sé miklu þýðingarmeiri en við
igerum oklkur grein fyrir, þá
Framhald á bls. 14
Forseti íslands, herra Ásgeir Ásgeirsson, og forsætisrádherra, Ó lafur Thors, á Austurvelli 17. júní. — Ljósm. Mlbl. Sv.