Morgunblaðið - 21.09.1963, Blaðsíða 6

ö
MORCUN BLAÐIÐ
I^augardagur 21. sept. 1963
Jorgen Bukdahl:
Á kveðjustund
FLUGVÉLIN tekur sprett
úti á flugvelli. Og brátt erum
vér komin á loftsins vegu. Neð-
an við oss þenur Reykjavík sig
í allar átti. Ég horfi um öxl og
ég sé háskólann og Hótel Sögu
böðuð í sól. Vér fljúgum ekki
mjög hátt og margt ber fyrir
augu, bændabýli, grænar lend-
ur og silfurglitrandi vötn. Þarna
er Eyrarbakki og til vinstri Mos
fell og Vörðufell og dálítill skín-
andi hvítur blettur. Það hlýtur
að vera dómkirkjan í Skálholti.
Fram undan er Hekla með gris-
prjónaða snæhettu á höfði, Oddi
Fljótshlíð , Eyjafjallajökull og
Vestmannaeyjar. Og svo fljúg-
um vér út yfir Atlantshafið, á
leið til Björgvinjar. Lengi sjáum
vér hinn skínandi hjálm Vatna-
jökuls. En svo hverfur hann líka
og þá er ísland horfið sýnum,
og neðan við oss er aðeins haf-
ið, vinur og óvinur landsins um
þúsund ár......
Flugvélin haggast ekki. Ég
nota tímann til þess að skrifa
þeim, sem ég á þakkir að inna,
og ég dreg saman í huganum at-
burði seinustu daga á þessu ey-
landi, sem ég hafði haldið að
ég mundi aldrei sjá framar. En
Morgunblaðið réði....
Helzti atburðurinn var auð-
vitað vígsla hinnar nýju Skál-
holtskirkju. Það er hulinn kraft-
ur í nafninu Skálholt, það hefi
ég fundið mörg ár, en íslend-
ingar sjálfir um tvær aldir. Fyr-
ir fimm eða sex árum kom ég
að Skálholti, sem þá var í nið-
urníðslu. Þar stóð þá lítil timb-
urkirkja og á orgel hennar lék
ég sálumessu fyrir Jón Arason,
sem hér lauk sínu umbrotamikla
lífi. (Hverjir sem dómar kunna
að vera um hinn herskáa bisk-
up, þá verður líf mannanna
smátt gagnvart veldi dauðans).
Já, Skálholt var í niðurníðslu,
en landslagið var hið sama eins
og þegar það var menningarmið
stöð landsins. Hér blöstu við
Mosfell og Vörðufell, Hvítá
skammt undan, hér niðaði blær
í grænu grasi og sólin skein á
landið. Ég minntist þess, sem
Kamban segir í bók sinni um
Skálholt: „Og guð leit yfir land-
ið, og sjá, á þessum stað var
sól án forsælu í allar áttir. Og
guð gerði Skálholt að fyrsta vígi
kirkju sinnar á íslandi“. Kamb-
an þekkti ég, hann var einþykk-
ur og þver, en flestum viðkvæm-
ari, bæði raunsær og hugsær. Og
í bókinni um Skálholt kemur
hans eigið skaplyndi að nokkru
fram í lýsingunni á Brynjólfi
biskupi.....
Skálholt í niðurníðslu! Mun
nokkuru sinni risa hér dóm-
kirkja aftur og setia sinn svip
á landslagið eins og áður, allt
frá dögum ísleifs og Gissurar.
Hér var eitt sinn bókasafn Brynj
ólfs biskups og þar voru 14
skinnbækur: • Sæmundaredda,
Flateyjarbók o.s.frv. Munu þær
nokkurn tíma koma heim aft-
ur? Um það gat enginn sagt
neitt fyrir 5-6 árum ....
Mér var þungt í skapi, er ég
gekk um hinn forna minninga-
stað, þar sem skuggar aldanna
lögðust á sál mína. Aldrei hafði
ísland staðið mér svo hjarta nær
þjóðin, sem hafði glatað frelsi
og gullöld, var hrakin og hrjáð
af eldgosum, drepsóttum og ein
okun, varnarlaus þjóð undir er-
lendu valdi. Og þó bjargaði hún
lar.dinu þegar komið var á yztu
nöf, fet fyrir fet mjökuðu kyn-
slóðirnar sér frá Ginnungagapi
tortímingarinnar. Og þá var hið
gamla Skálholt þeim sem viti,
von og draumur ...
Þessar hugrenningar á rúst-
um Skálholts hafa fylgt mér
síðan. En nú auðnaðist mér að
koma til íslands aftur og fá að
sjá dómkirkjuna endurreista.
Aftur setti hún sinn svip á um-
hverfið og klukknahljómur
barst yfir tún og mýrar, engjar
og ána hvítu.
Draumur íslenzku þjóðarinn-
ar hafði rætzt, og þrátt fyrir stór
viðri streymdi fólk til kirkjunn-
ar úr öllum áttum. Einföld og
látlaus var vígslan, en vegna gest
anna bar hún svip af veizlu, þar
sem ísland gekk jafnrétthátt á
bekk með hinum frjálsu Norð-
urlöndum.
Látlaus og virðuleg var veizl-
an um kvöldið í Valhöll á Þing-
völlum, þar sem höfuðborgin
Reykjavík fagnaði endurreisn
hins gamla höfuðstaðar landsins.
En undir þeirri veizlu sóttu á
mig sömu hugsanirnar og þeg-
ar ég skoðaði hið niðurnídda
Skálholt fyrir 5-6 árum, end-
urminning um þjóðina á hörm
ungaárunum. í dag hafði ég
hitt afkomendur hennar, þeir
voru margir komnir hingað um
óravegu til þess að sjá með eig-
in augum að draumur kynslóð-
anna hafa rætzt.
Þessa minntist ég í stuttri ræðu
yfir borðum. Sumir misskildu
víst það, sem ég sagði um „fólk-
utan vébanda“. Ég átti auðvitað
ekki við það fólk, sem ekki
komst í kirkju þegar vígslan
fór fram. Ég átti við þúsundir
hinna nafnlausu frá hörmunga-
• Pípur og píputóbak
„Pípukóngur" skrifar:
„Þrátt fyrir frjálsan innflutn
ing, vantar enn hér í búðir flest
það, sem pípureykingamenn
þurfa á að halda. Alls konar
smágræjur, sem hér er of langt
upp að telja, sjást aldrei hér
í verzlunum, þegar ilndan eru
skildir pípuskafar og pípu-
hreinsarar. Hinir síðarnefndu
hafa oftast verið lélegir, of
mjóir. Af því, sem forfallnir
pípureykingamenn vildu gjam-
árunum, sem börðust fyrir til-
veru þjóðarinnar, og þeirra
skyldi minnzt hér á Þingvöllum.
Það var fólkið frá dögum Hall-
gríms Péturssonar og Jóns Vída-
líns, allt fram á daga Bjarna,
Jónasar og Jóns Sigurðssonar,
þegar aftur tók að birta í lofti.
Saga þessi hafði orðið mér hug-
stæðust og hana þekkti ég bezt.
Auðvitað var óþarfi að minna Is-
lendinga á þessa sögu, en þarna
voru viðstaddir norrænir frænd-
ur, sem mér þótti nauðsyn til
bera að fengi svipmynd af Is-
landi eins og það var áður, þeg-
ar kvöldvakan var allt í senn:
sagnfræðaskóli, guðsdýrkun og
lífakkeri framtíðarvonanna. Það
an er komin endurreisn Skál-
holts.
Það var hvasst og svalt á
vígsludaginn. Þar var fjöldi
fólks og bíla. Og það var eins
og ég gæti ekki komizt í sam-
band við staðinn og kirkjuna.
Nokkmm dögum seinna fór ég
svo um söguslóðir Njálu — kom
meðal annars að Keldum, og
því gleymi ég aldrei. Og svo
lagði ég leið mína að Sálholts-
kirkju til þess að kveðja ísland
þar.
Liðið var á dag og heiður him
inn. Nú var Skálholt ekki leng-
ur í eyði, en þar var -.þögul
kyrrð og enginn maður. Sólar-
birtan lék um tún og kirkju
og hana bar við loft. Og nú
fékk hún mál, nú er ég stóð
frammi fyrir henai auglitis, lín-
urnar í henni og jafnvægi turns
og múra.
Ég hafði hugsað um það árum
saman hvernig Skálholtskirkja
ætti að vera. Vér vissum hvern-
ig kirkja Brynjólfs var, en þá
trékirkju mátti ekki hafa að fyr
irmynd. En það mátti heldur ekki
vera „nýtízku“ kirkja, eins og
þessi skammt frá Hótel Sögu.
Dómkirkja skyldi það vera, en
yfirlætislaus, ekki útflúruð, en
hafa þó á sér musterissvip. Hún
átti að vera arftaki allra þeirra
kirkna, er þarna höfðu staðið
an fá hér, má t. d. nefna vökva,
til þess að pússa pípurnar upp
úr að utan, og vökva, til þess
að hreinsa þær úr að innan.
Þá má nefna einokunina, sem
er hér á tóbaksvörum. Ekki eru
fluttar inn nema fáar píputó-
bakstegundir, því að ríkisein-
okunin vill ekki standa í því
að kynna nýjar tegundir, eins
og innflytjendur og umboðs-
menn mundu að sjálfsögðu
gera, væri þessi innflutningur
frjáls. — Það er því ekki að
Jörgen Bukdahl
fyrrum. Slíkt virtist óleysanleg
þraut.
Og þó var þrautin leyst með
víðsýni og svip af norskum
steinkirkjum frá miðöldum og
ef til vill dönskum (þegar lit-
ið er á turninn). En lausnin var
þó algjörlega sjálfstæð og frum
leg. Hún hæfði staðnum og sam-
rýmdist umhverfinu. Og sem
ég horfði á hana fannst mér
að hún hefði ekki getað verið
öðruvísi: formfögur og einföld,
fagurt samræmi í öllum línum
—• reisn turnsins, sem virðist
með hógværum hátignarsvip —
spretta upp úr langskipi og
þverskipi. Þarna gnæfir hann
og hlustar með hljómgáttum aft
ur í aldir og fram í tímann og
það er eins og hann sé túlkur
milli fortíðar og framtíðar. Og
honum ná ekki skuggar liðinna
alda.
Frá hnígandi sól bárust geisl-
ar í gegnum hinar litskreyttu
rúður glugganna. Það var eins
og þögnin í kirkjunni væri
þrunginn af minningum liðinna
alda. Þarna var prédikunarstóll
Brynjólfs biskups og altarið, sem
hann hafði svo oft staðið hjá.
Það var eins og hann hefði sjálf
ur flutzt hingað frá sinni
óþekktu gröf, og endurheimt
furða, þótt þeir, sem reykja
pípu hér á landi, reyki flestir
súrar óþverrapípur, misjafn-
lega illa hreinsaðar og með alls
konar þriðja flokks tóbaki í
kónginum".
• Hver á að borga
símtölin
„Símnotandi* skrifar:
„Hver á að borga símann,
þegar maður hringir fimm
sinnum í sama númerið og fær
alltaf vitlaust númer?
kirkju sína. Já, og upp rifjast
orð Prédikarans: Kasta þú
brauði þínu í vatnið og muntu
finna það löngu síðar. — Ef til
vill hefir Brynjólfur lagt út af
þessum texta, á þeim árum þeg
ar brauðið var dýrt á íslandi.
Ef til vill hefir hann lagt sína
eigin merkingu í þessi orð þann
ig: Það skal — þrátt fyrir allt!
Kristilegt og veraldlegt viðhorf
í senn. ísland skal vera frjálst!
Hann hafði sjálfur staðið í
Kópavogi, umkringdur vopnuð-
um hermönnum Bjelkes . . .
Ég kvaddi ísland í hinni ný-
reistu kirkju hans. Birtan á
gluggunum dvínaði og það varð
skuggsýnt hið efra í kirkjunni.
Ég gekk út traðirnar. Nú var
blæalogn og ekki bærðist gras-
strá. Þöglar grafir, minningar í
mold.
Skálholt! Skláholt!
Hér hafði Brynjólfur líka geng
ið, oftast með harm í hjarta.
Hér hafði hann orkt Ijóð sín tii
Guðsmóður: Ad beatam virgin-
em. Handritið er enn í Kaup-
mannahöfn. En það kemur einn-
ig heim.
Kaþólska og mótmælendatrú!
Löngu eftir siðaskiptin sendu
íslendingar bænir sínar enn til
hinnar heilögu Mariu. Hin blá-
klædda Guðsmóðir hélt verndar
hönd sinni yfir þessari ey á
ysta hjara veraldar. Hún átti
sína kapellu í gömlu dómkirkj-
unni, og þangað leitaði Brynj-
ólfur oft í raunum sínum út af
einkadóttur sinni Ragnheiði og
Daða Halldórssyni. Þau höfðu
leynzt út um bjartar vornætur,
þegar grasið var vott af dögg,
og horft til himins frá þeim
stað er nú stend ég. Syndsam-
leg ást! Hvað vitum vér, en hér
hafa þau sent bænir sínar til
Guðsmóður. Ég hafði með mér
kvæði til hennar, er Daði hafði
orkt, til þess að lesa það hér:
Guðs almáttugs dóttir dýr,
drottning himnum á,
brúðurin heilags anda hýr
honum búandi hjá,
að Jesú æðsta
ein Móðir glæsta.
Svo er stundin komin til að
kveðja ísland hér, þar sem dóm-
kirkjan hefur sig í hæðir yfir
skuggum gamalla grafa. Ég ek
fram hjá aftökustað Jóns Ara-
sonar, yfir Brúará. Þar sný ég
mér í sætinu og það seinasta
sem ég sé er dómkirkjuturninn,
sem ber hátt við bleikan kvöld-
himin.
Ég lenti í þessu um daginn.
Fimm sinnum í röð fékk ég
vitlaust númer. Þá hringdi ég
í 03, til þess að spyrja, hvort
rétta 'númerið væri bilað, og
því stimplaðist inn á annað. í
stað þess að ná í símastúlkuna
í 03 fékk ég samband við tvo
aðra, sem voru líka að ná í 03.
Ræddum við þrír saman um
þetta óviðunandi ástand, unz
símastúlkan greip fram í og
bað okkur að tala við sig 1
réttri röð! Þegar við kvörtuð-
um, sagði hún: Ja, þarna sjáið
þið, hvað mikið er að gera á
símanum!
Allt í lagi, álagið er mikið,
en er það réttlátt, að símnot-
andinn þurfi að borga þessar
aukahringingar mínar, sem
urðu sex alls með viðtalinu við
03“.