Morgunblaðið - 16.11.1963, Blaðsíða 3

/ Laugardagur 16. nóv. 1963
MORGUNBIAÐIÐ
3
BRÚARJÖKULL,. vestan við
Kverkfjöllin norðan í Vatna-
jökli, sem nú er farinn að
hlaupa fram, hefur gert þaS
áður. Veturinn og vorið
1890 hljóp hann fram yfir
öræfin á svæðinu milli
Jökulsámxa í Fljótsdal og
Jökuldal (vestustu kvísl).
Jökullinn hljó'p langt fram
yfir Fitjakofa á Vesturöræf-
um og nær út að Sauðárkofa.
Þorvarður læknir Kjerúlf
skrifaði grein í ísafold árið
1890 og var hún tekin upp
í síðasta hefti af Jökli tíma-
riti Jöklarannsóknarfélags-
ins. Þorvarður Kjerúlf lýsir
svo hlaupinu.
í vetur, er leið, þóttust
menn vita, að einhver óvana-
leg umbrot mundu vera í
Vatnajökli inn af Jökuldals-
og Fljótdalsöræfum, einkum
á því sviði jökulsins, er
Jökulsá í Fljótsdal, Jökulsá
á Dal og Kreppa hafa að-
drög sín; því að undir eins
snemma vetrarins, þegar
annars lítill sem enginn jök-
| ullitur er á ám þessum, fór
STAKSTIINAR
Frjáls viðskipli við
kommúnistaríki
Eins og getið er um á öðrum
stað í blaðinu hafa verið gerðir
viðskiptasamningar milli fslands
og Búlgaríu, þar sem öll við-
skipti fara fram í frjálsum gjald-
eyri og engin ákvæði eru um
það, að jafnmikið vörumagn
skuli keypt á báða bóga. Hér er
því um að ræða nýjung í við-
skiptum við kommúnistaríkin.
Að því er ísland varðar hafa
viðskiptin við þessi lönd verið
svonefnd jafnvirðiskaupavið-
skipti, þar sem hvor aðilinn um
sig hefur þurft að kaupa vörur
fyrir jafnháa upphæð af hinum.
Þetta hafa því verið þvinguð, en
ekki frjáls viðskipti. Hins vegar
reka kommúnistaríkin flest mikil
viðskipti við önnur lönd, þar sem
um frjálsan greiðsluhátt er að
ræða, en ekki vöruskipti eins og
við íslendingar höfum orðið að
sætta okkur við. Þannig eru til
dæmis hin stórfelldu matvæla-
kaup Rússa í frjálsum gjaldeyri
en ekki á vörukaupaviðskipta-
grundvelli.
Hagkvæm viðskipti
Heljarlegri og fegurri
s jdn hef i ég ekki séð,
segir Þ. Kjerúlf um Brúarjökulshlaupið 1890
I
I
i
f

svo vaxandi, að um hátíðir
»var leirburðurinn orðinn
svo svo mikill, að er sökkt
var upp í skjólu og látið setj
ast, var nærfellt helmingur
jökulleðja. Auk þess sá
sauðamaður á Króksstöðum
í Hj altastaðaþinghá um nýárs
ileytið úr fjallinu upp frá
bænum eitt kvöld eld mikinn
hlaupa upp í jöklinum ínn
til Snæfells að sjá, og um
sama leyti eða litlu síðar
urðu menn varir við nokkra
jarðkippi; drunur og dynkir
heyrðust líka, er á leið vet-
urinn og vorið, og um helgi
í 14. viku sumars gjörði
jakaferð mikla og vatns-
jvöxt í Jökulsá á Dal, er
hélzt nokkra daga.
Skömmu síðar fóru tveir
menn, Elías bóndi á Vað-
brekku og Jón Þorsteinsson
•á Aðalbóli í Hnafnkelsdal,
í hreindýraslag inn á svo-
nefnd Vesturöræfi ,— það er
á milli Jökulsár á Dal og
Snæfells, og var þá jökullinn
hlaupinn út af Sauðá á Vest-
uröræfum, og er það á að
geta IV2 míla vegar frá
fastajöklinum, sem áður var.
Sauðá þessi fellur úr Snæ-
felli til súðvesturs í Jökulsá
á Dal, en eigi úr Vatnajökli,
eins og haft er í „Geologische
Karte der Insel Island, Ber-
lín“.
Vestan megin Jökulsár á
Dal var skriðjökullinn geng-
inn út á svonefnda Hraun-
garða á Kringilsárranna;
það eru gamlar jökulýtur og
jökull undir, en var nú allt
vaxið töðugresi og talið
bezta haglendið á Brúarör-
æfum; hafði jökulbrúnin far
ið undir garðana og flett
þeim upp, svo þeir lágu nú
ofan á jökulröndinni, sem
vax á að geta 30 faðma há.
Þessar jökulýtur voru um 80
ára gamlar, og mundi Einar
heitinn, er lengi bjó á Brú
og fæddist um aldamót, er
jökullinn hljóp.
Á þessu árabili hefur þá
jökullinn þiðnað og hag-
lendi mýndazt ofan á malar-
og grjótlaginu, sem eftir
hefur orðið ofan á jöklinum,
er undir liggur.
Þegar ég frétti þetta, fór
ég inn á svonefnd Hvann-
stóðsfjöll á Brúaröræfum,
því að þaðan var mér sagt
bezt útsýni yfir jökulinn og
öræfin. Innsti hnjúkurinn í
fjöllum þessum er á línunni
milli Snæfells og Herðu-
breiðar, vestan við innstu
drög Laugarvalladals. Hnjúk
ur þess er á að geta (eftir
loftmæli) 2700 feta hár frá
sjó að telja. Útsýni er það-
an ágætt yfir öll öræfin fyrir
innan, milli Kverkfjalla og
Snæfells. Ég var líka svo
heppinn, að veður var þann
dag (24. ágúst) bjart og
skírt og hvergi þoka á fjöll-
um.
Heljarlegri og þó fegurri
sjón hef ég aldrei séð; jökull
inn brotinn og bramlaður
niður í gegn á 6 mílna svæði
frá Kverkfjöllum að vestan
og austur á móts við mið
Vesturöræfi og svo langt inn
á fastajökulinn, sem ég sá,
og er það líklega eigi
skemmra en 3 til 4 mílur;
verður þannig skriðjökull
þessi að yfirmáli frá 25 til
30 mílur.
Jökullinn er líkastur yfir
að líta og hamrafjöll, sem
Ihausthrím, hálftekið upp,
liggur yfir, svo víða sér í
svart bergið og gljúfrin —
eða öllu heldur eins og menn
gætu ímyndað sér frosið haf
í brimróti. Ofan á hverjum
jaka liggur grjót og möl, en
á milli glittir í bláar og græn
ar jakahliðar og kolniða-
dimm jökulgljúfrin. Jökull-
inn hefur brotnað í kólfmynd
aða jaka, eigi mikla um sig,
en ákaflega háa, sumir lík-
lega 100 faðmar eða þar yfir.
einkum er inn á jökulinn
dregur. Sjálft jökulbergið til
brúnanna mun vera um 20—
40 faðma hátt, og á einum
stað, austan við Kverkárrana
á Brúaröræfum, mun það
hafa verið framt í 100 faðma
hátt.
Hreyfing var enn í jökl-
inum, því að jakar voru að
hrapa úr berginu hér og þar,
og gnýr nokkur til jökulsins
að heyra.
Austan við skriðjökul
þennan, suðvestur af Snæ-
felli, sá ég með sjónpípu í
gjáarbarm inn á jöklinum, er
lá langs eftir jöklinum frá
austri til vesturs, og mun
þar hafa sprungið fyrir á
fjallröðlinum, er undir jökl-
inum liggur frá austri til
(vesturs, og sigið lítið eitt
undan brekkunni norður á
við.
Þegar kemur austur á móts
við Snæfell eða Þjófahnjúka,
— þeir eru milli Snæfells og
jökulsins, — tekur skriðjök-
ullinn aftur við og nær aust-
ur á hamra þá, er taka upp
úr jöklinum inn af Múlaöræf
um í Fljótsdal, en þar hef ég
eigi komið, en aðeins séð
hann langt að. Menn þeir,
er séð hafa jökulinn, segja
hann í gangi, og nú síðustu
dagana hefur enda heyrzt
jökulgnýr alla leið út í Fljóts
dal, og er það þó langur
vegur.
Þessi jökull er litill um sig,
ein míla eða svo á breidd,
en genginn álíka langt út á
öræfin sem vestari jökullinn.
Veruleg landspjöll munu
þeir hafa gjört lítil nema helzt
á Vesturöræfum, tekið þar af
hálft Fitjahraun svo kallað,
sem í voru nokkrir hagar.
Vestari skriðjökullinn nær
skemmra út á öræfin vestan
til, að Kverkárrana, en aust-
an til að meðaltali líklega
eina mílu eða alls báðir yfir
7 mílna svæði. Hvorug Jökuls-
áin, í Fljótsdal eða á Jökul-
dal, hefur enn náð forna
farvegi sínum úr jöklinum;
fellur Jökulsá á Dal undan
austurjaðri vestara skrið-
jökulsins, en Jökulsá í Fljóts-
dal undan vesturjaðri eystra
jökulsins.
Ormarsstöðum, 27. sept. 1890.
Þ. Kjerúlf.
Tveir teknir
við Færeyjar
ÞÓRjSHöFN 15. nóv. — í morg-
un tók varðskipið Vætteren tvo
•kozka togara að veiðum eina
mílu innan 12 mílna landhelg-
innar. Þetta var við Suðurey —
á stað, sem bannað er að veiða
innan 12 núlna á þessum árs-
tíma.
Annar togaranna ætlaði að
reyna að komast undan, en
gafst upp, þegar varðskipið skaut
föstu skoti rétt framan við stefni
hans.
Síðan seinni heimsstyrjöldinni
lauk, hafa 3 brezkir togarar ver-
ið teknir í landhelgi við Fær-
eyjar, dæmdir og sektaðir. Hafa
þeir skotið máli sínu til danskra
dómstóla og allir verið sýknaðir.
Tveir þeirra fengu meira að
segja 50 þús. króna skaðabætur
á endanum. Bíða menn því n/ú
með eftirvæntingu. — Arge.
—— IMIIHT.L— ■ , ■
AKRANESI, 14. nóv.
Fólksbíll frá Bílaleigu Akra-
ness sf. valt aðfaranótt sl. sunnu-
dags á þjóðveginum fyrir vestan
Borgarnes. Tveir farþegar voru í
bílnum auk bílstjórans, og voru
þeir á leið vestur á Snæfellsnes.
Enginn meiddist, en bíllinn stór-
skemmdist.
Við fslendingar viljum eiga
góð og heilbrigð viðskipti við
allar þjóðir. Markaðir okkar í
Austur-Evrónu fyrir fiskafurðir
eru mikilvægir. Hins vegar hafa
margháttuð vandkvæði verið
samfara þessum viðskiptum,
vegna þess að þau hafa ekki
verið frjá'ls. Viðskiptasamning
urinn við Búlgaríu er mjög
mikilvægur, vegna þess að þar
er stigið spor í frjálsræðisátt í
viðskiptum við kommúnistarik-
in. Nú virðast stjórnendur
kommúnistaríkjanna eins og
aðrir vera að gera sér fyllri
grein fyrir þeirri nauðsyn, sem
er á frjálsum viðskiptum, og
hve óhagkvæm og stirð hin
þvinguðu viðskipti hljóta ætíð
að vera. Hinum nýja samningi
við Búlgaríu her fyrst og fremst
að fagna vegna þess að hann
gefur vonir um það, að viðskipti
okkar við kommúnistaríkin geti
í framtíðinni orðið frjáls, og þá
er enginn vafi á því að báðir
aðilar telja sér hag af þessum
viðskiptum og sízt ástœða til að
ætla að þau muni minnka.
Miklu fremur má gera ráð fyrir
að þau aukist og verði ánægju-
legri fyrir báða aðila. Vöruskipta
verzlun tíðkaðist mjög fyrst eft-
ir styrjöldina, en hún er nú yfir-
leitt afnumin í öllum viðskipt-
um frjálsra þjóða og kommún-
istaríkin taka í vaxandi mæli
þátt í heilbrigðri samkeppni á
mörkuðum.
Skipulagning verkalýðs-
hreyfingarinnar
„Þjóðviljinn“ ræðir í gær um
skipulagsleysið í launþegasam-
tökunum og segir:
„í verkalýðshreyfingunni á ís-
landi hefur um allmörg undan-
farandi ár mikið verið hugsað og
rætí og jafnvel samþykkt um
nauðsyn á skipulagsbreytingum
samtakanna. öll þau mál eru í
deiglunni og virðast vera að þok
ast í rétta átt, þó hægt fari. AI-
þýðusambandsþing hafa með
viljayfirlýsingum tjáð sig fylgj-
andi róttækum breytingum á
skipulagi sambandsins, þó ekki
hafi enn orðið samkomulag um
framkvæmd þeirra.“
Skipulagsbreyting launþega-
samtaka og raunar líka samtaka
vinnuveitenda er sannarlega brýn
nauðsyn og henni þarf að hraða
sem mest má verða, enda verða
nú naumast gerðir heilbrigðir
samningar, nema þessir tveir að-
ilar geti ræðzt við sem tvær
sjálfstæðar og sterkar heildir.