Morgunblaðið - 08.01.1964, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 8. jan. 1964
Um uppkastið 1908
IMokkrar athugasemdir við grein
prófessors Nielsar Dungal
PRÓFESSOR Níels Dungal
ritar grein í Morgunblaðig 29.
des. s. 1. um ævisögu Hannesar
Hafsteins, eftir Kristján Alberts-
son. Virðist mér þannig með
staðreyndir farið, að misskiln-
ingi geti valdið. Hef ég því beðið
Morgunblaðið fyrir eftirfarandi
athugasemdir.
1. Komu íslendingar fram öllum
óskum sínum?
Greinarhöfundur segir, að fs-
lendingar hafi komið fram öld-
um óskum sínum í sambands-
laganefndinni 1907. Þetta er ekki
rétt. Nægir þar að benda á at-
hugasemdir við 9. gr. uppkasts-
ins, en það ákvæði fjallaði um
uppsögn samningsins.
Þar segir: „Aftur á móti
greindi menn mjög svo á í skoð-
unum um affleiðingar af því, ef
ekki næðist sam-komulag, þegar
að því kæmi að endurskoða lög-
in. Því var í fyrstu fram haldið
af fslendinga hendi, að þá skyldi
hvor aðilj geta sagt upp að öllu
eða nokkru leyti félagsskapn-
um um öll hin sameiginlegu mál,
að undanteknum sameiginlegum
konungdómi; en frá Dana hlið
var því fram haldið, að gætu
foáðir málsaðilar eigi samþykkt
samhljóða ákvæði um endur-
skoðun, þá skyldi kyrrt sitja
við það sem væri. En þar sem
Danir héldu því föstu í einu
hljóði, að þeir gætu með engu
móti gengið að því að hafa sam-
eiginlegan konung, nema stjórn
utanríkismála og hervarnir væru
einnig sameiginlegt mál, þá létu
hinir íslenzku nefndarmenn að
einum undanteknum, niður faffla
þá kröfu, að þessi mál yrðu upp-
segjanleg, og urðu menn þá á-
sáttir um að orða greinina eins
og gert er hér að framan."
Ætti þetta að næga til þess
sýna fram á að ekki komu ís-
lendingar fram öllum málum
sínum í nefndinni. Er raunar að
þessu vikið í II. bindi ævisögu
Hannesar Hafsteins bls. 226—
227, svo að ekki sækja menn
heimildir fyrir slíkum fullyrð-
• ingum þangað.
konung; og þau, mál, er báðir að-
ilar hafa orðið ásáttir um að
telja sameiginleg í lögum þess-
um. Danmörk og ísland eru þvi
i ríkjasambandi, er nefnist veldi
Danakonungs.
í heiti konungs komi eptir
orðið: „Dann-.erkur“ orðin: „og
íslands".
3 -gr.
Þessi eru sameiginleg mál
Danmerkur og íslands:
1. Konungsmata, borðfje ætt-
menna konungs og önnur
gjöld til konungsættarinnar.
2. Utanrikismálefni. Engin þjóða
samningur, er snertir fsland
sjerstaklega, skal þó gilda
fyrir ísland nema rjett stjórn-
arvöld islenzk samþykki.
3. Hervarnir á sjó og landi
ásamt gunnfána, sbr. þó 57.
gr. stjórnarskrárinnar frá 5.
janúar 1874.
4. Gæsla fiskveiðarjettar þegn-
anna, að óskertum rjettj fs-
lands til að auka eptirlit með
fiskveiðum við ísland eptir
samkomulagi við Danmörku.
5. Fæðingjarrjettur. Löggjafar-
vald hvors lands um sig getur
þó veitt fæðingjarjett með
lögum og nær hann þá til
beggja landa.
6. Peningaslátta.
7. Hæstirjettur. Þegar gjörð
verður breyting á dóm.askipun
landsins, getur löggjafarvald
íslands þó sett á stofn innan-
lands æðsta dóm í íslenskum
málum. Meðan sú breyting
er eigi gjörð, skal þess gætt,
er sæti losnar í hæstarjetti,
að skipaður sje þar maður,
er hafi sjerþekkingu á ís-
lenskri löggjöf og kunnugur
sje íslenskum högum.
8. Kaupfáni út á við.
5 .gr.
Danir og fslendingar á fslandi
og íslendingar oe Danir i Dan-
mörku njóta fulls jafnrjettis.
9. gr.
Ríkisþing og alþingi getur
hvort um sig krafist endurskoð-
unar á lögum þessum þegar lið-
Eftir Sigurð Líndal
in eru 25 á.r frá þvl er lögin
gengu í gildi. Leiði endurskoð-
unin ekki til nýs sáttmála innan
3. ára frá því er endurskoðunar
var krafist, má heimta endur-
skoðun af nýju á sama hátt og
áður, að 5 árum liðnum frá því
nefndur 3 ára frestur var á enda.
Nú tekst ekki að koma á sam-
komulagi íreðal löggjafarvalda
beggja landa innan 2 ára frá þvi,
er endurskoðunar var krafist í
annað sinn, og ákveður kon-
ungur þá, með 2 á.ra fyrirvara,
eptir tillögu um það frá ríkis-
þingi eða alþingi, að samband-
inu um sameiginleg mál þau, er
ræðir um í 4. 5. 6. 7. og 8. tölu-
lið 3. greinar, skuli vera slitið
að nokkru eða öllu leyti.
Hvað felst nú í þessu?
Ef 9. gr. er borin saman við
3. gr, liggur ljóst fyrir, að þing
hvors landsins um sig gat sagt
upp einhliða eftirtöldum sam-
eiginlegum málefnum að liðnum
37 árum.
Gæzlu fiskveiðiréttar (4. tl. 3. gr)
Fæðingairrétti (5. tl. 3. gr.)
Peningasláttu (6. tl. 3. gr.)
Hæstarétti (7. tl. 3. gr.)
Kaupfána út á við (8.tl. 3. gr.)
Óuppsegjanleg eru því þessi
málefni:
Konungurinn (1. gr sfor 1. tl. 3.gr)
Utanrí'kismál (2. tl. 3. gr)
Hervarnir (3. tl. 3 gr.)
Jafnrétti þegnanna (5. gr. 1. mgr)
Það er því ekki rétt hjá pró-
fessor Níelsi Dungal, að báðir
aðilar hafi getað „sagt upp samn-
ingnum".
í grein, sem Sveinn Benedikts-
son ritar í Morgunblaðið 29.des.
s. 1. segir (hér tekið upp úr Mfol.
3. janúar s. 1.):
„Samkvæmt ákvæðum 1. gr.
„uppkastsins" segir: .......Is-
land danner sammen med Dan-
mark en statsforbindelse, det
samlede danske Rige.“ Þetta
ákvæði var óuppsegjanlegt.
Ákvæði voru um að utanríkis-
mál, hervarnir á sjó og landi
ásamt gunnfána, fæðíngarréttur
og peningaslátta skyldu vera
sameiginleg. Þessu átti ekki að
vera hægt að breyta, nema með
lögum, sem ríkisþing Dana og
Alþingi samþykktu og konungur
staðfesti.
Öðrum sameiginlegum málum
mátti segja upp eftir 25—37 ár“.
Það virðist ekki vera
rétt að fæðingaréttur og pen-
ingaslátta hafi verið óuppsegjan-
leg máflefni. Samkvasmt fram-
ansögðu voru málefni þessi bæði
uppsegjanleg (3. gr. 5.-6. tl. sbr.
9. gr. i. f.). Þá er hér vantalið
jafnréttisáikvæðið (sfor. 5. gr.),
sem óuppseg’janlegt var.
í greinargerð uppkastsins er
að því vikið, að uppkastið kunni
að leiða til algers skilnaðar
landanna.
n. Var samningsuppkastið 1908
uppsegjanlegt?
Þá er því haldið fram í nefndri
grein, að frumvarpið 1908 hafi
verið „uppkast að samningi sem
báðir aðilar gátu sagt upp.“
Síðar segir: „Samikvæmt frum-
varpinu át.ti ísland að verða
sjálfstætt ríki, sem réði öllum
sínum málum sjálft en Danir
færu með hermál og utanríkis-
mál fslands fyrir okkar hö.nd,
næstu 37 árin, en þá var samn-
ingurinn útrunninn, svo að þá
mátti endurnýja hann, breyta
honum eða skilja ríkin að fullu.“
Hér er ekki alls kostar ná-
kvæmlega frá greint. Virðist
vænlegast til skýringar að rekja
þau ákvæði uppkastsins, sem hér
að lúta.
1. gr.
fsland er frjálst og sjálfstætt
land, er eigi verður af hendi
láitið. Það er í sam.bandi við
Danmörku um einn og sama
• JÓLASÁLMAR
Knútur Þorsteinsson skrifar:
„Jólin eru nýliðin, þessi há-
tíð, sem þrátt fyrir allan þann
hávaða, gauragang og veraldar
vafstur, sem búið er að skapa
kring um, er þó enn hátíð hinn
ar fegurstu vonar, sem mann-
kyni þessa geimhnattar, hrjáðu
og misvitru hefur veitt verið.
— Mikið hefur, svo sem vera
ber verið um messur um þessi
jól í kirkjum landsins og mörg
um þeirra útvarpað. — Allstað
ar mun sem mest vandað itl
guðsþjónustugjörða á jólunum,
bæði hvað snertir skreytingu
kirknanna, söng- og tónflutn-
ing og talað orð. Og við, sem
enn metum böðskapinn dýrð-
lega frá Betlehemsvöllum, sækj
um kirkjur um jólin og hlýðum
á messur þær, sem útvarpað er.
En í sambandi við þessar jóla
messur ár eftir ár, hefi ég veitt
einu atriði athygli, sem ég ekki
get stillt mig um að minnast
opinberlega á. —- í hinni nýj-
ustu sálmabók, sem notuð er
við kirkjusöng er prentaður
hluti af sálmi eftir góðskáldið
Stefán frá Hvitadal, sálmi, sem
hann nefnir „Á aðfangadags-
kvöld“. Þessi sálmur er, eins og
margt af Ijóðum Stefáns frá
Hvítadal, ein fegursta perlan í
íslenzkum bókmenntum, þrung
inn af list kveðandans og dýpt
trúarhita. Ég skal aðeins nefna
hér tvö vers, sem dæmi og verð
ur vart gert upp á milli vers-
anna, í sálmi þessum:
Kirkjan ómar öll,
býður hjálp og hlíf.
Þessi klukkna köll
boða ljós og líf.
Heyrið málsins mál.
Lofið Guð, sem gaf.
Og mín sjúka sál
verður hljóma haf.
Kveikt er ljós við Ijós,
burt er sortans svið.
Angar rós við rós,
opnast himins hlið.
Niður stjömum stráð.
Engill framhjá fer.
Drottins nægð og náð
boðuð alþjóð er.
• FAGUR SÁLMUR.
Hvar mundi í hinni íslenzku
sálmagerð finnast sálmur, þar
sem hrynjandi tungunnar og
hrifning trúarinnar er öllu feg
urri og meiri en í þessum dásam
legu versum. — En það undar
lega hefur skeð, að við allar
þær jólamessur, sem ég hefi
sótt, eða hlýtt á í útvarpi, öll
þau ár, sem liðin eru síðan hin
nýja sálmabók var gefin út,
hefur það aðeins einu sinni
borið við að þessi sálmur hafi
sunginn verið. Það var við aft
ansöng í Dómkirkjunni, hjá sr.
Óskari Þorlákssyni fyrir nokkr
um árum. Hvernig má það ske,
að öllum prestum sjáist yfir
þennan sálm, er þeir velja
sálma til söngs við jólamessur
sínar, en velji æ í þess stað hina
sömu gömlu sálma, sem margir
Þannig segir í athugasemdum
við 1.-3. gr., að Danir hafi viljað
með þvi fallast á þá skipan, sem
í frumvarpinu greindi „eyða
meðal íslendinga öllum ótta fyr-
ir því, að Dana hálfu sé nokikur
ósk í brjósti alin um það að
beita valdi, beinlínis eða óbein-
iínis, við ísland, til þess að halda
nokikru forræði yfir því.“ í at-
hugasemdum við 9. gr. segir:
„Þessi grein hefur verið það at-
riði, sem örðugast hefur verið
að ná samkomulagi um í nefnd-
inni. Um það tvennt kom mönn-
un þó að vísu saman frá báðum
hliðum, að samning þennan 1
heild sinni skyldi mega endur-
skoða, og eins um hitt, að endur-
skoðun þessi skyldi þó ekki eiga
sér stað fyrr en liðinn væri hæfi-
lega langur frestur, því að ann-
ars vegar gæti þessi rikisréttar-
samningur engu fremur en nokk-
ur mannlegur samningur verið
ætlaður til að gilda um aldur og
ævi, en þar sem hann þó stofn-
aði ríkisréttarsamband milli
tveggja landa, þá hlyti hann
hins vegar að vera ætlaður til
þess að stand.a skilyrðislaust
nokikuð langan tima.“
Á þvi er þó meginmunur,
fojvort annar aðili geti sagt samn-
ingi upp einhliða, eða hvort
framtíð samnings eigi að velta
á samkomulagi aðila. Þrátt fyrir
það, sem segir í athugasemdum
frumvarpsins um það að samn-
ingi þessum (uppkastinu )sé ekki
ætlað að gilda um aldur og ævi,
áttu íslendingar það undir við-
semjanda sínum (Dönum), h-vern
ig hinum óuppsegjanlegu mál-
um yrði skipað eftir 25—37 ár
frá gildistöku samningsins .Ein-
hliða aðgerðir fslendinga hefðu
verið samningsrotf. Þetta er
kjarni málsins.
Hvað gerzt hefði — og hvernig
farið hefði, ef uppkastið hefði
verið samþykkt, getur enginn
sagt með neinni vissu, og raunar
má segja, að í flestum tilvikum
sé tilgangslaust að bollalegja
um það, hvað gerzt hefði, ef . . . .
Eins og þróunin hefur orðið I
nýlendunrálum og þegar haft er
Framh. á bls 16
hverjir eru fjarri því, að hafa
skáldskaparlegt gildi á við
þennan?
Nú er það að vísu svo um
suma hinna gömlu sálma, eins
og t.d. „í dag er glatt í döprum
hjörtum" og „Heims um ból“,
að þrátt fyrir það, þó skáld-
skapargildi þeirra sé umdeilan
legt og í sálminum „Heims um
ból“ sé auðgert að benda á
skáldlega vankanta, þá eru báð
ir þessir sálmar, með sínum
yndislegu lögum, orðnir svo
samsaumaðir þjóðinni, að fáir
mundu geta hugsað sér jóla-
messu án þeirra. — Svo djúpar
rætur eiga þeir orðið í trúartil
finningu fólksins. — En það eru
ýmsir alðrir jólasálmar, sem
vel mætti sleppa og taka í
þeirra stað sálminn fagra skálds
ins frá Hvítadal. — Ég veit að
allir sannir og áhugasamir
prestar vilja að kirkjan sé boð
beri og dýrkandi hverskyns
fegurðar, á hvaða sviði, sem
hún birtist. — Þess vegna mega
þeir ekki láta aldagamla fast-
heldni við sálmaval eða annað
ráða svo gerðum sínum að þeir
hafni í kirkjum sínum, svo ljóð
rænni fegurð og guðlegri lof-
gjörð, sem birtist í sálminum,
sem hér hefur verið á minnzt.
Knútur Þorsteinsson".
ÞURRHLÖDUR
ERU ENDINGARBEZXAR
BRÆÐURNIR ORMSSON hf.
Vesturgötu 3.
Simi 11467.