Morgunblaðið - 26.01.1964, Side 13

Sunnudagur 26. Jan. 1964
MORCUNBLADIÐ
13
TAL. átti írí á föstudag. Ég
greip tækifærið og hitti hann
að máli í Hótel Sögu, þóttist
þess fullviss að lesendur
Morgunblaðsins vildu kynnast
þessum fyrrverandi heims-
meistara í skák nokkru nánar
en kostur er á skákmótinu. Þar
situr hann að visu öllum
stundum, meðan hann dvelst
á íslandi, reykir sígarettur,
teflir eða gengur um gólf. En
hann segir fátt, og skákunn-
endur verða að marka mann-
inn af leikni hans og úthtinu
7' U teflir við Botvinnik.
LEYSIR FRA SKJOÐ
einu saman. Tal er fremur lág-
ur vexti, grannvaxinn og fín-
gerður; kolsvarthærður en
þunnhærður, augun dökk og
dreymandi.
Tal er aðeins 27 ára gamall,
kvæntur og á einn son barna.
Hann varð heimsmeistari í
skák 1960, þegar hann hafði
unnið einvigi sitt við Botvinn-
ik, en tapaði titlinum aftur í
hendur Botvinniks eins og
kunnugt er, og telja sumir
skákunnendur, að hann hafi
ofmetið sjálfan sig í síðara
einvíginu. Hvað sem því líður
er Tal einn af þremur beztu
skákmönnum sem nú eru
uppi.
Tal er hispurslaus í fram-
komu, viðmótið geðugt. Hann
otar ekki að manni frægð
sinni og frama. Fastmótaðar
skoðanir hans á sambandinu
milli Lettlands og Sovétríkj-
anna, sem urðu tilefni til
nokkurra orðahnippinga okk-
ar í milli, vörpuðu jafnvel
ekki skugga á stutta viðkynn-
ingu. Á þær verður að líta í
ljósi þeirrar staðreyndar, sem
fólst í þeim orðum, sem hann
svaraði mér einhvem tíma í
samtalinu. Hann sagði: „Já,
ég er kommúnisti, ég er með-
limur í Komsomol." Þetta
fyrirtæki með þessu fína og
virðulega nafni er hvorki
meira né minna en æskulýðs-
fylkingin rússneska. Yeftú-
sjenkó segist líka vera í þess-
um nafntogaða félagsskap.
Mér hefur flogið í hug, hvort
þetta nafn sé einhvers konar
líftrygging, ég veit það ekki.
Þegar ég kom upp í her-
bergið, var Freysteinn Þor-
bergsson þar fyrir, ásamt Tal.
Á borðinu var stórt tafl og
kom í ljós, að þeir félagar
höfðu slegið í eina bröndótta,
imeðan þeir biðu mín. Tal
kann að vísu dálítið í ensku,
en hann vildi heldur tala
rússnesku og var því afráðið
að Freysteinn túlkaði samtal-
ið. Ég spurði Freystein, hvern-
ig honum hefði gengið í skák-
inni. Hann sagði að þeir hefðu
leikið nokkrar hraðskákir.
„Er Tal góður í hraðskák?“
spurði ég. „Hann er einn af
þremur beztu hraðskákmönn-
um í heimi,“ svaraði Frey-
steinn. „Og þú hefur auðvitað
ekki haft roð við honum?“
spurði ég. „Nei, yfirleitt ekki.
Þó vann ég aðra skákina,“
bætti hann við og andlitið
ljómaði af ánægju.
Tal sat á rúmstokknum all-
an tímann, sem við röbbuðum
saman og tefldum fram spurn-
ingum og svörum sitt á hvað.
Ég sagðist ekki mundu spyrja
hann um skák, því ég hefði
lítið vit á henni og auk þess
væri málum þannig háttað, að
ég hefði aldrei heyrt nafn
hans nefnt nema í einhverju
sambandi við þessa göfugu
íþrótt. En einhvern veginn
féll ég í þá gryfju nokkru
síðar að upp hefja samtalið
með þessari spurningu:
„Hvenær komstu fyrst í
kynni við skáklistina?"
Þá hló Tal, hallaði sér aftur
í rúminu og sagði:
„Þú lofaðir mér að tala ekki
um skák, en nú spyrðu fyrstu
spurningarinnar um hana!“
Ég varð að viðurkenna, að
þetta væri rétt hjá honum og
ég hefði fallið í freistni. En
þá sagði Tal:
„Ja, hvenær? Það er langt
síðan ég fór að tefla. Annars
minnir þessi spurning mig á
atvik sem kom fyrir bekkjar-
bróður minn einn, hann var
einhverju sinni spurður að því
á prófi, hversu mikið súrefni
væri í loftinu. „Mikið,“ sagði
hann. Þá var hann spurður:
„Hvað mikið?“ Hann svaraði:
„Mjög mikið." “
Svo hætti stórmeistarinn
öllu gríni, og það var eins og
leiftri af minningu brygði
fyrir í hugskoti hans, því
hann bætti við:
„Þegar ég var sex ára bjugg-
um við í þorpi við Úralfjöll,
sem heitir Jurla. Þetta var i
stríðinu og við vorum land-
flótta frá Riga í Lettlandi, þar
sem ég er fæddur og upp al-
inn. Faðir minn var læknir,
og þegar sjúklingarnir komu
til læknisins þurftu þeir að
bíða í biðstofunni, og tefldu
þá skák á meðan. Ég hafði
gaman af að horfa á þá, og
smám saman lærði ég mann-
ganginn. Þannig kynntist ég
skákinni fyrst, en hafði þó
engan sérstakan áhuga á
henni. Þegar við svo fluttumst
aftur til Riga undir lok stríðs-
ins, hitti ég oft frænda minn,
sem hafði mikinn áhuga á
skák og hafði notið tilsagnar.
Hann fór að tefla við mig og
í fyrstu skákinni varð ég
heimaskítsmát. Ég hélt samt
áfram að tefla við hann og
iðkaði skákina af þó nokkru
kappi, og smám saman jókst
áhuginn. Þá var ég einnig
farinn að fá dálitla tilsögn.
En samt held ég, að aðaláhug-
inn hafi beinzt að því að
hefna fyrir heimaskítsmátið.
Ég var nefnilega afskaplega
reiður, þegar frændi minn
mátaði mig svona auðveldlega
í fyrstu skákinni. Og ég æfði
mig einungis til þess að geta
hefnt mín duglega á honum.“
Af þessu tilefni spurði ég
Tal auðvitað að því, hvort
hann væri skapmikill maður.
Hann lygndi aftur augúnum
eins og hann færi dálítið hjá
sér, en svaraði síðan, að hann
vissi það ekki.
„Heldurðu að skapið hafi
hjálpað þér í erfiðri keppni?"
ítrekaði ég.
„Þú ættir að spyrja and-
stæðinga mína að því,“ svar-
aði hann. „Spurðu Friðrik.“
„Þú ert fæddur í Riga, en
keppir fyrir Sovétríkin. Hvort
ertu Letti eða Rússi?“ spurði
ég.
„Ég er Gyðingur," svaraði
hann. „Ég hef alltaf átt lög-
heimili í Riga, þar hefur fjöl-
skylda mín dvalizt að undan-
teknum þessum þremur árum,
sem við vorum í Jurla.“
„Manstu nokkuð eftir styrj-
öldinni?"
„Þegar styrjöldin brauzt út,
var ég aðeins fjögurra ára
gutti í Riga, en samt man ég
einstök atvik, og þó sérstak-
lega þegar við flýðum úr borg-
inni þremur dögum áður en
hún var hertekin. Ég man eft-
ir þrönginni á þjóðveginum.
Ég man eftir þessari löngu
röð, öllu þessu ólíka fólki, sem
átti sér eitt takmark: að kom-
ast sem lengst frá borginni. En
þá allt í einu var gerð loftárás
á flóttamennina og við fleygð-
um okkur öll niður á jörðina
við vegkantinn, og annað
hvort var það faðir minn eða
bróðir sem huldi mig með lík-
ama sínum. En þessar minn-
ingar eru óljósar og sundur-
lausar eins og ósamfelld kvik-
mynd. Þetta var hryllilegur
timi. Faðir minn var kallað-
ósköpum. En svo hló hann eins
og barn og svaraði eins og
efni stóðu til:
„Það er enginn vafi á því,“
sagði hann, „að meðal hinna
dauðu eru margir harðir og
verðugir andstæðingar í skák-
inni. En mig hefur ekki skort
erfiða keppinauta á þessu
plani.“
„Hver var færastur af þeim
dauðu?“ spurði ég.
„Það er erfitt að bera sam-
an mikla skákmenn, á sama
hátt og erfitt er að gera upp á
milli þeirra stóru í listinni.
Hvor er t.d. betri Tizian eða
Rafael, Tolstoj eða Shakes-
peare? Við höfum ákveðinn
smekk hver um sig, og þar við
situr. Þannig er þetta einnig í
skákinni. Sumir telja að Stein-
itz og „pósisjónsstíll“ hans
skari fram úr öllu öðru, aðr-
ir halda fram hlut Laskers og
hinni sálfræðilegu hlið á tafl-
mennsku hans, enn aðrir meta
Capablanca mest og hinn
hreina stíl hans og loks eru
þeir sem segja, að Aljechin sé
ur heim til Riga einum mán-
uði eftir að Þjóðverjar höfðu
verið hraktir úr borginni.
Þegar við komum þangað,
voru Þjóðverjarnir ekki
lengra í burtu en svo, að við
heyrðum fallbyssudrunurnar í
fjarska.“
„Er þér síðan illa við Þjóð-
verja?“
„Mér er illa við nazista."
„Þú sagðist vera Gyðingur.
Játarðu gyðingatrú?“
„Nei.“
„Hvaða trú játarðu þá?“
„Enga. Ég er guðleysingi.
Guðleysið eru mín trúar-
brögð.“
„Og hver er kjarni þeirra
trúarbragða?“
„Ég trúi á gott líf hér á jörð-
inni. Ég trúi aftur á móti ekki
á, að neitt taki við eftir þetta
líf. Lífið sjálft, það líf sem við
nú lifum, er manninum mikil*
vægast.“
„Mjög fáir íslendingar eru
sama sinnis og þú.“
„Ég þykist vita það.“
„Flestir íslendingar trúa
því, að líf sé að loknu þessu.“
„Það verður hver og einn að
gera upp við sjálfan sig. Það
hefur reynzt erfitt að sanna
framhaldslífið."
Ég sagði honum nú frá trú-
arbrögðum víkinganna, for-
feðra okkar; frá Valhöll og
hvernig Óðinn hefði safnað
saman Einherjum, eða þeim
sem fallið höfðu í bardögum,
hvernig þeir hefðu skemmt
sér og barizt, verið drepnir og
risið upp jafn heilir til þess
eins að halda áfram bardög-
um. Þar rikti ekki friðsamleg
sambúð. Samt virtist hann
hafa áhuga á þessum gömlu
frásögnum. Kannski er Val-
hallartrúin Sovétborgaranum
geðþekkari en sú kristna, ég
veit það ekki. Mér datt það
einungis í hug. En ég spurði
hann þessarar græskulausu
spurningar:
„Mundir þú ekki verða góð-
ur fylgismaður þeirra trúar-
bragða, sem boðuðu að para-
dís væri eilíf skák?“
Hann vissi ekki beinlínis,
hvernig ætti að taka þessum
beztur og hinar glæsilegu leik-
fléttur hans. Svör við svona
spurningum geta aldrei orðið
hlutlaus. Þetta geta aldrei
orðið annað en persónulegar
skoðanir og vangaveltur.“
„En hverja heldur þú mest
upp á?“
„Lasker og Aljechin."
Ég hætti mér ekki lengra út
í skákina að sinni. Ég sagði við
Tal, að ég hefði einhvern tíma
heyrt eftir Churchill að hann
ráðlegði þeim, sem ættu að
læra latínu, að kasta sér held-
ur út um glugga. „Ef ég ætti
að velja milli taflsins og
gluggans mundi ég velja glugg
ann,“ sagði ég.
„Kannski er þetta alveg rétt
hjá þér,“ sagði hann þá og
hló. Svo leit hann snöggvast
út um gluggann. Við vorum
á fimmtu hæð og ég held hann
ætli að halda áfram að tefla.
„Hefur þú ekki áhuga á
neinu öðru en skák?“ spurði
ég.
„Jú, auðvitað," svaraði hann
ákveðið. „Ég hef áhuga á
mörgum hlutum. Ég er blaða-
maður að atvinnu. Ég er rit-
stjóri skákblaðsins okkar. 1957
lauk ég prófi við háskólann í
Riga í rússnesku og rússnesk-
um bókmenntum. Ég hef allt-
af haft sérstakt yndi af bók-
menntum."
í gluggakistunni lágu fjöl-
margar bækur, allar á rúss-
nesku: japanskar, rússneskar
og enskar skáldsögur, endur-
minningar Rachmaninoffs,
sem hann sagði að væri ein-
staklega skemmtileg bók. Á
borðinu lá doðrant með nafn-
inu Vecaja pili. Ég handlék
þessa bók og fletti henni. Ég
sá að hún var á einhverju ann-
arlegú máli, þó hvorki rúss-
nesku né japönsku þóttist ég
vita, og spurði hvaða bók
þetta væri. „Þetta er lettnesk
skáldsaga," svaraði hann.
„Titillinn þýðir „í höllinni“
eða eitthvað þvíumlíkt. Við
eigum góðan bókmenntaarf,“
bætti hann við. „Og það er
reynt að varðveita hann.“
b Framh. á bls. 20
tfaUrn ovéun* Sacjt