Morgunblaðið - 07.03.1964, Side 13

í
Laugardagur 7. marz 19G4
MQRCUNBLAÐIÐ
13
Sr. Helgi Tryggvason á IViiklabæ:
Hvað er framundan í kirkjunni?
Framsöguerindi sr. Helga
Tryggvasonar í Miklabæ
á héraðsfundi á Sauðárkróki
3. nóvember 1963.
HVAÐ er framundan í kirkj-
unni? Þetta_ minnir á ferðalag.
Alltaif þarf að huiga að, Kvert
Ihalda skal, hver er stefnan,
Ihvert leiðin skal liggja, hver er
tilgangur ferðarinr.ar, o. ,s. frv.
Spurningin er afar víðtæk, eða
öllu heldur margar spurningar.
Ég geng beint að efninu, sem
ég hef helzt óskað, að tekið yrði
til umræðu í dag. Ég talaði all-
langt mál fyrir mörgum áheyr-
endum á sl. sumri á Hólum. Nú
tala ég minna, nú verða margir
til að tala. >að, sem liggur nærri
fyrir Skagfirðinga að spyrja nú,
er þetta: Hvað er framiundan með
Hóla í Hjaltadal? 209 ára afimæli
kirkjunnar þar var nýlega haldið
Ihátíðlegt, og fyrir 50 árum 150
ára afmæli. Ein ágæt kona í
minni sveit hefur starfað að báð-
uim þessum hátíðahöldum. Hið
sögulega við þessa kirkju, sem
sr.ýr að almenningi í landinu,
virðist ef til vill helzt vera það,
eui sem komið er, að hún, sem
var reist með miklu átaki á fjár-
Ihagslega erfiðum tímum — og
margvíslega erfiðum, varð dóm-
kirkja um aldarþriðjung, eða 35
ér, Síðan var biskupsdómurinn
afnuminn, og þar með tapar
kirkjuhúsið þeirri stöðu, sem því
var ætluð. Hólar eru látnir víkja
með Skállholti. Síðar varð hún
útkirkja. Elkiki var ráðizt í að rífa
hana, þó að menn langaði til
þess./ Það var of mikið átak.
Við gleðjuimst yfir endurreisn
Skállholts, að svo mikliu leyti sem
mótar fyrir henni. En spurningin
er þetta: Er mögulegt að endur-
reisa Skálholt án þess að endur-
reisa Hóla á kirkjulegan hátt?
Getur Skálholt eitt tekið við
Ihlutverkinu? Til voru þeir tímar
é íslandi, að þjóðin átti Skálholt,
en enga Hóla í Hjaltadal, hafði
ekki komið enn „heim að Hól-
um“, en þetta var á frumstigi
kristninnar og biskupsdóms í
landinu, í tíð ísleifs, hins fyrsta
íslenzka biskups. Myndi ekki
verða sagt: Ef við höfum bisbup
aðeins í Skáliholti, erum við ekki
einu sinni komnir lengra í endur-
reisninni en það, að við sjáum
naumast Gissur og allr ekki Jón
biskup ögmundarson hinn helga
ó Hólum, eftir að hafizt var
handa um það að skipta landinu
í tvö biskupsdæmi. (í svigurn má
segja, að einu sinni var strand-
ferðaskip látið hfcita Skálholt.
En það var líka anhað slí'kt skip,
sem var gefið heitið Hólar. Þeir
gleymdust ekki þá!).
Ég spyr: Hvað er framundan
nú? Eiga menn að koma saman
é 50 ára fresti til að minnast
jþess, að einu sinni átti að vera
öómkirkja á Hólum, — að einu
einni var biskup þar, og það í
meira en þrjá áratugi eftir að
dómkirkjan var reist? Ef svo
Bkal vera, getum við verið á-
(hyggjulausir nú um sinn, bæði
þeir yngri, en sérstaklega þeir
eldri. En ef einihverjir eiga að
hugsa til Hóla á kirkjulega vísu,
Ihverjum skyldi þá standa næst
að athuga það mál, ræða það sín
ó milli og hafa kynning málsins
með höndum, til að fá fleiri til
að hugsa um það? Hverjir eiga
að verða fyrstir til að rísa upp
og taka sér stöðu á verðinum?
Ætli það séu ekki fyrst og fremst
(héraðsmenn sjálfir, nágrannar
Hólastaðar? Ég tel langt frá því
að vera sjálfsagt ab vænta þess,
að sjálft frumkvæðið komi úr
fjarlægum landshlutum, svo sem
Sunnlendingafjórðungi almennt,
eða frá Austfirðingum eða Veet-
tfirðinguim. En vitanlega er þess
að vænta, að öllum landsimönn-
um renni blóðið til skyldunnar,
þó að Norðlendingum sé málið
ekyldast, ekki sízt á þessu stigi.
Og nokkur hópur Norðlendinga
segir enniþá „heim að Hólum“,
Xiiefni.lega Skagfirðingar. Sá arf-
ur, sem þetta orðtæiki felur í
sér, finnst mér boða nokkra
skyldu um frumkvæði að hreyf-
ingu yjðkomandi Hólastað. Ég
er líka sammála mætum manni,
sem talaði í útvarp fyrir nokkr-
um mánuðum, eitthvað á þessa
leið: Við þurfum ekki að deila
um það, hvort biskupsdómur
verði endurreistur í SkáJiholti
eða ekki. Hvað sem við segjurn,
som nú lifum, þá mun að minnsta
kosti naesta kynslóð endurreisa
bæði Skálholt og Hóla með bisk-
upsdæmium, og hún mun einnig
endurreisa Alþingi á Þingvelli.
En því má bæta við, að þessi
kynslóð, sem nú ber ábyrgð á
málefnum þjóðfélagsins, á að
gera sína skyldu til að vekja
áhuga á málunum og reyna að
leiða þau á farsæla götu í áttina
til framkvæmda. Og vissulega
þarf framkvæmdin ekki að drag-
ast lengi, ef kirkjulegu starfi og
viðhorfi miðar ekki aftur á bak
frá því, sem nú er — og það má
allra sízt verða — heldur nokkuð
á leið.
Ekki fyndist mér undarlegt, þó
að slíkur fundur sem þessi léti
þetta mál, velferð fyrrverandi
Hólastaðar og væntanlegs Hóla-
staðar, bera á góma nú rétt að
afstaðinni Hólahátíð, oig rétt eftir
að Skálholt er afhent kirkjunni
til eignar og umráða.
Hvers vegna hafa Hólar sjaldan
verið nefndir í samibandi við það
að enduirreisa Skálholt yfirleitt,
og þá einnig í samibandi við þá
hugmynd að flytja biskup þang-
að? Ég minnist þess að vísu að
hafa séð samiþykktir héðan úr
Skagafirði, sem ræddu um Hóla
fullum rómi og minntu á það
forna biskupssetur við hliðina á
Skáilholti. Orðlagið man ég ekki,
en ég sá þær móta fyrir kom-
andi tíma. En ég held, að svarið
vic spurningu minni áðan sé
þetta: Þegar rætt er yfirleitt um
endurreisn Skálholts og biskup
þar, er aðeins hugsað um einn
biskup, eins og verið hefur und-
anfarið, og er þá varla von, að
Hólar komi til greina í þvi sam-
bandi. Að sjálfsögðu ber þó að
líta á það, að hið sögulega Skál-
holt er um aldanna raðir við hlið
Hóla. Einlhverjir kynnu að segja,
Á NÁMSÁRUM mínum fyrir
rúmum þremur áratugum, kom
ég á sýningu í Stokkhólmi, sem
efnt var til að því tilefni, að þá
voru liðin 25 ár frá því að Svíar
hófu fyrst kvikmyndagerð. Fyrst
framan af mun ekki hafa þótt
mikið til sænskra kvikmynda
komið, en í lok fyrri heimsstyrj-
aldarinnar urðu Svíar á fáum ár-
um eitt mesta stórveldið í heimi
kvikmyndanna og skæðasti keppi
nautur amerískra kvikmynda
unz talmyndirnar komu til söig-
unnar.
Þetta blómaskeið í sænskri
kvikmyndagerð var rakið lið
fyrir lið á þessari sýningu og þar
sá ég það sem ég vissi ekki áður,
að það hófst með kvikmyndinni
af Fjalla Eyvindi, leikriti Jó-
hanns Sigurjónssonar, þar sem
þau léku aðalhlutverkin af frá-
bærri sniild Victor Sjöström og
kona hans. En upp frá því átti
Victor Sjöström mestan þáttinn
í sigurför sænskra kvikmynda,
bæði fyrir sinn stórbrotna leik
og afburða leikstjórn.
Á þessum árum gerði Holly-
wood margar tilraunir til að
kaupa Victor Sjöström vestur um
haf. Tókst það eitt sinn, en hann
dvaldi aðeins £á ár í Ameríku,
að samgöhgur séu nú það breytt-
ar og bættar, að minni sé þörf á
biskupi í Norðlendingafjórðungi
á þessum dögum en fyrr meir.
Kemur þá til greina, hvort bisk-
upar hafi nóg að gera, ef þeir
eru þrír, einn í Skálholti,
einn á Hólum, — og einn
á hinu fjölmenna, nýja land-
námssvæði við Faxaflóa. En þá
kemur og annað til athugunar,
og það er starfssvið biskupa yfir-
leitt og hröð fjölgun þjóðarinn-
ar, þar sem hún tvöfaldar tölu
sína á 28—30 árum. Það er víst
búið að reikna rækilega út, að
um næstu aldamót eiga íslending
ar, ef ekkert sérstakt kemur
fyrir, að vera orðnir um 400 þús-
und. Þegar fjölgunin er svona
hröð, márgir fæðast, en fáir
deyja, þarf í raun og veru mikils
við til að mæta slíkum breyting-
um á öllurn sviðum, líka ræktun
kristninnar í landinu, þó að þetta
atriði hafi stundum gleymzt und-
anfarið og margt hafi verið látið
hjakka í sama farinu. En það
mun sjást, jafnskjótt og aðgætt
er, að áreiðanlega eru nóg verk-
efni framundan.
í þessum hugleiðingum erum
við minntir á aðra hlið á kirkju
íslands, fjármálahliðina, og spurn
inguna um það, hvort kirkjan á
að vera svo fjötruð rikinu, sem
hún 'er, og ófjárráða með öllu,
umkomulaus gagnvart meðferð
sinna roála, eða hvort leita skal
að nýjum leiðum, sem veita
kirkjunni hið nauðsynlegasta
svigrúm. Mér fimist fyrir mitt
leyti, að þetta umkcmuleysis-
ástand í fjármálum kirkjunnar
og skipuilagsmáluim sé gersam-
lega óþolandi og ekki sæmandi
frjálsri þjóð. Segja má, að af-
hending Skálholts til kirkjunnar,
sem er mjög þakkarverð ráðstöf-
un, boði hér upphaf nýrra tírna.
Við þessar hugleiðingar koma
fleiri mál upp á teninginn. Á
kirkjan að sinna fleiri málum en
hún gerir nú? Og eiga að vera
fleiri starfsmenn kirkjunnar en
nú eru, þ. e. fleiri embætti og
stöður og störf en nú eru? Eigum
við ekki að athuga betur, hvað
aðrar þjóðir gera í þessum efn-
bví hann komst brátt að því, að
leikurinn var til þess eins gerður
að lama sænska kvikmyndagérð.
Vakti það mikinn fögnuð í Sví-
þjóð, er hann hvarf aftur heim
og tók við þar sem frá var horf-
ið.
Skömmu eftir stríð var sýnd
hér sænsk kvikmynd er lýsti bar
áttu Norðmanna á hernámsárun-
um. í þeirri mynd lék Victor Sjö-
ström eitt aðalhlutverkið, stór-
brotinn og svipmikill að vanda.
Síðan hefi ég ekki séð hans getið.
Það vakti því bæði undrun
mína og eftirvænting, er ég sá
að Hafnarfjarðarbíó væri að
hefja sýningu á mynd, sem hinn
frægi en umdeildi snillingur Ing-
mar Bergmann hefði gjört, en
gamli kvikmyndakonungurinn
Victor Sjöström léki í aðalhlut-
verkinu. Mér fannst það með
ólíkindum, að sá, sem með leik
sínum og leikstjórn gerði garðinn
frægan fyrir meira en fjórum
áratugum síðan, væri enn þeim
vanda vaxinn, að fara með aðal-
hlutverk í stórbrotnum leik.
En eftir að hafa séð myndina,
er mér nær að halda, að aldrei
hafi leikur hans verið stórbrotn-
ari og rismeiri en í þessari mynd,
sem er þó aðeins fárra ára göm-
Sr. Gorðar Þorsteinsson:
Victor Sjöström í
Hafnarfjarðarbíói
Helgi Tryggvson.
um? Er ekki hægt að læra tals-
vert meira af nágrönnum okkar
á þessu sviði en við geruim, rétt
eins og við lærum mikið af þeim
á mörgum öðrum sviðum? Er það
ekki einmitt á kirkjulega sviðinu,
að við gerum okkur einna sízt
far um að kynna okkur rækilega,
hvað aðrar þjóðir gera, þjóðir
sem hafa lengur notið stjórn-
málalegs frelsis en við? Ég fyrir
mitt leyti tel, að islenzka kirkj-
an beri enn mjög á sér merki
þess, að þjóðin bjó við ósjálf-
stæði og umkomuleysi um langan
aldur. Kirkjan hetfur ekki enn
rét úr sér. Og íslendingar hafa
löngum ekki vitað, hvort þeir
væru vinir eða óvinir, komið
fram við kirkjuna eins og þeir
væru fulltrúar einhvers utanað-
komandi kaldrifjaðs kæruleysis.
Frá þeim sjálfum hefur stafað
ísnæðingur, sem var fullkomin
andstæða við voryl og vaxtar-
skilyrði.
Ég gæti hugsað mér þessa
spurningu: Ætlar hann ekki að
drepa á eiohverja hlið kirkju-
starfs og kristnihalds, sem blasir
við okkur sérstaklega nálægt í
dag, eins og kirkjan er skipuð Og
ástandið er almenmt, á heimilum,
í skólum, í kirkjustarfi af presta
hálfu? Jú, ég er til í það, — álit
alveg nauðsynlegt að ræða þau I
mál. Ég er tilbúinn í framhalds-
umræður um allt það, sem ég heif
vakið máls á fyrir nokkru og
rætt opinberlega. Það er svo
margt, sem við þurfum að endiur-
skoða frá rótum, gera betur og
með öðrum hætti. Við þurfum
að grafa og fara djúpt og reisa
undirstöðuna á bjargi. En nú var
ekki tilgangur minm að tala hér
lengi. Ég óska eftir, að aðrir taki
til máls sem fyrst og samtfelldar
umræður hefjist, og þá fyrst og
fremst sé rætt eitthvað um Hóla
í Hjaltadal frá kirkjulegu fram-
tíðarsjónarmiði. En ég hygg, ^að
ef við höfum mörg starfssvið í
huga, sem kirkjan þarf að láta
sig varða og láta til sín taka,
— ef við erurn þess glöggt með-
vitandi, að margar eru þarfirnar,
að margar hendur þurfa að
vinna bæði ný störf og gömul
störf, þá verði það raunihæfara
mól að tala um kirkjulega stöð
og stofnun heiima á Hólum.
Umtfram allt má biskupsdómui
á Hólum ekki verða hugsaður
sem eins konar minning um for-
tíðina, næstum því eins og safn-
gripur, heldur til að svara kröf-
um nýs tíma, eins og hann gerði
í upphafi. Það má ekki vera um
neina fornsýningu að ræða, bara
til að horfa á. „Vinsamlegast
snertið ekki sýningarmunina!“
Ekki má heldur lenda 1 hættunni
hins vegar, að ætlast til, að allar
nýungar — eða flestar .— og
framtfarir í starfsháttum, mjög
aðkallandi þegar í stað, eigi að
bíða þangað til kirkjulegar stofn
anir rísa upp annaðlhvort í Skál-
holti eða á Hólum, eða þá á báð-
um stöðum. Fyrir okkur alla á
það að vera aðkallndi þörf niú-
tímans og framtímans í kirkju-
legu starfi, sem knýr til athuig-
unar og athafna. Og þá er eðli-
legt að knýta saman þræði sög-
unnar. Hólar risu í fyrstu af
mikilli þörf. Þeir voru látnir
hníga um það leyti, sem rætt var
í alvöru um það að flytja alla
íslendinga burt af íslandi og gera
þá að niðursetningum á Jótlandis-
heiðum, rétt eftir móðuharðind-
in. En við skulum bara muna
eftir, að þetta var ekki gert!
Við skulum líka muna eftir
þessu bjargráði, að leggja niður
gömilu biskupsstólaná. íslending-
ar hafa aldrei verið fleiri á ís-
landi en í dag. Og eftir aðeins
nokkur ár eiga þeir að vera
orðnir háltf milljón. Uppskeran
er miikil, og verkamennina má
ekki vanta.
ul. Á leik hans eru engin elli-
mörk, þótt æviárin hljóti að vera
orðin æði mörg. Það verður öll-
um ógleymanlegt að sjá „ego-
istan“ í meðferð hans, gera upp
líf sitt við leiðarlok. Hann er
knúinn til þess, að líta yfir líf
sitt raunsæum augum miskunnar
laust og horfast í augu við þá
staðreynd, að sjálfselskan hafi
ráðið mestu í lífi hans. Sársauka-
full niðurstaða en ekki tilgangs-
laus, því hún gjörbreytti að lok-
um viðhorfi hans tU samferða-
mannanna í lífinu.
En það er ekki leikur Victors
Sjöströms eins, sem heldur manni
hugföngnum frá upphafi til enda
því myndin er í heild slíkt snilld-
arverk frá hendi hins frábæra
leikstjóra Ingmars Bergmann, að
það er ekki að undra þótt hún
hafi farið sigurför víða um lönd
og bæði leikstjóri og leikendur
hafi verið sæmdir verðlaunum
fyrir hana og annar sómi sýndur.
Ég ætla að margur vilji sjá
þessa mynd oftar en einu sinni
og svo verður um mig. G.Þ.
Byggingarverkilræð-
ingum Ijölgar mest
í VERKFRÆÐINGAFÉLAGI ís-
lands eru nú 334 verkfræðingar,
einn lézt á sl. ári og 20 gengu
í félagið. Flestir nýju verkfræð-
ingarnir eru byggingarverkfræð-
ingar eða 13 talsins. Erlendis eru
40 verkfræðingar, jafnmargir og
í byrjun starfsársins. Eftir sér-
greinum skiptast verkfræðingar
þannig: byggingarverkfræðingar
130 og 17 erlendis, efnaverk- og
efnafræðingar 52 hér og 5 er-
lendis, rafmagnsverkfræðingar
61 hér og 8 erlendis, Skipa- og
vélaverkfræðingar 60 hér og 9
erlendis og ýmsir aðrir verk-
fræðingar 31 hér og einn erlend-
is.
Þetta kom m. a. fram í skýrslu
fráfarandi formanns á aðalfundi
Verkfræðingafélags íslands í 1. I
kennslustofu háskólans 27. febrú I
ar. Af 5 mönnum í stjórn gengu
3 úr, þeir Sigurður Thoroddsen,
formaður, Karl Ómar Jónsson og
Haukur Pálmason og til næstu
ára voru kosnir í þeirra stað
Einar B. Pálssson, formaður,
Egill Skúli Ingibergsson, dr.
Gunnar Sigurðsson og varamenn
voru kjörnir Páll Flygering og
Rikharður Steinbergsson. Fyrir
í stjórn voru Geir Arnesen og
Guðmundur Björnsson.
Á sl. ári voru haldnir 22 bók-
aðir fundir í félaginu og tekin
fyrir 89 mál. Félagið starfar í 6
deildum eftir sérgreinum og það
hefur samband við ýms önnur
samtök. Á aðalfundinum var
samþykkt tillaga um skipun
' nefndar til að undirbúa nýja
I verkfræðingaráðstefnu við fyrsta
I hentugt tækifærL