Morgunblaðið - 28.08.1964, Blaðsíða 8

8
MORGUN BLADID
Fðstudagur 28. ágúst 1964
Jón Þ. Björnsson frá Veöramóti - minning
í DAG lýkur för Jóns Þ. Björns-
sonar hérna megin grafar.
Hann er jarðsunginn frá Sauð-
árkrókskirkju. Ættingjar og vin-
ir, samstarfsmenn og sveitungar
fylgja honum síðaSta spölinn.
Við, sem höfum að nokkrv
kynnzt ævi hans og áhugamál-
um, vitum, að við kveðjum eng-
an hversdagsmann.
Tíminn malar hægt og örugg-
lega, og fyrir öllum liggur þessi
eina og sama leið: að hverfa yfir
móðuna miklu.
Flestir skilja eftir lítt ræk
spor í sandi áranna, sem veðr-
ast yfir, áður en veit. Öðrum
auðnast að eftirláta varðaða
leið, sem lengi er hægt að rekja.
og hygg ég, að svo sé um Jón
Þ. Bj örnsson. Hann var svo
cvanalega lifandi maður, fjöl-
hæfur, með trú á gróandann og
bundinn áhugamálum bernsku
sinnar allt til endadægurs.
Jón fæddist 15. ágúst 1882 að
Háagerði í Húnavatnssýslu, son-
ur Björns hreppstj. og dbrm..
Jónssonar, síðar á Veðramóti, og
konu hans Þorbjargar Stefáns-
^dóttur, bónda á Heiði í Góngu-
* skörðum, Stefánssonar. (Hún
var systir Stefáns skólameistara
og séra Sigurðar í Vigur).
Jón ólst upp í stórum og mann
vaenlegum systkinahópi á mynd-
arheimili, og mun strax hafa
drukkið í sig þau lífssjónarmið.
er hann varð trúr alla ævi. Það
stóðu að honum góðir og sterk-
ir stofnar, með djúpar rætur í
íslenzkri mold og sögu og menn-
íngu þjóðarinnar, og hann átti
þá víðsýni. er skildi nauðsyn
aukinnar fræðslu á vaknandi
old. Enda munu Veðramótasyst-
kinin snemma hafa þótt mann-
vænleg og héldu vel sínum hlut,
þegar út í lífið og starfið kom.
Jón fór ungur í Möðruvalla-
skóla og útskrifaðist þaðan 1899.
Hefur hann lýst dvöl sinni þar
í bókinni Minningar frá Möðru-
völlum, sem er safnrit. skráð af
fyrrv. nemendum skólans. Það
þótti töluvert i munni á þeirri
tíð. að vera gagnfræðingur frá
Möðruvöllum. enda var skólinn
góður og hafði á að skipa ágætis
kennurum.
Eftir heimkomuna úr skólan-
um réðist Jón sem kennari í
Sauðárhreppi, aðeins 17 ára gam
all, og gegndi því starfi allt til
arsins 1905. Það mun fremur fá-
gætt. að svo ungur maður tak-
ist á hendur svo vandasamt verk
efni. Það sýnir líka traustið, sem
sveitungarnir höfðu á starfsgetu
’nans og manndómi. Engar sagn-
ir hefi ég heyrt frá þessu tíma-
bili í ævi Jóns, en í ’ samræmi
▼ið okkar síðari kynni, þykist
ég mega fullyrða, að hann hafi
hvergi legið á liðj sínu. Jafn-
framt sannfærðist hann um það,
hvar hann skyldi hasla sér völl
tlí að heyja á sitt ævistarf.
Hann var einn af vaxandi vöku-
mðnnum nýrrar aldar, sem
skildi, að framtíðin hlaut að
hvíla á hinum ungu. því aðeins
gæti hún orðið landi og lýð til
héilla, að æskan væri vel mennt.
Það sýnir skilhing og gjör-
hygli þessa tvítuga ungmennis,
sem þegar var tekinn við ábyrgð
armiklu starfi sem hann gat vænt
anlega haldið, að hann taldi sig
ekki hafa nægan þroska og und-
irbúning til að halda því áfram
að svo stöddu. Þetta sama sjónar
mið hafði hann reyndar alla ævi:
Að sá, sem tæki að sér æskulýðs
starf á breiðum grundvelli, væri
aldrei nógsamlega undir það bú-
inn, ný reynsla, ný þekking yrði
að haldast í hendur við erfðir
fortíðarinnar.
Jón sigldi til Danmerkur árið
1905 og settist í kennaraskólann
i Jonstrup á Sjálandi og lauk
þaðan kennaraprófi árið 1908.
eftir að hafa sótt námskeið við
Kennaraháskólann í Khöfn 1905.
En honum var þetta ekki nóg.
Að loknu góðu prófi fór hann í
náms- og kynnisferð um Norður
lönd 1908, fyrst og fremst í þv!
augnamiði að kynnast æskulýðs-
starfi, jafnframt því sem augu
og eyru voru sí opin gagnvart
menningarlegum hræringum
samtíðarinnar. Og síðar á æv-
inni sigldi Jón þrívegis til út-
landa til að víkka sjónarsviðið.
Jón vildi ekkert hálfkák. Hann
gat tekið undir með skáldinu:
Byggið traust svo borg vor
fái staðið
í blárri fjarlægð tímans
endalaust,
og jötunþykka hallarmúra
hlaðið
á hellubjargsins grunni —
byggið traust.
— Og nú var hann viðbúinn
cð taka til starfa af fullri alvöru,
Hann mátti eflaust telja einn
efnilegasta kennara landsins á
sinni tíð. og leiðirnar stóðu hon-
um opnar í Danmörku, en fóstur
jórðin kallaði. Þá voru óvíða fast
,r barnaskólar, og mun Jóni m.a.
hafa staðið til boða að setjast að,
þar sem þéttbýlið var mest og
kjörin þar af leiðandi líka, í
Reykjavík. En það var ekki
þangað, sem hugur unga manns-
ins frá Veðramóti stefndi. Hann
sá og vildi fyrst og fremst það
eitt, að setjast að í sinni heima-
sveit, plægja þar lítt gróinn ak-
ur, og leggja sín lóð á vogaskál
arnar til upphafningar sínu litla
og fátæka sveitarfélagi.
Hann réðist skólastjóri að
barnaskólanum á Sauðárkróki
haustið 1908 og hélt því starfi til
1952, er hann varð að hættá
fyrir aldurs sakir. Einnig var
hann skólastjóri Unglingaskóla
frá 1908 til 1946.
Þarna hafði Jón Þ. Björnsson
haslað sér völl. Og þarna var
hann á sinni réttu hillu. Hann
var vel menntaður, hann hafði
brennandi áhuga og var sérlega
íjölhæfur. Auk hinna almennu
kennsiugreina var hann íþrótta-
kennari, enda íþróttamaður sjálf
ur og kenndi m.a. sund í kaldri
laug, sem mynduð var með fyrir
hleðslu í Sauðárgili. Jón var list
skrifari og nokkur teiknari, enda
kenndi hann teikningu, svo og
handavinnu. Söngvinn var hann
iika, þó hann muni ekki hafa
kennt söng, það ég veit, en söng
fræði, og mun slíkt hafa verið
fágæt fræðigrein í barnaskólum
á þeim árum.
Auk fjölhæfni sinnar í
kennslu var Jón sívakandi við
að afla skólanum kennslutækja,
og trúlega þykir mér að á tíma
bili hafi Sauðárkróksskóli verið
betur búinn að tækjum en flest-
ir aðrir barnaskólar landsins. Er
lendis mun Jón hafa lært að
stoppa upp fugla, og þegar Jón
fór frá, var til mikill fjöldi stopp
aðra fuglahama og annarra nátt-
úrugripa, sem hann hafði safnað
sjálfur og gengið frá svo þeir
mættu geymast varanlega. Hér
mun hann hafa verið meðal for-
eöngumanna í samtíð sinni.
Þær vörður, sem Jón hlóð á vegi
uppvaxandi æsku, væru einar
sér nóg verkefni hverjum meðal-
manni, og vel það. En það er nú
einu sinni þannig, að þegar starf
hæfir og starfsfúsir menn koma
fram á sjónarsviðið, þá kallar
samtíðin á krafta þeirra, kann-
ske oftar og kröfufrekar, en
hollt er eða rétt.
Af þessum kröfum sveitunga
sinna fór Jón ekki varhluta.
Honu,n var ekkert mannlegt ó-
viðkomandi. Þessvegna var hann
ávallt fús að taka til hendi,
hvar sem góð mál kölluðu hann
t.i fylgis.
Erfiðast og tímafrekast mun
kall sveitarfélagsins hafa verið,
e.n hann var hreppsnefndarmað-
ur í Sauðárkrókshreppi 1913-
1936, og jafnframt oddviti hrepps
nefndar allan þennan tíma að
tveim síðustu árunum undan-
skildum. Þetta var erfitt og eril
samt starf, nær ekkert launað,
en nóg af vanþakklæti.
En þetta var ekki nóg. Áhug-
inn var svo brennandi, maður-
:nn svo vakandi.
Kirkja og kirkjumál voru ein
af uppistöðunum í lífsvef hans.
Var hann formaður sóknarnefnd
ar á Sauðárkróki um tæplega
hálfrar aldar skeið, og meðhjálp
ari lengi ,enda trúmaður mikill
og áhugasamur um kirkjuleg
máléfni.
Bindindismaður var Jón af
heilum hug, ekki aðeins heill bar
áttumaður gegn víndrykkju,
heldur engu að síður gegn tó-
baki>-. og öðrum skaðlegum
nautnameðulum. Hefur hann
gegnt ýmsum störfum fyrir
Goodtemplara og var stjórnandi
barnastúku á Sauðárkróki um
hálfa öld, var líka hvatamaður
að stofnun Bindindisfélags skag
firzkra ökumanna.
Rauði krossinn. Dýraverndun-
arfélagið. Ungmennafélagið og
fleiri félagssamtök sijá á bak
ryrrv. stjórnarnefndarmanni. öt-
ulum velunnara og baráttu-
manni.
í stuttri minningargrein er
ekki hægt að telja upp smáatriði,
Ég hefi aðeins stiklað á stóru. En
það er óhætt að slá því föstu
að hvar, sem til orða kom eitt-
hvað það, sem horfði í menning-
srátt og gat orðið almenningi til
hsgsbóta, þar var Jón tilbúinn
að rétta hjálparhönd alla stund,
meðan kraftar entust.
lllMIIMIMIIMIMIIMIMIIMMIIIIItlMMIIMIMIMIIMMIIMIMIIMIIIIMIIIIIIIMIIHIMIIIIIIIIIIMIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIM II
= Kveðja frá bæjarstjórn I 3
i Sauðárkróks a 5
I Byggðarsaga Sauðárkróks er ekki löng. a
EE Fyrsti landneminn, Árni Árnason, settist þar að 1871.
= Síðan hefur íbúum fjölgað jafnt og þétt og nema nú 3
= rúmum þrettán hundruðum. 1
i Þetta 93 ára tímabil hefur spannað annir og erfiðleika. |
= en einnig gleðistundir og framfarir. |
= Einn þeirra, sem markað hafa öruggust spor i þessn
= byggðarlagi um hálfrar aldar skeið er Jón Þ. Björnsson frá a 3
= Veðramóti, fyrrverandi skólastjóri. 3
= Á þeim tíma var hann forsvarsmaður hverskonar menn- 3
ingar- og framfaramála. Rúma tvo áratugi var hann oddviti 1
hreppsnefndar. §
Bæjarstjórn Sauðárkróks kaus hann fyrsta heiðursborg- =
ara Sauðárkrókskaupstaðar í virðingar- og þakkarskyni fyrir
I vel unnin störf, sem lengi sér staðar.
Nú þegar hann kveður endurtökum við þakkir okkar. =
Hans er gott að minnast. |
Við vottum aðstandendum innilega samúð, vitandi það, =
að þeir geyma í huga sér mynd og minningu góðs drengs, 3
eins bezta sonar þessa byggðarlags. =
Jón Þ. Björnsson. Þér sé heiður og þökk. =
Far þú í guðs friði. §
Bæjarstjórn Sauðárkróks. =5
llllllMIIMIIIIIItlllUHIIIIMtllltllllMHMIIHtHIHIIIIIIIMIItlltHIHillllllHlillllllllltllllilHltllltHtlllllllltlllllllltlllllltllll
Slíkra manna er gott að minn
ast.
Þeim er aldrei ofbakkað. Jón
var heiðursfélagi Rauða Kross
íslands, Unffmennafélaesins
Tindastóls á Sauðárkróki og Stór
stúku fslands. Einnig var hann
heiðursfélagi í Félagi skag-
firzkra kennara og Samh. norð-
ienzkra barnakennara, en báð-
um þeim félögum hafði hann
veitt forstöðu. einnig var hann
heiðursfélagi Rotaryklúbbs Sauð
árkróks.
Sæmdur var Jón riddarakrossi
fálkaorðunnar 1953 og heiðurs-
merki R.K.Í. 1954.
Sauðárkrókskaupstaður kaus
Jón sinn fvrsta og eina heiðurs-
borgara í þakklætis- og viður-
kenninvarskyni fvrir vel unnin
störf. Var sú sæmd honum fylli-
iega samboðin.
Eftir þessa stuttarlegu upptaln
ingu á því helzta, sem Jón
fékkst við um dagana, má glögg
ur lesari sjá, að hér hefur farið
maður, sem eftirsjá er að. En
enginn deili við Alföður, skapa-
dægur hvers og eins eru í hans
almáttugu hendi. Gagnvart sveit-
arfélatginu og þjóðinni allri get-
um við tekið undir með skáld-
inu, sem óskar þess, að hún eigi
ávallt
— „menn að missa
meiri og betri en aðrar þjóðir."
Þó harmur fylgi missi, er gott
að með fari gleðileg þökk fyrir
gifturík ár, og hér er þeirra að
minnast.
Jón lætúr ekki eftir sig mik-
inn veraldleigan auð, en góðar
minningar og dáðrík sp>or. Fyrst
og fremst var hann maður, sem
ávallt var tilbúinn, einn þeirra,
sem ekki virðist skapaður fyrir
einn tíma frekar en annan, hann
var sífellt að læra og'þessvegna
ávallt barn sinnar samtíðar.
Heill og framtíð uppvaxandi kyn
sióðar var honum allt. Félags-
þroski hans og þátttaka í menn-
ingar- og líknarfélögum var lið
ur í þessu uppeldisstarfi. Þar
var hann allur. Þar var auður
bans, gull hans í lófa framtíðar-
innar.
Jón var tvígiftur. Fyrri kona
hans var Geirlaug Jóhannesdótt
ir hin ágætasta kona, dáin 1932.
Börn þeirra voru, Stefán, arki-
tekt, f. 16. okt. 1913, Jóhanna
Margrét f. 2. febr. 1915, Þor-
björg, skólastýra Hjúkrunar-
kvennaskóla fslands. f. 2. jan.
1917, Sigurgeir, f. 30. ág. 1918,
Björn, héraðslæknir í Kanada
f. 21. maí 1920. Ragnheiður Lilja,
f 14. apr. 1923, Gyða, f. 4. ág.
1924, Jóhannes Geir, listmálari,
f 24. júní 1927, Ólína Ragnheið-
ur, f. 7. okt. 1929 og Geirlaugur,
f. 29. marz 1932.
Síðari kona Jóns, sem lifir
mann sinn er Rósa Stefánsdóttir,
húsmæðrakennari, sem skapa^i
honum hlýtt og gott heimili á
efrj árum óg var honum sam-
hent i hvívetna. Þau ólu
fósturdóttur. Geiriangu, dótt-if
Björns, sonar Jóns af fyrra hjóna
bandi.
Hér var auður Jóns upptalinn.
Mannvænlag börn skapa góða
framtíð.
Góð kona, samhent manni sín
um, er ein þess umkomin að
skapa gott heimili.
Þrátt fyrir langar og miklar
æviannir var Jón Þ. Björnsson
hamingjunnar barn.
Um leið og ég votta konu hans.
börnum og venzlafólki öllu sam
úð vegna missis þeirra, sam-
gleðst ég þeim, að eiga því láni
að fagna að geta kvatt góðan og
mikiNjæfan mann.
Mér auðnaðist ekki að vera
samtíða Jóni Þ. Björnssyni fyrr
en á efri árum hans, þegar hann
var að kveðja sitt hugleiknasta
ævistarf, kennsluna. Það eru
tólf ár síðan. Hann var þá i
íullu fjöri og ég minnist þess.
hve mér fannst maðurinn allur
eftirtektarverður. Hann var fríð
or sýnum og spengilegur, örugg-
ur í framgöngu og snarlegur. Þó
veitti maður kannske engu frek
ar athygli en augunum, sem
voru óvanalega skýr og talandi
eg gátu bæði speglað hroshlýja
rnildi og fasta ákveðni stjórnar
ans. Það hlutu allir að taka eft-
ir Jóni og minnast hans, bæði
sakir líkamlegrar og andlegrar
leisnar. Þegar hann kvaddi Sauð
árkrók og flutti til Reykjavíkur
ásamt fjölskyldu sinni, missti
þessi litli bær eitthvað af svip
sínum, eitthvað sem aldrei kem-
ur aftur.
Ég veit ,að þegar hann lét af
störfum fyrir aldurs sakir. var
eftirsjá hans mikil og nokkur
uggur í hug um það, hvernig til
mundi takast. En hann var hætt
ur eftir hálfrar aldar starf.
Hann vissi. hvernig hjól tím-
ans snýst hægt en örugglega og
það tekur maður við af manni.
Þó hann væri búinn að vera hús
bóndi í Barnaskóla Sauðár-
króks lengur en hægt er að gera
ráð fyrir að aðrir verði, og hefði
mótað þá stofnun næstum frá
upphafi, þá lét hann það ekki
henda sig að vilja ráða þar leng
ur en lög og reglur heimiluðu.
Sjálfur fann ég, hvers mér var
vant, að taka við af slíkum fyrir
rennara þessvegna leitaði ég oft
ráða og leiðbeininga. Þar stóð
aldrei á fyrirgreiðslu. Ég fann
að hér átti ég ráðhollan vin og
Framh. á bls. 17