Morgunblaðið - 11.09.1964, Blaðsíða 15

Föstudagur 11. sept. 1964
MORGUN BLABIB
15
H ingar, sem verja frístund-
M um sínum til athugana á
1 fjöru- og sjávarlífi, skelj-
j§ um og kuðungum.
Slíkir einstaklingar finn-
H ast einnig hér á landi, og
p nýlega sótti Mbl. heim tvo
H þeirra, Pétur Hólm og Axel
§| Aspelund.
Pétur Hólm er sundlaugar-
H vörður í Vesturbæjarlaug, og
= mörgum kunnur, þótt færri
H viti sennilega, að hann á eitt
= athyglisverðasta og fjölbreytt-
§§ asta skeljasafn á landinu.
„Það er fegurð sköpunar-
H verksins“, sagði Pétur, er
jH hann er inntur eftir því, hvað
§§ hefði vakið áhuga hans í þessa
jj§ átt „Ef augun eru opin, þá er
E fegurðin alls staðar.“ -
Sina fegurð finnur Pétur í
flæðarmálinu, og hann hefur
víða gengið um fjörur.
„Ég er nýkominn úr þriggja
vikna ferðalagi“, segir hann.
„Ég fór allt frá Tjörnesi að
Hornafirði. Það 'er margt að
finna á Tjörnesi, og elztu
skeljarnar þar eru vafalaust
nokkurra milljóna ára gaml-
ar. Þangað þarf þó ekki að
leita, nema sérstaklega standi
á, því að skeljar og kuðungar
eru allt umkring landið. Hér
eru á þriðja hundruð tegund-
ir , og margt er vafalaust enn
ófundið. Islenzkan kóral er til
dæmis að finna í nær hvaða
fjöru sem er.“
Pétur tekur upp skel, sem
mun vera sú elzta úr safni
hans. „Þessi er nú ekki ís-
lenzk,“ segir hann. „Þetta er
Axel með hluta af skeljasafuinu
....................................................................................................................................................................<iifi4iiuuJuiuuiiiuiauiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiiiiii>i:iiiiiiiiiiiiiuiuiiiuiiiiiitijuiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiifi»iiihiiiiiiiiiiiirH
I Listaverk náttúrunnar
| - skeljar og kuðungar
Hluti úr safni Pþturs
göngu til skrauts og fegurðar-
auka. Sumir festa jafnvel í
þeim fjármuni, en þó ótrúlegt
kunni að virðast, þá eru sum-
ar skeljar í geypiverði.
Þeir, sem ekki tína skeljar
sjálfir, hafa lengstum ekki átt
í mörg hús að venda hér á
landi, einkum þó, að því er
tök til. Sumar fræðibækur
telja, að alls hafi fundizt um
25 eintök, en víst er, að nú
eru aðeins til 6 eða 7, sem eru
heil og óskemmd. Sú skel hef-
ur komizt í geypiverð, og var
þegar um síðustu aldamót seld
fyrir um 20.000 ísl. krónur.
Framh. á bls. 16.
Pétur með skeljar tvær. Lengst til vinstri er sú, sem afi
hans sótti suður í höf fyrir 70 árum. Þær, tvær, sem hann
heldur á, eru (frá v.): ekta perluskel og skel af strombus-
tegund.
Margbreytileiki og fegurð
skel, sem afi minn kom með
frá útlöndum, fyrir um 70 ár-
um. Hann var skipstjóri."
Þú safnar þá líka erlendum
skeljum?
„Já, það geri ég“, segir Pét-
ur. „Ég hef staðið í skiptum
við menn erlendis og söfn. Ég
á von á 6 eða 7 sendingum
frá Kanada á næstunni. M. a.
hef ég sent skeljar héðan til
Smithsonian Institute í Banda
rikjunum, svo og skeljamið-
stöðvar í Kaliforníu".
Hverjar eru stærstu íslenzku
skeljarnar?
„Hafkóngurinn mun vera
stærstur, þá er sandskelin
einnig stór og Ægisdrekkan.
Stærstu skeljarnar eru samt
erlendar, og ég hef náð í um
250 tegundir víðs vegar að.“
Er ekki tafsamt verk að
merkja skeljarnar, og ganga
frá þeim? (Pétur geymir
hverja skel í sérstöku plasV
hulstri, og merkir þær með
nöfnum á latnesku og ís-
lenzku).
„Ég tíndi talsvert mikið í
fyrrasumar, og ég var fram í
marz á þessu ári að ganga frá
þeim í safninu. Það er reynd-
ar misjafnlega erfitt að
hreinsa skeljarnar. Þær
minnstu, sem eru ekki nema
2—3 millim., þola ekki mikið
hnjask. Þær stærri sýð ég í
stundarkorn, til að losa úr
þeim óhreinindi."
Áhugi Péturs er áhugi vís-
indamannsins, eins og safn
hans ber með sér. Aðrir safna
skeljum að mestu eða ein-
viðvíkur erlendum skeljum,
sem eru að öllum jafnaði mun
stærri og skrautlegri en ís-
lenzkar.
Fyrir nokkru hóf ungur
maður innflutning á skeljum
hingað til lands, Sigurður Jón-
hannsson. Aðeins ein verzlun
í Reykjavík selur þessar skelj-
ar, en eigandi hennar er Axel
Aspelund. Verzlunin er „Vest-
urröst“ í Garðastræti 2.
Þar getur að líta fjölda
skelja og kuðunga, smáa, gríð-
arstóra og allar stærðir þar á
milli.
„Þær koma flestar frá
Kyrrahafi og Indlandsströnd-
um. Strendurnar við Japan
eru einnig mjög skeljaauðug-
ar“, segir Axel. „Sumar skelj-
ar er afar erfitt að fá, og sum-
ar eru útdauðar. Sumar finn-
ast ekki í áratugi, og hækka
þá mjög í verði, en svo finn-
ast e.t.v. fáein eintök, sem
seljast þá alldýrt, því að eng-
inn veit, hvort þær finnast
nokkru sinni aftur.
Svo er um eina skel, sem
nefnist „Pleurotomaria Hira-
sei“. Hún kemur frá Japan,
og er talin næstum útdauð.
Hún hafði ekki fundizt um
langt skeið, en kom svo í leit-
irnar nýlega, nokkuð af þeim,
Ein kom hingað til okkar, en
hún er nú seld.
Venjulega eru 2—300 teg-
undir fáanlegar hér, en það
er mjög misjafnt, hvað hefst
á hverjum tíma.“
Hver skelja er sjaldgæfust í
heimi?
„Hún heitir „Conus glorius
maris“, — fegurð sjávarins —
en af henni eru mjög fá ein-
1 SKELJAR eru sums staSar
H undirstaða stóratvinnu-
g reksturs, og svo er einnig
M hér á landi. Sementsverk-
M smiðjan á Akranesi notar
§ um 140 þús. rúmmetra af
g skeljasandi ár hvert, og án
|§ hans væri engin verk-
H smiðja.
Skeljar eru þó ekki ein-
g ungis iðnaðarvara. Náttúru
M fræðingar, safnarar og aðr-
M ir áhugamenn hafa um
§j langt árabil gengið fjörur
M og tínt skeljar. Erlendis
jj§ eru víða heilar vísindastofn
1 anir, sem fást eingöngu við
§É rannsóknir á þessu sér-
jf§ stæða sjávarlífi. Þá eru
j einnig fjölmargir einstakl-