Morgunblaðið - 30.09.1964, Blaðsíða 10

MORCU NBLADIÐ
1
Miðvikudagtir 30. sept. 1964
Tómas Jónsson borgarlögmaður
Minningarorð
f>TíGAR Tómas Jónsson, borgar-
logmaður, er nú horfinn sjónum
o’ 'car, söknum við, sem að borg
armálefnum störfum, í senn vin
ar og samstarfsmanns. Og svo
mikill hefur (þáttur Tómasar
JónssOnar verið í meðferð þeirra
mála, er borgaryfirvöld hafa um
fjbllað síðustu áratugina, að okk
ur finnst verða þáttaskil í sögu
Feykjavíkurborgar við fráfall
hr.ns.
Tómas starfaði rúmlega 30 ár
í þágu borgarinnar, og fylgdist
ms.ð og hafði mikil áhrif á þróun
borgarinnar það 30 ára tímabil,
sem haft hefur í för með sér tölu
vei t meira en tvöföldun íbúafjöld
arís óg enn stórkostlegri lífskjara
breytingu borgarbúa.
Tómas Jónsson var fæddur í
Reykjavík 9. júlí árið 1900, og
voru foreldrar hans hjónin Jón
Tómasson, bóndi, aettaður frá
Eyvindarstöðum á Álftanesi (d.
5 maí 1931) og Kristín Magnús-
d; ttir, ættuð frá Kiðafelli í Kjós
(d. 9. jan. 1935). Var Jón Tómas-
son bróðir Þorsteins, föður ólafs
Þorsteinssonar læknis og þeirra
systkina.
Tómas ólst upp hjá foreldrum
sínum, ásamt systur sinni, Ragn-
heiði, og fóstursystur Guðrúnu
Eyvindsdóttur.
Húsið, þar scm Tómas var
fæddur, og foreldrar hans bjuggu
mestallan sinn búskap, var að
þeirrar tíðar hætti kennt við hús
bóndann og kallað Jónshús. í>að
stendur enn vestur á Grímsstaða-
holti sem tákn þeirrar Reykjavík
ur, sem var innan um háreist
og glæsileg hús hinna seinni ára,
og samanburðurinn sýnir þær
miklu breytingar, 'sem Tómas og
kynslóðin, sem er að láta af störf
um, hefur lifað og átt þátt í að
skapa.
Tómas hóf fjórtán ára gamall
nám í Menntaskólanum í Reykja
vík og lauk stúdentsprófi þaðan
vorið 1920. Sama haust innrit-
aðist hann í lagadeild Háskóla
íslands og lauk þaðan prófi árið
1926.
Jafnframt laganáminu starf-
aði Tómas á skrifstofu lögreglu-
stjóra, einkum að toltamálum,
sem þá heyrðu því embætti til.
Einnig var hann um skeið þing-
skrifari. Frá þessum störfum átti
hann margar góðar minningar og
minntist stundum skemmtilega
ýmislegs, sem þar hafði á dagana
drifið.
Skömmu eftir að Tómas Jóns-
son lauk lögfræðiprófi, höf hann
starf í málflutningsskrifstofu
Lárusar Fjeldsted og starfaði þar
óslitið til þess, að hann tók við
starfi sem borgarritari.
Á skólaárunum og fyrst á eftir
tók Tómas virkan þátt í ýmiss
konar félagsstarfsemi, var t. d.
virkur knattspyrnumaður í Vík-
ingi, svo sem margir aðrir náms-
menn í þá daga. Hann tók og
töluverðan þátt í félagsmálum
stúdenta og var formaður Stúd-
entafélags Reykjavíkur 1927—’28.
Hann var gjaldkeri nefndar þeirr
ar, sem undirbjó byggingu
Gamla Garðs, og átti drjúgan
þátt I góðum árangri þeirra
nefndastarfa.
Embætti borgarritara var stofn
að árið 1934. Átti Jón Þorláks-
son, þáverandi borgarstjóri,
bæði frumkvæði að stofnun em-
bættisins og að skipun Tómasar
Jónssonar sem borgarritara. Rer
það vel vitni um hvort tveggja,
hver nauðsyn var á starfinu og
hvers álits Tómas naut rúmlegs
þrítugur að aldri.
Um það leyti, sem Tómas varð
borgarritari var verið að undir-
búa stórframkvæmdir, eins og
virkjun Sogsins og hitaveitu
Reykjavíkur. Vegna fjarveru
Jóns Þorlákssonar í sambandi
við undirbúning Sogsvirkjunar,
vanheilsu hans og fráfafts, féllu
störf borgarstjóra þegar I stað
mjög mikið í hendur Tómasar.
Þegar Pétur Halldórsson varð
svo borgarstjóri var Tómas lengi
staðgengill hans, fyrst þegar Pét
ur Halldórsson leitaði lána er-
lendis fyrir Hitaveitufram-
kvæmdirnar og síðar vegna veik
inda hans.
Á þessu tímabili fyrir stríð,
þegar kreppunnar gætti, svarf at
vinnuleysi og bjargarskortur að
borgarbúum og hamlaði raunar
mörgum framkvæmdum. Stjórn-
máladeilur voru og mjög magnað
ar og samskipti ríkisvalds og
borgaryfirvalda erfið. Má geta
nærri að leysa varð mörg vanda-
mál í bæjarstjórn á þeim árum,
innheimta útsvara hefur verið
erfið og í mörg horn að líta, þeg
ar fénu skyldi ráðstafað.
Þótt heimstyrjaldarárin hefðu
í för með sér bættan efnahag
almennings og bæjarsjóðs, sköp-
uðust ný vandamál vegna fólks-
flutninga til Reykjavíkur og eðli
legar kröfur voru gerðar um
auknar framkvæmdir á öllum
sviðum.
Vist var að mikill vandi hvíldi
á herðum Tómasar borgarritara
á þessum árum og oft mun hann
þá hafa lagt nótt við dag til að
Ijúka þeim verkefnum, sem fyrir
hendi voru.
Borgarritarastarfið var í tíð
Tómasar og er enn, sérstætt em-
bætti, flestum öðrum opinberum
störfum ólíkt, vegna þess að
mörk þess eru næsta óglögg og
verksviðið nær yfir marga ó-
skylda málaflokka Og vandamál.
Borgarritarinn er í senn stað-
gengill og hægri hönd borgar-
stjóra, trúnaðarmaður hans og
ríkjandi meirihluta sem og minni
hlúta kjörinna fulltrúa í borgar-
. stjórn.
Borgarritaí-inn er í senn full-
trúi borgarstjóra Og borgarstjórn
ar gagnvart starfsmönnum, sem
og tengiliður þeirra gagnvart hin
um kjörnu fulltrúum.
Starf borgarritara snýr
og mjög að öllum al-
menningi vegna mikilla per-
sónulegra samskipta við einstaka
borgarbúa, fyrirtæki og félags-
samtök þeirra, og verður borgar
ritari í þeim skiptum að gera sér
grein fyrir hagsmunum beggja
aðila, borgarans og borgarinnar
og segja sitt álit og jafnvel úr-
skurða mál, ef á milli ber.
Öllum þessum verkefnum
sinnti Tómas Jónsson með prýði.
Það er skemmst frá að segja,
að allir borgarstjórar, sem unnið
hafa með Tómasi Jónssyni mátu
hann mikils og treystu honum
fullkomlega, enda býst ég við af
eigin reynslu, að þeir hafi allir
átt honum mikla þakkarskuld að
gjalda.
Aðstaða embættismanna getur
raunar oft verið erfið vegna
persónulegrar og vægðarlausrar
stjórnmálabaráttu, sem löngum
hefur tíðkazt hér á landi. Tómas
Jónsson fór aldrei í launkofa
með stjórnmálaskoðanir sínar,
og vera kann, að þeir, sem aðrar
skoðanir höfðu, tortryggðu hann
og starf hans, er þeir komu fyrst
í borgarstjórn, en fullyrða má —
og raunar hefur vefið ánægju-
legt með því að fylgjast, — að
á skömmum tíma hvarf tor-
tryggnin fyrir fullum trúnaði og
oft á tíðum traustri vináttu.
Á sama veg var öðrum sam-
starfsmönnum Tómasar Jónsson-
ar farið í hópi fastra borgar-
starfsmanna, að því nánari sam-
skipti, sem starfsmenn áttu við
hann, því meiri vinátu og vel-
vildar naut hann af þeirra hálfu.
Hins vegar var Tómas Jónsson
engan veginn vinur manna við
fyrstu sýn eða kynni, og gagn-
vart ókunnugum gat hans verið
— og var stundum — afundinn,
jafnvel þykkjuþungur. Átti hann
þá til í önnum dagsins að ávarpa
menn nokkuð hvatlega, en hann
fann þá oftast eftir á, þegar of-
gert var og þótti það mjög mið-
ur.
Hurfu menn þá stundum á
brott án þess að reyna annað
af Tómasi, en héldu þeir máli
sínu áfram af hreinskilni og sann
girni léttist þung brúnin og bros
ið breiddist yfir andlit Tómasar
og voru málin leyst af
góðvild og skilningi svo að
allir máttu vel við una, enda
ávann Tómas sér vinsældir allra
þeirra, sem hann átti mest skipti
við.
Tómas Jónsson var mannþekkj
ari og kunni illa við leikaraskap
Og loddarahátt, enda komust fáir
upp með það í návist hans. Sjálf
ur var hann traustur og athug-
ull, skarpskygn og orðheppinn
svo að af bar. Tómas virtist samt
ekki láta mikið yfir sér, en kunni
ávallt að halda hlut sínum og
gætti vel virðingar starfs síns.
Hann fékk að njóta góðra hæfi
leika sinna í starfi, sem átti vel
við hann, naut virðingar og við-
urkenningar samborgara sinna
og sá fiskimannabæinn Reykja-
vík verða að nútímaborg. En
mesta gæfa hans í lífinu var þó
að eignast frábæra eiginkonu,
Sigríði Thoroddsen, dóttur Sig-
urðar yfirkennara við Mennta-
skólann, er hann gekk að eiga
26. janúar 1929.
Sigríður og Tómas eignuðust
5 börn og áttu miklu barnaláni
að fagna. Börn þeirra eru:
María Kristín, gift Þórði Grön
dal, verkfr.; Jón Gunnar, lög-
Tómas Jónsson var heill og
óskiptur í trúnaði sínum við
Reykjavíkurborg. Eftir að hann
varð borgarritari má segja, að
hann hafi helgað borginni alla
krafta sína og þótt hann gegndi
ýmsum trúnaðarstörfum voru
þau flest ef ekki öll í tengslum
við aðalstarf hans.
Lengi framan af var Tómas
heilsuhraustur og var þá vinnu-
þreki hans viðbrugðið, en mörg
síðustu árin átti hann við van-
heilsu að stríða, sem leiddi til
þess að árið 1957 sagði hann borg
arritarastarfinu lausu og gegndi
siðan störfum sent borgarlögmað
ur og vann sem slíkur áfram,
einkum að lögfræðilegum við-
fangsefnum, málflutningi og fast
eignamálum Reykjavíkurborgar.
í hópi lögfræðinga var Tómas
ákaflega mikils metin, enda átti
lögfræðin sérstaklega vel við
hann sem tæki við úrlausn raun
hæfra aðkallandi viðfangsefna
fremur en við iðkun fræðilegra
hugleiðinga. Virtist Tómas Oft
öðrum fremur koma auga á það,
sem máli skipti og kunna einkar
vel að greiða sundur aðalatriði
og aukaatriði.
Þessi hæfileiki kom og mjög
að góðu haldi við undirbúning
mála fýrir borgarráðsfundi, sem
voru aðalvettvangur starfs hans
um þrjá áratugi. Átti hann mik
inn þátt í að móta þann sam-
starfsanda, sem einkennir þá
fundi. Kom þar hvort tveggja til,
hlutlæg og vandleg meðferð
mála, er hann lagði fyrir og svo
hin leiftrandi fyndni og snjall-
yrði, sem stundum gat leyst í
senn spennu andstæðra skoðana
og vandann, sem við var að
glíma.
Þótt Tómas fyndi sjálfur sárt
til þess síðustu árin, að heilsan
leyfði honum ekki að vinna að
öllum þeim mörgu verkefnum, í
borgarinnar þágu, sem honum
voru hugleikin og hann hafi nú
fallið frá um aldur fram, þá var
hann um flest mikill gæfumað-
ur.
reglustjóri og sveitarstjóri í Bol
ungarvík, kvæntur Sigurlaugu
Erlu Jóhannesdóttur; Sigurður,
viðskiptafræðingur, kvæntur
Rannveigu Gunnarsdóttur; Krist
ín, gift Jóhannesi Sigvaldasyni,
cand. agronom, og Herdís, stud.
art.
Barnabörnin eru 8 og voru afa
sínum miklir sólargeislar.
Þau Sigríður og Tómas voru
samhent um að búa sér og börn-
um sínum fallegt heimili og taka
á móti vinum sinum þar með
einstakri góðvild og gestrisni.
Frú Sigríður var Tómasi mikill
styrkur í erilsömu starfi og þá
eigi síður þegar vanheilsa hans
ágerðist.
Við flytjum eiginkonu, börnum
og barnabörnum innilegar sam-
úðarkveðjur og óskum þeim að
þau megi ylja sér við endurminn
ingarnar um hinn hlýja, mikla
og góða persónuleika, sem Tómas
Jónsson hafði til að bera.
Reykvíkingar þakka Tómasi
Jónssyni árangursrikt og farsælt
ævistarf í þeirra þágu.
Geir Ilallgrímsson.
JÓN Þorláksson réði því, að em-
bætti borgarritara var stofnað
og að Tómas Jónsson var í það
valinn. Síðan eru liðin þrjátíu
ár. Um þær mundir átti Reykja-
víkurbær við mikla örugleika að
etja. Atvinnuleysi var hér geig-
vænlegt á árunum eftir 1930 og
þangað til 1940. Það lagðist með
ofurþunga á bæjarfélagið, sem
reyndi að bæta úr með atvinnu-
bótavinnu cng framfærslustyrkj-
um. Hvorugt hrökk þó til á með-
an sjálfir atvinnuvegirnir voru
lamaðir, enda gjaldgeta borgar-
anna lítil á meðan svo stóð. Jón
Þorláksson hafði tekið við
borgarstjórn á árinu 1933, þegar
öngþveiti blasti við. Hans naut
þó ekki lengur við en fram á
árið 1935. Þá varð Pétur Hall-
dórsson borgarstjóri þangað til
1940. Báðir voru þessir borgar-
stjórar afburðamenn, hvor með
sínum hætti, en heilsuveilir síð-
ustu misserin, sem þeir lifðu.
Þeir lögðu megináherzlu á stór-
framkvæmdir á vegum bæjarins,
Jón á undirbúning Sogsvirkjun-
arinnar og Pétur á undirbúning
Hitaveitunnar. í þessu skyni
þurftu þeir m.a. oft að sigla utan
og var þá seinfarnara en nú.
Mikið af úrlausn daglegra
vandamála lenti því á hinum
nýja embættismanni, Tómasi
Jónssyni. Sást þá strax, að Jón
Þorláksson hafði ráðið rétt, þeg-
ar hann fékk embættið stofnað
og Tómas í það valinn.
Öll þessi ár var ég í bæjarráði
o.g þekkti því vel, hver ágætis-
maður Tómas var í starfi sínu.
Ekki minnkuðu dáleikar mínir’á
honum þegar ég varð borgar-
stjóri og vann með honum svo
að segja dag hvern nokkuð á
sjöunda ár. Vegna breyttra að-
stæðna voru viðfangsefni þá að
ýmsu önnur en áður. Ætíð var
þó einhvern vanda að leysa og
brást ráðhollusta Tómasar aldreL
Tómas var nokkuð fálátur við
fyrstu kynni og þótti stundum
svara kvabbi heldúr stuttlega.
Er slíkt raunar oft eina vörn
þess, sem býr við látlausa ánauð
alla daga, eins og var um starf
borgarritara á meðan ég þekkti
til. Tómas vann oft myrkranna
á milli að hinum óskyldustu
málum og þurfti að vera vel
heima um hvað eina. Hann var
skjótur að átta sig og skýr 1
hugsun, en lagnari að gera grein
fyrir málum í riti en ræðu á
fjölmennum fundum. í sam-
ræðum var hann orðheppinn og
vann sér hylli allra þeirra, sem
með honum störfuðu í bæjar-
ráði. Hann fór aldrei dult með
skoðanir sínar en andstæðing-
arnir báru ekki síður traust til
hans en við Sjálfstæðismenn.
Allir fundu, að hann var fyrst
og fremst öruggur embættis-
maður. Hefi ég og engan þeirra
þekkt traustari en Tómas Jóns-
son.
Bjarni Benediktsson.
FALLINN er mikill Reykvíking-
ur, ágætur þegn, hugljúfur
maður.
Kynni okkar Tómasar hófust
fyrst verulega þegar ég var
kosinn í bæjarstjórn Reykjavíkur
1946.. Innan bæjarstjórnar var
éig kosinn í bæjarráðið, en ég
er ekki viss um að Tómasi hafi
litizt á þennan nýliða þar. En í
bæjarráðinu var borgarritarinn
drjúgum heimaríkur, — en þá
stofnun taldi hann einna merk-
asta opinberra stofnun, — og
mun því ekki hafa talið ráðlegt,
cð þangað veldust viðvaningar I
bæjarmálum.
Fyrstu kynni urðu að inni-
lagri vináttu, en einlægni og
tryggð áttu djúpa rótfestu í við-
kvæma brjósti Tómasar.
Ég veit, að ókunnugum þótti
borgarritarinn ekki alltaf árenni-
legur, þeigar hann lyfti gler-
augum upp á enni og gaut til
þeirra auga. Sumum fannst hann
kannski heldur ekki taka alltof
vel í úrlausn mála þeirra fyrst
í stað. En inni fyrir var borgar-
ritarinn ætíð hlýr og sannur —.
og leysti þegar til átti að taka
hvers manns vanda með um-
hyggju og samvizkusemi, eftir
því sem bezt mátti verða, og
laigði sig jafnan á bak við tjöldin
miklu meira fram en flestum
var Ijóst.
Tæpast hefir nokkur fróðarl
verið um bæjarstjórnarmál, en
Tómas Jónsson. Eftir að hann
varð borgarlögmaður snérust
viðfangsefni hans eðlilega öðru
fremur að lögfræðilagum úr-
lausnarefnum. En oft hygg ég
þó, að bæjarstarfsmenn á öðrum
sviðum hafi þurft að leita ráða
til gamla borgarritaráns í einu
og öðru.
Ég man eftir því, að ég sagði
einu sinni við Tómas, að hann
ætti að skrifa lögfræðilega
doktorsritgerð um sveitastjórn-
armál — einkum það sem lítur
að fasteignamálum, lóðaréttind-
um og skyldum atriðum. Yrði
að því mikill fengur, og til slíkra
hluta kynni hann manna bezL
Þá bara brosti Tómas. Hann var
Framhald 4 bls. 19.