Morgunblaðið - 22.11.1964, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 22. nóv. 1964
Yðar harrnur er harmur vor
Kennedy fagnar sigri í forsetakjörinu 1960. Eiginkona hans er aS vonum stolt og glöð yfir
sigrinum.
FYRIR réttu ári, 22. nóv-
cmblr 1963, barst sú harma-
fregn að John F. Kennedy,
forseti Bandaríkjanna, hefði
fallið fyrir morðingjahendi
Mbl. minnizt í dag þessa
hörmulega atburðar með því
að birta hér upphafið að bók
um John F. Kennedy, eftir
Thorolf Smith, sem er að
koma út. Einnig birtum við
upphafið á kafla úr bókinni.
þar sem segir frá Vínarfundi
þeirra Kennedys og Krús-
jeffs, nokkuð styttan. Bók-
in hefst á kafla með yfir-
skriftinni: Yðar harmur er
harmur vor. Og fer hann hér
á eftir:
Sumnudagurinn 24. nóvember
1963 er óafmáanlega greyptur í
hug þess, sem festir þessar linur
& taiað. X>að er ekki norrænn,
heiður himinn, sem hveiflst
brosandi yfir höfuðtorg hins
unga, íslenzka lýðveldis, heldur
blýgrár nóvemberhiminn, þung-
búinn og ógnandi, sem grúfir yfir
byggðinni. Dulinn geigur, eir>-
hver vá gagntekur mann og
smýgur nístandi um hjartaræt-
urnar, — óvissa, harmur og skelf
ing, — allt þetta býr inni fyrir.
Austan strekkingur er á, eng-
in sviflétt ský líða um himin-
hvolfið, heldur dökkgráir skýja-
bólstrar, sem ber ótt vestur yfir
flóann. Menn bretta kragann
upp eða binda trefilinn þéttar
um háisinn — en kuldinn býr
hið innra.
Úti fyrir þrílyftu steinhúsi við
Lauifásveg í Reykjavík stendur
mannþyrping þennan nóvember
dag. Yfir . dyrum hússins er
skjaldiarmerki Bandaríkjanna,
,og stjörnufáninn blaktir í hálfa
stöng. Mannþröngin er skipuleg.
Þetta er biðröð, sem þokast hægt
og hægt inn í anddyri hússins
sendiráð Bandarikjanna.
Ekki er þama fyrirfólk á teið
í síðdegisboð, ekki prúðbúið fólk,
sem af vanabundinni, átaka-
lausri fyrirmennsku klingir glös
um í viðhafmarveizlum. Þarna er
á ferð íslenzkur almenningur,
karlar og konur á öllum a dri,
sem aldrei hafa komið á þennan
stað fyrr.
Á íslandi er erfitt að ráða
stétt manna af klæðaburði. Hér
er _þó sýnilegia fólk úr öllum
stéttum og að því er virðist
ókunnugt hvert öðru. Aðeins eitt
virðist það eiga sammerkt, þar
sem það þokast fram í biðröð-
inni; barm og .cOrg, sem lýsir
sér í hverjum svip. En hvert er
erindi þessa fólks í anddyri er-
lends sendiráðs þennan sunnu-
dag? Hvers vegna situr pað
ekki heima og nýtur hvíldardags
ins eftir langa og erfiða vinr.u-
viku? Hvers vegna stendur það
þarna í nepjunni?
Sagt er, að íslendingar beri
sjaftdian tilfinningar sínar utan
á sér. Það er ekki siður í þessu
landi. Þó stendur þetta íslanzka
fólk þama til þess að votta' er-
lendum manni látnum virðingu
sína með því að rita nafn sitt í
minningabók um hann.
Biðröðin þumlumgast inn í
anddyrið Þarna stendur her-
maður, klæddur viðhafnarbún-
ingi lamdgönguliða flotans, tein-
réttur og vopnlaus, eins og
höggvinn í stein. Hann lítur
hvorki til hægri né vinstri. En
sorgin hefur einnig tekið sér ból
festu í augum þessa ókunna
manns.
Fyrir miðjum vegg í anJdyr-
inu er lítið borð og á því marg
ar arkir af vöoaduðum pappír. A
borðinu eru skriffæri og s'óll
fyrir framan það. Uppi við vegg-
inn stendur fánastöng skáhallt
við gaflinn og á henni þjóðf'ani
hins erlenda ríkis í hálfa stöng
og við hún umdin svört sorgar-
slæða. Sendiráðsstarfsmaður
stendur við borðið og skiptir 'im
arkir, eftir því sem þær fyllast,
arkir í minnimgabók um John
Fitzgerald Kennedy, 35. forseta
Banidarikj anna,
Menn ganga hljóðum skrefum
að borðinu, hver af öðrum, setj-
ast í stólinn og rita nöfn sin og
heimilisfang — ekkert annað.
Einstaka xnaður þrýstir hönd
sendiráðsmanmsins og segir eitt
hvað lágum hljóðum. Þarna eru
konur, sem bregða klút að aug
um sér, en það blikar einnig tár
í augum stæðilegs karlmanns
með hreggbarið andlit og sigg-
grónar hendur, um leið og nann
kiptar nafn sitt stirðri hendi.
Tveir drengir, á að gizka 11 eða
12 ára, koma að borðimu. Þeir
hafa komið saman sömu erinda
og fullorðna fólkið. Þeir halla
undir flatt, meðan þeir sknfa
nöfn sín.
Þögnin er mælsk. Ekkert hljóð
heyrist utan skrifhljóðið. Þetta
er eins og dularfull helgiathöfn,
ógleymanjeg í einfaldleik sínum,
óafmáanleg í minningunni.
Það er eins og þessi ókunnu
íslenzku andlit vilji segja á þess
ari stundu: „Yðar harmur er
harmur vor“.
Það er ekki aðeins stórþjóð í
fjarlæigu landi, sem hefur misst
glæstan leiðtoga sinn, forsebamn
og drengskap'armanninn Kenne-
dy, heldur skynjar hver maður,
að harmurinn vegna láts hans
býr ekki aðeins í stóru, hvítu
húsi vestur í Washington við
Potomacfljót, heldur einnig á
íslandi. Sárastur harmur býr þó
í hjarta hinnar ungu ekkju og
bamanna litlu tvéggja, harmur
inn nær langt út yfir Iönd og
höf, einnig norður til þessa ey-
lands.
Aðeins tveir sólarihringar voru
liðnir frá því að John F. Kenne-
dy hlaut ólífisundina suður 1
Texas. Fregnin hafði borizt um
víða veröld í einni svipan. Hinn
ungi og glæsilegi stjórnmála-
skörungur, hinn festulegi dreng-
skaparmaður, með bros í augum,
hafði gengið um hinar dimmu
dyr, — hann hafði borizt í báin-
um ókennilega að hinni ókunnu
strönd, sem Abraham Lincoln
hafði séð í draumi, skömmu fyr
ir skapadægur sitt nær hundraS
árum áður.
Sjaldan eða aldrei heífur and-
látsfregn utan úr heimi vakið
Framhald á bls. 8
Hann varö mér enn hugstæðari
eftir 2—3 mánaða upplýsingasöfnun
MORGUNBLAÐH) hefur snú-
ið sér til Thorolfs Smith, höf-
undar bókarinnar um John F.
Kennedy og lagt fyrir hann
nokkrar spumingar um til-
drög þess að bókin varð til
og viðbrögð hans gagnvart við
fangsefninu.
— Það mun hafa verið milli
jóla og nýjárs árið 1963 að
Setberg fór þess á leit við mig
að ég setti saman bók um
John F. Kennedy, ugglaust af
því að forlagið hafði áður gef
ið út bók eftir mig um annan
ástsælan Bandaríkjaforseta,
Abraham Lincoln, sem út kom
1959, sagði Thorolf, sem svar
við fyrstu spurningu okkar.
Og hann hélt áfram: — Þó
mér óaði við þessu verkefni,
þar sem um var að ræða sam
tíma sögu manns, sem sagan
hefur að sjálfsögðu ekki fellt
neinn dóm um, þá skal því
ekki neitað að mig langaði til
að vinna þetta verk. Einhvern
veginn fannst mér sómi að því
að vera beðinn um það, því
mér býður í gnm að þótt
valdaferill Kennedys hafi
ekki orðið nema 3 ár, þá muni
sagan samt skipa honum á
bekk með mikilhæfustu for-
setum Bandaríkjanna og raun
ar alls heimsins, í hóp með
þeim Washington, Jefferson,
Thorolf Smith.
Lincoln og Franklin D. Roose-
velt. Það gaf auga leið, að
mér var miklu meiri vandi á
höndum, er ég skyldi rita bók
um John F. Kennedy en um
Lincoln á sínum tíma, því sá
síðarnefndi hefur ekki aðeins
verið áhugamál mitt og hugð
arefni í nær 25 ár, heldur bein
línis árátta. Ég hafði lesið all
ar bækur og skjöl, sem hönd
á festi um Abraham Lincoln,
ef vera mætti að ég gæti gefið
sjálfum mér viðhlýtandi skýr-
ingu á því hvers vegna Lin-
coln væri svo dáður og virtur,
ekki aðeins í Bandarkjunum
heldur líka um heim allan, svo
að stytta af honum stendur t.d.
í Frognegarðinum í Osló og
önnur í verksmiðjuborginni
Manchester. Vel má vera að
mér hafi ekki tekizt að svara
þessari spurningu, sem ég
lagði fyrir sjálfan mig, í bók-
inni um Lincoln. En ætli svar
ið sé ekki einfaldlega hin
mannlega afstaða hans til
meðbræðra sinna og góðvild
í garð allra. Þó að þeir John
F. Kennedy og Abraham
Lincoln hafi um flest verið
ólíkir, bæði að uppruna og
menntun, sprottnir úr gjörólík
um jarðvegi, þá get ég ekki
varizt þeirri hugsun að þeir
hafi átt ótrúlega margt sam-
eiginlegt umfram það að báð
ir voru þeir Bandaríkjaforset
ar og báðir féllu fyrir morð-
ingjahendi. Og þegar ég las
innsetningarræðu Kennedys,
er hann tók við forsetaem-
bættinu 21. janúar 1961, þá
var mér þetta enn ljósara, því
í henni þóttist ég merkja anda
Abrahams Lincolns, eins og
hann kemur fram 100
árum áður. En í fyrrnefndri
ræðu sinni sagði Kennedy
m.a.:
„Viti það allar þjóðir, hvort
sem þær óska oss góðs eða
ills, að vér munum leggja allt
í sölurnar, bera hvaða byrði
sem er, þola hvers konar
raun, styðja hvern vin eða
veita hverjum óvini viðnám til
að tryggja framhald og við-
gang frelsisins. Allt þetta
rúmar heit vort — og enn
meira“.
— Og loks kom það til, hélt
Thorolf áfram skýringu sinni
á því að það freistaði hans að
takast á hendur að skrifa bók
ina um John F. Kennedy, —
að það átti fyrir þeim Kenne
dy og Lyndon B. Johnson að
liggja að kóróna hið göfuga
lífsverk Abrahams Lincolns,
að lögfesta og gera að veru-
leika frelsi hinna þeidökku
samlanda sinna, sem Lincoln
boðaði með frelsisyfirlýsingu
sinni 1863.
— Og eftir að þú hafðir fall
izt á að skrifa ævisögu
Kennedys?
— Þá varð ég að sjálfsögðu
að viða að mér á sem skemmst
um tíma öllum þeim bókum,
sem mér voru tiltækar um
líf og starf Johns F. Kenne-
dy, bæði þeim sem hann hafði
sjálfur ritað og aðrir ritað um
hann, og eins að lesa allar
ræður sem hann hafði flutt
við opinber tækifærL Ég gerðiur
ekki annað í 2—3 mánuði en
að lesa mér til um þetta. Það
var með vissum hætti eins og
að lesa undir próf.
— Breyttist Kennedy sem
persóna við þessi kynni frá
því sem hann hafði verið þér
meðan þú fylgdist einungis
með honum við daglegan
fréttaflutning?
— Hann varð mér enn hug-
stæðari. Og þó ég vissi að þar
væri mikilmenni á ferð, dreng
skaparmaður og glæsimenni,
þá áttaði ég mig enn betur
á því sem mestu máli skiptir,
að Kennedy var ljós hin ægi-
lega ábyrgð sem á honum
hvíldi, að hafa í bókstafleg-
um skilningi fjöregg mann-
kynsins í hendi sér.
— Nú er það alþjóð kunn-
ugt að þú hefur mjog mikla
þekkingu á þessu efni sem þú
hefur fjallað um í fyrrnefnd-
um bókum þínum. Er langt
síðan hugur þinn tók að bein-
ast í þessa átt?
— Ég hefi allt frá barn'æsku
haft gaman af sögu, og sá
áhugí hefur magnast með ár-
unum. Á síðari árum hefur
áhugi minn mest beinzt að
stjórnmálasögu Bandaríkj-
anna og þá fyrst og fremst
að Lincoln og nú Kennedy.
Hitt er svo annað mál hvort
mér hefur tekizt með bókum
mínum um þá tvo Bandaríkja
forseta sem mér eru hjartfólgn
astir, að gera þessu efni því
skil sem skyldi, enda rétt að
hafa í huga að ég er áhuga-
maður á þessu sviði, en hvorki
ritihöifundur né sagnfræðing-