Morgunblaðið - 23.03.1965, Blaðsíða 25

Þriðjudagur Í8. marz 1965
híQRGU NBLADIÐ
25
— Orkufrekur
Framhald af bls. 19
Ihafi vera 100 þús. kr., en hækka
í 180 þús. kr., eftir að afskrifta-
tlmabilinu lýkur. Er óhætt að
fullyrða, að þetta eru miklu hærri
skattar á mann, en nokkurt iðn-
aðar- eða framleiðslufyrirtæki
ihér á landi borgar nú, enda er
Ihér um mjög fjármagnsfrekan
iðnað að ræða.
Með því verðlagi, sem nú er á
alúminium, mundi útflutnings-
verðmæti 60 þús. tonna alúmin-
íumverksmiðja nema 12S0 millj.
kr. Ef gera á sér grein fyrir
Ihreinum gjaldeyristekjum af
fyrirtækinu, þarf að draga frá
Iþessari upþhæð innflutt hráefni,
afskriftir, vexti af lánum og
ágóða. Kemur þá í ljós, að hrein-
ar gjaldeyristekjur af fyrirtæk-
inu muni nema 300—3-20 millj. kr.
á ári, eftir að verksmiðjan er
Ikomin upp í 60 þús. tonna árs-
afköst. Við þetta bætast svo þær
(gjaldeyristekjur, sem íslending-
ar mundu hafa af byggingu verk-
smiðjunnar, en þær hafa verið
áætlaðar við 600 millj. kr. Á móti
Iþessu er rétt að reikna rúmlega
helming þess hluta stofnkostnað-
ar Búrfellsvirkjunar, sem greiða
verður í erlendum gjaldeyri, en
hann er ríflega reiknaður á
600 millj. kr. Er hann því varla
hærri upphæð en nemur þeim
gjaldeyristekjum, sem íslend-
ingar ættu að hafa af byggirugu
alúminíumverksmiðjunnar sjálfr-
ar. Mun því ekki fjarri lagi, að
hreinar gjaldeyristekjur af verk-
smiðjunni séu reiknaðar nálægt
300 mill. kr. á ári eða um 600
þús. kr. á hvern vinnandi mann.
Þegar haft er í huga, að hér er
um mjög stöðugan atvinnurekst-
ur að ræða, mun sú framleiðslu-
ferein vandfundin hér á landi,
sem gefur jafnmiklar og örugg-
er hreinar gjaldeyristekjur mið-
að við þann mannafla, sem við
hana er bundinn. Til saman-
burðar má geta þess, að heildar-
útflutningsverðmæti sjávarút-
vegs og fiskvinnslu er varla yfir
300 þús. á vinnandi mann í þeim
greinum, en sé allur erlendur
rekstrarkostnaður, svo og af-
skriftir og vextir af erlendum
stofnkostnaði frá talið, munu
hreinar gjaldeyristekjur á vinn-
andi mann, reiknaður á sama hátt
og hér hefur verið igert, varla
nema hærri upphæð en 200 þús.
kr.
Innlendur iðnaður
Ég kem þá að enn öðru atriði,
sem sérstaklega varðar framtíð
íslenzks iðnaðar. Á ég þar við
þau tækifæri, sem skapazt gætu
til þess, að upp komi í landinu
ýmiss konar iðnaður úr alúmin-
íum, einkum til innanlandsnot-
kunar. Þótt ekkr hafi enn reynzt
unnt að kanna þetta mál til
neinnar hlítar, finnst mér freist-
andi að fara hér um nokkrUm
orðum.
Öllum íslenzkum iðnrekendum
hlýtur að vera ljóst, hve mikils
virði það er fyrir alla iðnþróun,
að eiga greiðan aðgang að hrá-
efnum á jafnlágu — eða lægra
verði en keppinautar í öðrum
löndum. Slíkrar aðstöðu nýtur
íslenzkur iðnaður því miður að-
eins í fáum greinum, svo sem í
ullar- og skinnaiðnaði, ef vinnslg
sjávarafurða er frá talin. Allur
málmiðnaður, tré- og plastiðnað-
ur og meginhluti fataiðnaðarins
verður að sækja hráefni sín til
landa keppinautanna, svo að þau
hækka í verði a.m.k. sem nemur
flutningskostnaði. Hér kemur að
sjálfsögðu á móti fjarlægðin frá
öðrum löndum og hin náttúrlega
vernd, sem það skapar islenzkum
iðnaði á innanlandsmarkaði. Sé
hins vegar litið til útflutnings,
hlýtur aðstaða íslenzks iðnaðar
ávallt að verða mjög erfið, nema
hann hafi aðgang að hráefnum á
jafnlágu eða lægra verði en
keppinautar hans erlendis.
Frá þessu sjónarmiði gæti
bygging alúminíumbræðslu hér á
landi haft verulega þýðingu fyrir
þróun alúminíumiðnaðar. Verð á
hráalúminíum hér á landi ætti
þá að verða nokkru lægra en er-
lendis, a.m.k. sem útflutnings-
kostnaði nemur. Þetta ætti ekki
aðeins að skapa góða aðstöðu til
samkeppni við innfluttar alúm-
iníumvörur, heldur einnig betri
aðstöðu til útflutnings en á flest-
um öðrum sviðum iðnaðar. í»að
er einnig mikilvægt atriði í þessu
sambandi, að alúminíum er mjöig
samkeppnishæft við margar aðr-
ar vörutegundir, sem nú eru
fluttar til landsins. Má þar sér-
stakiega nefna, að alúminíum
ryður sér nú mjög til rúms í
byggingariðnaðinum á kostnað
stáls og timburs, en auk þess er
það í beinni samkeppni við plast
og ýmsar aðrar efnistegundir í
öðrum greinum, Þegar haft er í
huga, að við þurfum að flytja
inn bæði timbur Oig stál með há-
um flutningskostnaði, má búast
við því, að notkun á alúminíum
geti orðið almennari á íslandi en
í öðrum löndum, enda hefur það
mikla kosti sem byggingarefni í
íslenzkri veðráttu, þar sem það
tærist ekki, auk þess sem styrk-
leiki þess miðað við þyngd er
mjög mikill. Loks ryður alúrnin-
íum sér mjög til rúms í fisk-
iðnaðinum. Má þar t.d. nefna
alúminíumkassa, þiljur í lestum
fiskiskipa, yfirb-’ggingar fiski-
skipa og niðursuðudósir.
Nú er að sjálfsogðu öllum ljóst,
sem til þekkja, að það er hvengi
nærri auðvelt að koma á alúmin-
íumiðnaði í stórum stíl. Til þess
þarf bæði mikið fé, tækniþekk-
ingu og greiðan aðgang að mörk-
uðum. Hér er þó um miklu auð-
veldara verkefni að ræða en
byggingu alúminíumbræðslu, og
ég tel því fulla ástæða til þess,
að íslenzkir iðnrekendur taki
sem fyrst til athugunar, hvaða
aðgerðir séu líklegastar til þess
að stuðla að því að byigging alúm-
iníumbræðslu geti orðið til þess
að upp rísi hér á landi verulegur
alúminíumiðnaður. Er rétt að
taka það fram, að Swiss Alúmin-
íum hefur lýst sig reiðubúið til
þess að aðstoða íslenzka aðila
tæknilega við að koma upp slík-
um iðnaði.
Niðurstaðan af því, sem ég hef
rakið um éhrif byggingar alúm-
iníumverksmiðju á þróun raf-
orkumála, gjaldeyristekjur þjoð-
arinnar og iðnlþróunina bendir
eindregið til þess, að bygging
shkrar verksmiðju mundi hafa
mjög mikla þjóðhagslega þýð-
ingu. >á liggur næst að spyrja,
hverju við þurfum sjálfir að
fórna á móti þessum ávinningi.
Hér er fyrst og fremst um tvær
spurningar að ræða. í fyrsta
lagi, hvort það vinnuafl, sem við
þurfum að leggja í framkvæmd-
ir og byggingu verksmiðjunnar,
mundi verða dregið frá öðrum
arðbærari frarnkvæmdum hér á
landi. í öðru lagi, hvort þær lán-
tökur, sem eru nauðsynlegar
vegna Búrfellsvirkjunar, mundu
draga úr möguleikum íslendinga
til þess að fá lán til annarra
nauðsynlegra framkvæmda. Mun
ég nú ræða þessar spurningar
hvora fyrir sig.
Vinnsluaflsþörf
Mannaflavandamálinu m á
skipta í tvennt. Annars vegar
vinnuaflsþörf vegna byggingar
alúminíumverksmiðju og stor-
virkjunar, en hins vegar vinnu-
aflsþörf vegna reksturs verk-
smiðjunnar, eftir að hún hefur
verið byggð.
Meginvandamálið í þessu sam-
bandi er vafalaust hin mikla
mannaflaiþörf til byggingar verk-
smiðjuimar og virkjunarinnar, en
báðar þessar framkvæmdir þurfa
að vinnast samhliða. Bygging
virkjunarinnar þyrfti að hefjast
í lok þessa árs og verða lokið
í árslok 1968. Mesta mannafla-
þörf árið 1966 yrðu um 300
manns, 340 árið 1967 og 360 árið
1968. Bygging alúminíumverk-
smiðjunnar mundi hins vegar
hefjast í árslok 1966, en árið
1967 mundi mannaflaþörf vegna
hennar vera komin upp í 320
manns, og komast hæst í 530
sumarið 1968. Allt eru þetta há-
marksbölur mannafla á þeim
hluta byggingartímans, sem
framkvæmdir yrðu mestar. Alls
yrði hámarks mannaflanotkunin
vegna beggja framkvæmdanna
660 manns árið 1967, en um 890
á árinu 1968. Hér eru með taldir
ýmsir erlendir sérfræðingar, sem
væntanlega mundu vinna að upp
setningu véla og tækja bæði í
orkuverinu og verksmiðjunni,
svo að hinn íslenzki mannafli
yrði nokkru lægri en þetta.
Einnig er rétt að hafa í huga,
að allmikinn mannafla mundi
þurfa til raforkufrnmkvæmda,
þótt farin yrði smávirkjanaleið-
in. Engu að síður er um mikla
vinnuaflsþörf að ræða, og er því
nauðsynlegt, að þetta vandamál
sé athugað gaumgæfilega og við-
eigandi ráðstafanir gerðar, svo
að þessar framkvæmdir valdi
ekki efnahagslegri röskun.
Þær athuganir, sem gerðar
hafa verið í þessu efni, benda til
þess, að fullkomlega sé unnt að
leysa þetta vandamál, ef tekið er
tillit til þess, þegar mörkuð er
stefnan í fjárfestingarmálum í
heild á næstu fjórum árum.
í fyrsta lagi er á það að benda,
að framboð nýs vinnuafls fer nú
mjög vaxandi, þar sem stórir
nýir árgangar koma á vinnu-
markaðinn á ári hverju. Þannig
er gert ráð fyrir því, að fjölgun
karlmanna við atvinnustörf á ár-
unum 1965—1968 verði 4240, svo
að hámain.svinnuaflsþörf vegna
þessara framkvæmda á árinu
1968 yrðu um 20% af fjölgun
vinnandi karla á næstu 4 árum.
Jafnframt er áætlað, að á þessum
sömu árum mundi aukning mann
afla í byggingariðnaðinum einum
nema um 1000 manns, svo að
þessar framkvæmdir munu að-
eins taka mannafla, sem er inn-
an við áætlaða fjölgun í bygg-
ingariðnaðinum einum næstu
fjögur árin. Ætti því varla að
þurfa að draga úr öðrum fram-
kvæmdum.
Þurfi engu að síður að grípa
til sérstakra aðgerða, svo að fram
kvæmdirnar hafi ekki áhrif á
framboð vinnuafls til atvinnuveg
anna væri heppilegasta leiðin sú,
að nokkuð yrði dregið úr stærri
opinberum framkvæmdum og
varnarliðsframkvæmdum þau 2
ár, sem bygging virkjunarinn-
ar og alúminíumverksmiðjunnar
væri í hámarki. Að sjálfsögðu
yrði slíkt þó því aðeins nauðsyn-
legt, að sú mikla eftirspurn eftir
vinnuafli sem nú er, haldist
næstu fjögur árin.
Vík ég þá að mannaflaþörf til
reksturs alúminíumverksmiðj-
unnar, en ekki virðist ástæða til
að ætla, að hún muni valda nein-
um vandkvæðum. Eins og áður
segir, þarf 30 þús. tonna verk-
smiðja á að halda innan við 300
manna starfsliði, sem er minna
en mörg íslenzk fyrirtæki hafa
nú í þjónustu sinni, og nemur
þessi fjöldi aðeins um 6—7% af
fjöigun vinnandi karla á næstu
fjórum árum. Síðari hluti verk-
smiðjunnar mundi svo ekki taka
til starfa fyrr en nokkrum árum
síðar, en þá mundi enn hafa orð-
ið mjög veruleg fjölgun vinnandi
fólks í landinu. Þegar haft er í
huga, hve mikil verðmæti og hve
mikinn gjaldeyri vinna þessara
manna mundi færa þjóðarbúinu,
er vandséð, hvorí hægt yrði að
fínna þeim arðbærari verkefni
nokkurs staðar annars staðar í
atvinnulífinu. Hér er auk þess
ekki um að ræða faglærða menn,
nema að litlum hluta, heldur
fyrst og fremst ófaglært fólk,
sem verksmiðjan mundi þjálfa
til sérstakra starfa á svipaðan
hátt og átt hefur sér stað í
Áburðarverksmiðjunni og Sem-
ents verksmið j unnL
Erlendar lántökur
Ég kem þá að síðari spurning-
unni, sem ég varpaði fram áðan,
það er að segja, hvort hinar
miklu lántökur til Búrfellsvirkj-
unar muni draga úr öðrum mögu
leikum íslendinga til þess að fá
lánsfé til uppbyggingar atvinnu-
lífsins. Slíkt er að sjálfsögðu
aldrei hægt að meta, svo að
óyggjandi sé, en í endurteknum
viðræðum, sem við höfum átt
við Alþjóðabankann og aðrar
lánastofnanir erlendis, hef ég
komizt að þeirri almennu niður-
stöðu, að lántökur til Búrfells-
virkjunar, er seldi raforku til
alúmjníumverksmiðju samkvæmt
bindandi sölusamningi til margra
ára, mundi alls ekki takmarka
aðgang annarra atvinnuvega þjóð
arinnar að erlendu lánsfé miðað
við það, sem ella mundi vera.
Meginrökin fyrir þessari skoð-
un eru þau, að alúminíumverk-
smiðjan mundi skapa þjóðarbú-
inu öruggar tekjur í erlendum
gjaldeyri, er væru langt umfram
það, sem þyrfti til endurgreiðslu
á vöxtum og afborgunum af lán-
um til virkjunarinnar. Þessar
tekjur mundu auk þess að veru-
legum hluta vera í formi samn-
ingsbundinnar skuldbindingar af
hálfu mjög trausts erlends fyrir-
tækis, en sú skuldbinding mundi
geta staðið sem trygging fyrir
þeim lánum, sem Islendingar
þyrftu að taka til virkjunarinn-
ar. f>að væri því fyrst og fremst
verið að nota lánstraust hins er-
lenda fyrirtækis. en ekki íslend-
inga sjálfra í þessu sambandi.
Þar að auki er á það að benda,
að íslendingar mundu ekki
sleppa við að taka stórar fjár-
hæðir að láni erlendis til virkj-
anaframkvæmda á næstu árum,
jafnvel þótt hætt væri við bygg-
ingu alúminíumverksmiðju. —
Verði farið út í smávirkjanir,
mundu lánin að vísu verða
smærri og dreifast á fleiri ár, en
til lengdar yrði lánsfjárþörfin
líklega litlu minni, þar sem ráð-
izt yrði í óhagkvæmari virkjanir,
Þessar lántökur yrðu hins vegar
eingöngu að vera út á lánstraust
íslendinga sjálfra, enda mundu
slíkar virkjanir ekki skapa nein-
ar nýjar gjaldeyristekjur.
í rauninni finnst mér lig-gja
mjög nærri að álykta eftir þær
athuganir, sem ég hef getað gert
erlendis í þessu efni, að það
mundi auka traust íslendinga út
á við og þar með möguleika
þeirra til að fá lán til anrtarra
arðbærra íramkvæmda, ef þeim
tækist að hrinda máli þessu í
framkvæmd. Koma þar bæði til
áhrifin af því, að nýjum stoðum
hafi verið rennt undir gjaldeyris-
öflun bjóðarinnar með byggingu
alúminíumverksmiðju, og svo
hitt að Alþjóðabankinn hafi sýnt
íslendingum það traust að veita
þeim lán til svo stórbrotinna
framkvæmda. sem hér um ræðir.
Lokaorð
Ég er nú kominn að lokum
þessa erindis. Tilgangur minn
hefur ekki verið sá að gera grein
Akranesi, 18. marz.
HÉR í bæ er haldinn bæjar-
stjórnarfundur í 3. viku hvers
mánaðar. Á síðasta bæjarstjórn-
arfundi var endanlega gengið frá
fjárhagsáætlun bæjarins 1965.
Tekjur eru áætlaðar 28,7
milljónir. Helztu tekjuliðir eru:
Útsvör 17,9 millj., Aðstöðugjöld
3,4 millj. frá jöfnunarsjóði 4,5
millj. og fasteignaskattur 2 millj.
kr.
Gjöldin eru: Stjórn kaupsta'ðar
ins tæp 1,9 millj. Stærsti liður
þar er laun fastra starfsmanna
fyrir stöðu þessa máls í smáatrið-
um, né heldur að rekja þau marg
víslegu samningsvandamál, sem
upp hljóta að koma í sambandi
við ,það og geta ráðið úrslitum
um endanlega niðurstöðu þess.
Það sem fyrir mér hefur vakað,
er að bregða upp mynd af stöðu
Islands varðandi framtíð orku-
freks iðnaðar hér á landi og gera
grein fyrir þeim tækifærum, sem
líklegt er, að þar séu nú fyrir
hendi. Ég er í engum va-fa um
það, að orkufrekur iðnaður gæti
átt miklu hlutverki að gegna í
efnahagslegri framþróun þjóðar- 7
innar á komandi árum. En það
er í þessu máli eins Og öðrum, að
fyrstu skrefin eru alltaf erfiðust,
því að þá fer saman bæði stórt
fjárhagslegt átak og tortryggni
í garð þess, sem er óþekkt. Sem
betur fer hefur það ekki verið
einn af veikleikum íslendinga
undanfarna áratugi að forðast
nýjungar, og þróun sjávarútvegs-
ins og fiskiðnaðarins bezt dæmi
um það. enda byggist velmegun
þjóðarinnar í dag ekki hvað sízt
á þeirri dirfsku og dugnaði, sem
hún hefur þar sýnt. En það væri
hörmulegt, ef menn drægju þá
ályktun af afrekum þjóðarinnar
í þeim greinum, sem fyrir eru í
landinu, að nú sé nóg komið af
nýjungum og engin þörf frekari'
fjölbreytni í atvinnulífi þjóðar-
innar. Sízt af öllu má slíkur hugs
unarháttur verða til þess, að
menn loki augunum fyrir raun-
verulegum rökum í þessu máli.
íslendingar eru vaxandi þjóð.
Á næstu 10 árum mun vinnufæru
fólki fjölga að meðaltali um yfir
2000 á ári. Það er því skylda okk-
ar að athuga til hlítar öll tæki-
færi, sem gefast til að skapa arð-
bæra atvinnu og efnahagslegt ör-
yggi fyrir kynslóðir framtíðar-
innar. Fyrir utan hin gjöfulu en
oft duttlungafullu fiskimið, er
vatnsorkan ein þeirra fáu auð-
linda, sem við erum enn sem
komið er, ríkari af en flestar
þjóðir aðrar. En sá auður verður
okkur því aðeins mikils virði, að
við höfum vilja og þor til að
nýta hann þegar raunhæf tæki-
færi gefast.
1,07 miilj. Höfnin 1,4 millj. fram-
færslumál 960 þús. lýðtrygging-
ar 5.022 millj. Menntam-ál helztu
liðir: Barnaskólinn 1.791 þús.
Gagnfræðask. 1.430 þ., Iðnskólinn
477 þús., Bjarnarlaug 725 þús.,
Bókasafn 270 þús, heilbrigðismál
185 þús, löggæzla 1.451 þús,
brunamál 320 þús, þrifnaður 905
þús., styrkir ýmisskonar 837 þús.
Tekjur hafnarsjóðs eru áætla’ð-
ar 4.400 þús., tekjur vatnsveitu
1.340 þús. og tekjur Rafveitu
Akraness 10.420 þús, — Oddur.
Óhemju mikill fiskur hefur borizt til Ólafsvíkur að undanförau
og hefur orðið að senda hluta aflans til Akraness til vinnslu. —
Myndin var tekin í Hraðfrystihúsi Kirkjusands, Ólafsvík, af Ein-
ari Magnússyni.
Fjáa'KcgsáæSlun
Akranesshaupstadar