Morgunblaðið - 02.04.1965, Blaðsíða 14

14
MORGU N BLAÐIÐ
Föstudagur 2. apríl 1965
Þorsteinn Jónsson, Laufási
heihursborgari Vestmannaeyja
Minning
ÞEGAR yztu útverðir þeirrar
kynslóðar, sem fæddist fyrir tæp-
um níutíu árum hníga til foldar,
er ástæða til að nema staðar um
stund og hugleiða hvað islenzka
þjóðin á þessum kjörviðum mik-
ið að þakka.
Þetta háaldraða fólk hefur lif-
að það tímabil í sögu þjóðarinn-
ar, sem einstæðast mun vera tal-
ið, frá upphafi landsbyggðar. I>að
fæðist og elst upp við svo bág
kjör á allan hátt og sárafátækt,
*ins og saga þjóðarinnar sýnir
gleggst. Fólkið sem ólst upp við
þetta harðræði varð eigi að síður
aterkir stofnar sem skilað hafa
nútíðinni dýrmætum arfi til
ávöxtunar.
Einn úr þessari öldruðu sveit
hefur nú ýtt úr vör í hinsta sinn,
Þorsteinn Jónsson, Laufási í
Vestmannaeyjum. Og eigum við
þar bak að sjá, einum af Eyjanna
beztu sonum. Þorsteinn var flest-
um þeim kostum búinn, sem úr-
valsmenn mega prýða. Var hann
greindur Oig gjörhugull, eftir-
tektarsamur og minnugur svo af
bar, ákveðinn, rólegur og rétt-
sýnn, einstakt prúðmenni, ekki
fasmikill en fór sínu fram. Öll
framkoma Þorsteins mótaðist af
hógværð og festulegum höfðing-
skap, honum var svo eðlilegt að
leiðbeina og leggja mönnum ráð,
á« þess að viðkomandi finndist
hann vera þigigjandi. Og þegar út
í starfið kom, bæði á sjó og landi,
▼eitti hann upp>örfun á því sem
▼el var gjört og jók þannig
áhugann fyrir því að leggja sem
mesta alúð við starfið. Þorsteinn
hafði einstaka hæfileika til að
leiða samtöl inn á brautir sem
strax vöktu áhuga þess, er hann
ræddi við. Hann hafði mikla gleði
af að fræða og segja frá liðnum
atburðum. Og var frásagnarhæfi-
leiki hans í orði og rituðu máli
einstakur, svo hvert málefni, sem
um var fjallað varð ljóst og lif-
andi.
Aldamótaárið hóf Þorsteinn
formennsku á áraskipinu Isak,
sem hann stjórnaði þar til hann
▼arð meðal upphafsmanna þess,
að fyrsti vélbáturipn kom til
Eyja og fyrsta róðrinum sem far-
inn var 3. febrúar 1906, hefur
hann m.a. lýst á eftirfarandi hátt:
„Við héldum vel djúpt suður
með Heimaey þó að logn væri.
Svo var rík tortryggni okkar
gjálfra í garð vélarinnar. Þetta
▼ar líka eðlilegt, því um margar
hrakspár höfðum við orðið
áskynja í sambandi við þessa ný-
breytni. En allt fór vel og ekkert
sérstakt kom fyrir. Línan var
Kgð og dregin. Yfirleitt var þetta
allt svo einfalt að við lá, að við
jrrðum fyrir vonbrigðum........
Þess skal getið að ég og hásetar
mínir vorum í góðu skapi yfir
þessum velheppnaða róðri, sáum
▼ið í anda hilla undir marga
slíka og með Guðs hjálp urðu
það meira en aðeins hillingar.
Þegar við komum að landi þenn-
an minnisverða dag og höfðum
fleyigt fiskinum, sem voru 280
þorskar og 30 ýsur, upp á hina
mjóu Austurbúðabryggju; sýndist
aflinn rfteiri en hann var í raun
og veru, þar sem hann lá út-
breiddur, enda fór svo, að hann
margfaldaðist í augum hinna
mörgu áhorfenda, en fáir komu
niður á bryggju til að fregna hið
«anna“.
Þennan fyrsta vélbát sinn, sem
▼ar rúm 7 tonn, nefndi Þorsteinn
UNNUR og báru aðrir bátar hans
sama nafn.
Það er löngu viðurkennt, að
með þessum fyrsta róðri á vélbát,
hafi verið brotið blað í útgerðar-
eöigu Eyjanna, því næstu vertíð
á eftir voru komnir 20 vélbátar
og sýnir það gleggst hin miklu
þáttaskil, sem hér urðu, og má
fullyrða að ekkert hafi frekar
gtuðlað að framþróun byggðar-
lagsins og bættri afkomu fólks-
ins.
Um hálfa öld stundaði Þor-
steinn útgerð og formennsku og
var jafnan í fremstu röð, feng-
sæll og farsæll alla sína löngu
fprmannstíð. Fylgdi sú gifta hon-
um, að hann skilaði ætið skipi og
skipshöfn heilu í höfn. Mann
hylli hafði Þorsteinn slíka, að
sumir af áhöfn hans, voru með
honum um áratugi. Þarna mynd-
aðist kjarni úrvalsmanna, sem
urðu samhentir og ábyrgir um
velferð og veiðiskap, og varð
það að sjálfsögðu útgerðinni til
mikilla heilla.
Það má segja um Þorstein, að
hann hafi lifað tíma tveggja kym
slóða. Séð bátanna stækka frá
áraskipunum oig upp í það, sem
þeir eru í dag. Og Eyjarnar vaxa
úr litlu fiskiþorpi við hafnlausa
strönd, í stærsta útgerðarbæ
landsins með fullkomna höfn. Og
fólkið hefja sig úr örbirgð til
bjargálna, Islenzku þjóðina
hrista af sér danska kúgun og
skapa fullvalda menningarríki.
Þorsteinn er löngu þjóðkunnur
maður fyrir sín heillaríku störf í
þágu lands og þjóðar. Eftir hann
hafa komið út 2 bækur: For-
mannsæfi í Eyjum 1950 ag Alda-
hvörf í Eyjum 1958, sem eru
ágrip af útgerðarsögu Eyjanna
frá 1890 til 1930, gefin út af
bæjarstjórn Vestmannaeyja.
Þetta eru stórmerkar bækur,
sem geyma mikinn fróðleik um
þá efnahagslegu þróun, sem gerð
ist á þessum tíma og verða óborn-
um kynslóðum söguleg heimildar-
rit.
Jafnfarmt sinum umfangs-
miklu störfum hélt Þorsteinn
daigbækur um aflabrögð og veiði-
skap alla sína formannstið. Mun
þessa ekki dæmi, að aðrir, sem
unnið hafa hörðum höndum, hafi
lagt á sig slík aukastörf, en
skýrslur þessar þykja nú af fiski-
fræðingum hinar gagnlegustu
og einstakar í sinni röð.
»
Þorsteinn naut ekki annarar
skólagöngu, en tvo vetur í barna-
skóla, en segja má að allt líf sitt
hafi hann verið að mennta sig
eins og störf hans bera ljóst vitni.
Ég sem þessar línur rita kom
ékki oft á Laufásheimilið, en
nógu oft til þess að finna að þeg-
ar ég var kominn inn, þar sem
Þorsteinn ásamt konu sinni Elin-
borg Gísladóttir, tóku á móti
gestum, sem strax fannst hann
vera kominn heim. Svo einlæg
var gestrisni þeirra og framkoma,
enda mótuð af glæsimennsku og
þjóðlegri gestrisni. Hygg ég að
£á hjón hafi verið samhentari
en þau, enda bar heimilisbragur-
ur því glöggt vitni, að þar ríkti
gleði og friður. Þau hjón eignuð-
ust 12 böm og ólu upp dótturson.
Börn þeirra Laufáshjónana eru
öll_ myndarfólk, sem munu I
minningunum um æskuheimilið
líta á það, sem heilagt vé.
Á heimilinu voru mikil umsvif,
oft á vertíðum yfir 20 manns.
til merkis um mannhylli Laufás-
hjónanna iget ég þess, að 1906
réðust til þeirra tvær vinnustúlk-
ur og var önnur á heimilinu til
dauðadags 1928, en hin til 1941.
Sýnir þetta betur en orð fá lýst,
þann heimilisanda, sem þar var
ríkjandi. Og ekki sízt hvað snerti
Elinborgu húsfreyju, sem varð
að sjálfsögðu að stjórna öllu bæði
úti og inni vegna starfa Þorsteins
á sjónum.
Einnig tók Elin'borg mikinn
þátt í féla’gsmálum, var t.d. í
stjórn Kvenfélagsins Líknar um
áratuigaskeið, og gjaldkeri 42 ár.
Þorsteinn í Laufási gegndi
mörgum trúnaðarstörfum um
æfina. Hann sat í fyrstu hafnar-
nefnd Eyjanna og starfaði þar í
áraraðir, einnig í hreppsnefnd og
í stjórnum margra félaga.
Árið 1929 var Þorsteinn sæmd-
ur riddarakrossi fálkaorðunnar,
1950 var Þorsteinn kjörinn heið-
ursborgari Vestmannaeyja og
Bátaábyrgðarfélag Vestmanna-
eyja kaus hann heiðursfélaga á
90 ára afmæli sínu.
Þorsteinn Jónsson var fæddur
að Gularáshjáleigu í Austur-
Landeyjum 14. okt. 1880 oig flutt-
ist til Eyja á barnsaldri. Hann
kvæntist Elinborgu Gísladóttur
(Engilbertssonar, verzlunarstj. á
Tanganum) 1903 og lifir hún
mann sinn. Þorsteinn andaðist
25. marz s.L
Þorsteinn var einlægur trú-
maður og bera bækur hans þvl
ljóst vitni. Hann var kirkjunnar
maður af heilum hug, og var eftir
því tekið, ef hanri mætti ekki við
allar messur í Landakirkju.
Hann sagði mér það oft, að sér
væri það sönn ánægja og hugarrót.
Með Þorsteini I Laufási er
igenginn úr garði maður, sem allir
munu er til hans þekktu, minn-
ast með hlýhug og virðingu. Þor-
steinn leitar nú til þess musteris
sköpunarvaldsins, þar sem í upp-
hafi var sáð til þeirra dyggða í
fari hans, sem hann á æfiferli
sínum þroskaði og prýddi með
verkum sínum í hljóðlátri önn,
sín mörgu æfiár.
Friðfinnur Finnsson
Oddgeirshólum.
IViagnús
IMýlendu
Hákonarson
— IViinning
HANN lézt hinn 11. október síð-
astliðinn, að heimili sonar síns
Einars, og eiginkonu hans Helgu
Aðalsteinsdóttur, að Laugateig
12 hér í bænum, eftir frekar
stutta sjúkdómslegu. Datt mér ei
í hug, er við hittumst nokkrum
dögum áður, á Landsspítala, báðir
þá í rannsókn, að hann ætti svo
stutt eftir, en það dugar ei að
deila við dómarann. Mjög stutt-
um tíma áður, hafði hann ásamt
mörgum, fylgt fyrrverandi mági
sínum Magnúsi Þórarinssyni til
grafar.
Eru þarna horfnir tveir merkis-
menn, af Miðnesi ættaðir. BáJSir
höfðu þeir barizt við æigisdætur
um áratugi, og Magnús Hákonar-
son alltaf á hinum opnu róðrar-
skipum, á meðan hann stundaði
sjó, og formaður lengi. Munu nú
ekki vera lifandi nema fjórir
hinna gömlu opnu skipa for-
manna á Miðnesi, ef ég man rétt,
sem að staðaldri stjórnuðu skip-
um þessum út á miðin í Miðnes-
sjó.
Það var ekki neinum klaufum
eða heiglum hent, að stjórna vel
hinum opnu skipum undir segl-
um, þegar kominn var stormur.
Þegar ránardætur fóru að mynda
'klær úr kollinum á sér,' klær,
sem oft urðu að hvítfyssandi
brotsjóum, þá var betra að for-
maður og seglamenn kynnu
hvernig bezt væri að forðast
faðmlöig þeirra, ef þess var kost-
ur, annars að varast það, að afl
þeirra næði of góðum tökum
á skipinu. Þetta var list, sem nú
er að týnast með hinum síðustu
gömlu görpum opnu skipa tíma-
bilsins.
Magnús var fæddur að Ný-
lendu 12. júní 1899, foreldrar
hans voru Guðný Einarsdóttir frá
Hömrum í Holtum, og Hákon
Tómasson frá Hvalsnesi, en ætt
hans mun vera hin svokallaða
Kirkjuvogs eða Kotvogsætt.
Voru þau hjón merkir íbúar
Miðneshrepps. Að Nýlendu voru
á þeim tíma, rúmbetri húsakynni,
en víða annarsstaðar á Miðnesi,
þar voru þessvegna oft brúð-
kaupsveizlur haldnar, var all
rúmgott stofuhús fyrir utan
venjulega baðstofu, þar munu
þau Guðný og Hákon hafa staðið
fyrir veizlum þessum. Þar voru
einnig oft viðíeguskip fyrri hluta
vertíðar, frá Keflavík og máske
víðar að. Sjómenn þessa mun
Guðný hafa meðhöndlað, sem sín
eiigin börn. Hákon var kirkju-
haldari og meðhjálpari við Hvals-
neskirkju um tugi ára. Munu
prestar safnaðarins hafa metið
mikils tillögur og ábendingar
hans. Hann var orðheppinn svo
orð lék á, en allt var það mein-
laust, nema hvað þeir er framar-
lega stóðu í þjóðfélaginu, og ef
til vill notuðu sér meinleysi ann-
arra, fengu oft meinlegar kveðj-
ur, sém enn ganga á milli manna
þar syðra.
Þau Hákon og Guðný eignuð-
ust einnig dóttur, Guðrúnu er
giftist fyrst Jóni Jónssyni, sem
hún missti eftir stutta sambúð, er
síðar kemur fram, en seinni mað-
ur hennar var Magnús Þórarins-
son, formaður og útgerðarmaður
í Reykjavík, er lézt síðastliðið
haust, sem áður er getið.
Magnús Hákonarson ólst upp
við sömu störf og aðrir ungir
menn þar syðrá. Sjósókn á vetr-
arvertíðum, á hinum opnu ára-
skipum, og á sumrin við hirðingu
og þurrkun fiskaflans frá vetrar-
vertíðinni. Einnig við slátt og
hirðingu túrugresis, á flestum
bæjum á Miðnesi var búskapur
til sjós og lands, sem kallað var.
Hinn 25. apríl 1911, varð æsku-
heimili Magnúsar fyrir miklu
áfalli, ásamt fleiri heimilum
þarna í nágrenninu, en þann dag
fórst á uppsiglingu frá Stafnes-
djúpi, skipið Hafmeyja, sem gert
var út af Nýlendu heimilinu, for-
maður skipsins var Jón Jcnsson,
eiginmaður Guðrúnar Hákonar-
dóttur í Nýlendu. Þarna drukkn-
uðu fimm menn, þarmeð Jón
Jónsson í Nýlendu. Magnús
Hákonarson var einn af þeim
þremur sem björguðust, eftir að
hafa velkzt í sjónum alllangan
tíma, á kili skipsins og öðru floti,
sem þeir náðu til, sumir voru
með litla meðvitund, er þeir náð-
ust. Björgun þessi varð fyrir
merkilegt tilfelli, því togari þessi
var kominn austur í Eyrarbakka-
bugt, á heimleið, er mér tjáð, en
sneri aftur norður í Miðnessjó, og
mun jafnvel hafa leitað þar að
skipinu.
Magnús Hákonarson mun hafa
byrjað formennsku nokkru eftir
að áðurnefnt slys skeði. Var það
sameiginleg útgerð Magnúsar og
Kristins Jónssonar frá Loftsstöð-
um, Miðnesi, mikils dugnaðar
manns, er lézt síðastliðið haust í
Keflavík. Gerðu þeir út saman
nokkur ár, eða þartil útgerð
þessara skipa, lagðist niður í því
formi sem hún áður var. Skip
þeirra hét Sigurfari, og mun hafa
verið gott skip, og því vel stjórn-
að, annars hefði það varla flotið
sjóferð þá er nú verður greint frá
í stórum dráttum.
Það var á vertíðinni 1921, að
Magnús kallaði skipshöfn sína til
róðrar, eitt sinn sem oftar, þetta
var 2 apríl, lína hafði legið beitt
í bjóðunum nokkurn t,ma, því
stunduð höfðu verið þorskanet,
en nú skyldi skola af línunni sem
kallað var, til að fá eitthvað
uppi í beitukostnaðinn. Veður
var lygnandi vestanátt, talsverð
alda, og braut á grynningum og
flúðum. Linan var lögð á venju
legum opinna skipa miðum í
Stáfnesdjúpi, Linan var ekki lát-
in liggja lenigi, því frá því róið
var hafði veður breytzt þannig,
að nú var komin vaxandi austan-
átt, eða beint á móti öldunni, sem
við það ýfðist og varð óþægileg.
Þegar dregin hafði verið línan,
var einnig komin snjókoma, sem
byrgði alla landsýn og grunnbrot
á grynningum oig flúðum, og
vaxandi vindur af suðaustri. Sett
var upp frammastur, og siglt til
norðurs, á rifuðu framsegli, og
rifuðum klyver. Sigling var erf
ið vegna öldunnar, sem vindur-
inn kom beint á móti. Skipverjar
munu hafa gert sér von um að
hitta vélbáta, frá Sandgérði, eða
Keflavík á leið til lands, hvorugt
varð. Aðsteðjandi vetrarnóttin
löng og dimm, Oig forðast varð
landið vegna grunnbrota. Skip-
verjar merktu á enn verra sjólag,
er komið var norður fyrir Garð-
skaga. Vindur mun þá hafa verið
suðaustan. Magnúsi formanni
tókst furðu vel að verja skipið
áföllum stórum, að sögn skip-
verja hans. Mun það engum klauf
um hafa verið hent, að stjórna
skipinu undir þessum kringum-
stæðum, þeir einir skilja það er
þekktu sjóhæfni þessara skipa.
Síðla nætur snerist vindur til
suðvesturs, og lygndi allmikið.
Skömmu síðar rifnaði skipið að
framan, neðst við stefnið, mun
það hafa dottið ofanaf kviku,
sem oftar þessa nótt, en nú þoldi
það þetta ekki, kom svo mikill
leki að því, að það næstum fyllti
á svipstund. Magnús formaður
reif af sér stóran trefil, o>g skip-
aði að troða honum í rifuna, sama
gerðu svo fleiri skipverjar. Svo
var gengið í að ausa skipið með
öllum þeim ílátum, sem tiltæki-
leg voru, þarmeð lóðarbjóðum
og fleiru. Með ótrúlegri þrekraun
tókst skipverjum að halda skip-
inu fljótandi, þar til þeir náðu
landi á Akranesi, um klukkan
sex að morgni. Þar var allt fyrir
þá gert, sem þeir þurftu með,
þarmeð að skipið var endurbætt,
og þeir svo dregnir af vélbát til
Reykjavíkur. Heim voru þeir
komnir fimm dögum eftir að þeir
fóru í. sjóferðina.
Útgerð Maignúsar og nágranna
hans, á hinum opnu skipum, lauk
með því að þeir sameinuðust
fleiri -um útgerð eins skips, og
settu í það mótorvél, stóð sú út-
gerð í nokkur ár, en áhugi unga
fólksins snerist um ýms áhuga-
mál, ekki sízt stærri skip, og vél-
rænni störf.
Magnús kvæntist 2. júní 1916,
eftirlifandi eiginkonu sinni, Guð-
rúnu Steingrímsdóttur frá Krýsu-
vík. Bjugigu þau allan sinn bú-
skap að Nýlendu. Guðrún veitti
honum friðsælt og gott heimili,
þar sem var myndarbragur á
öllu. Þau eignuðust sjö börn, sem
öll eru á lífi, og eru nýtir þjóð-
félagsþegnar. Sonur þeirra Há-
kon, kvæntur Svölu Sigurðardótt-
ur, býr nú að Nýlendu. Hefi ég
enga trú á því að Hákon hlaupi
frá búi sínu, fyrr en til þrautar
reynir. Önnur börn þeirra hjóna
sem ótalin eru: Steinunn gift
Skúla Halldórssyni tónskáldi,
Björg gift Ólafi Guðmundssyni
birgðaverði, Gunnar Reynir
endurskoðandi kvæntur Sigur-
laugu Zophaníasdóttur, Bára
gift Brynjari Péturssyni bifreiða-
stjóra og Sólveig, skrifstofustúlka
hér í bænum.
Magnús Hákonarson var vel
gefin, hæglátur athugull maður.
Trygglyndur vinur vina sinna,
en gat orðið hvass í svörum, ef
svo bar undir. Það var ánægju-
leigt að fá hann í heimsókn, þvl
hann vakti oft upp léttar umræð-
ur. Hann fylgdi alla tíð hinum
frjálslyndu stjórnmálastefnum
að málum.
Blessuð sé minnig Magnúsar
Hákonarsonar.
Sveiabj. Einarsson.