Morgunblaðið - 02.04.1965, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIB
Föstudágur 2. apríl 1965

Útgefandi:
Fr amkvæmdas t j óri:
Ritstjórar:
Ritstjórnarfulltrúi:
Auglýsingar:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðsla:
Áskriftargjald kr. 90.00
í lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjamason frá Vigur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Sími 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
KU

UTAN ÚR HEIMI
Endurskipulagnin
kerfis Tékkóslóvakíu
Einstrengistiáltiir kommún-
ista hefur siglt efnahagvt-
um í strand — IMú á að
læra af tfleniry IForcfl
ÞAR Tit fyrir skömmu
heföi engum dottið í hug að
kommúnistaland mundi opna
landamæri sín fyrir fyrirtæki,
sem ber nafnið Krupp, né
heldur að það gerðist í öðru
landi handan Járntjalds að
velþekktur hagfræðingur frá
dögum lýðræð’Lsins gæti opin
berlega ráðlagt kommúnista-
stjórn landsins af læra af
Henry Ford. Menn hefðu held
ur ekki trúað því að lepp-
stjórnir A-Evrópu undirbygg ju
á einn eða annan hátt að taka
upp ýmsa hluti, sem hag-
fræðikerfi kapítalistisku ríkj-
anna telja óhjákvæmilega. En
þetta er þó raunverulega að
gerast í dag í flestum ríkjum
A-Evrópu. Segja má að ein-
strengingslegum hagfræðihug
myndum sé nú fleygt í
bræðslupott, raunar öllu nema
þjóðnýtingunni. Og viðbrögð
við þessu hafa oft og tíðum
verið furðuleg.
f>að er einkum Ték.kóslóva-
kía, sem áður var þekkt fyrir
að fylgja Stalíns-línunni
dyggast allra ríkja, sem
er nú í þann veginn
að leggja s'íðustu hönd á end-
urskipu'lagningu efnahagsmál
anna á svipaðan hátt og Júgó-
silavía gerði fyrir fimm árum,
en hið síðarnefnda telst ekki
til auisturhtakkarinnar svo-
nefndu, sem kunnuigt er.
G r urv dv a 11 a ih u gmynd i r þær,
sem liggja að baki breytingun
utm í Tékkóslóvafcíu eru eink-
um að leysa áætlanagerð úr
viðjum einnar stjórnarskrif-
sbofu, þar sem skrifstofuvald-
ið hefur haft lamandi áhrif á
þróunina, raumveruLeg mark-
áðshagfræði þar sem verð-
myndum byggist á framboði,
eftirspurn, framtakssemi (og
ábyrðartiLfinningu) til þess að
mynda hagnað. I>á er og á-
herzla lögð á einstaklings-
stjóm í verksmiðjuim til að
skapa samík-eppni og „bónus-
kerfi“ í iaunuim, þannig að
betuir sé launað fyrir betri og
meiri vinnu.
Hinar nýju aðferðir hafa
þegar veri'ð teknar upp i um
200 t’yrirtækjum í málmiðnaði
og verzlun í tilraunaskyni, og
er ætlunin með þessu að þraut
kanna hvað vaxtarverki og
byrjunargalLa hið nýja kerfi
hefur í för með sér, og draga
lærdóm af reynslunni, áðnr
en öllu efnaíhagskerfimu verð-
ur umibyit með firnm ára 4-
æblun, sem befjast á 1. janúax
1966.
!>að éru þrjú ár efnahags-
legrar sböðnunar og tvö ár
mikilLa umræðna sem valdið
hafa þessari fyrithuguðu gjör
byLtLngu. Stjórnmiá La mennLrn -
ir og hLnLr „JhaLdssamu“ hag-
fræðingar kommúnistafloikks-
ins hafa verið ofuriiði bornir
þrátt fyrir hávær mótmæli
ýmissa þeirra, og yfirlýsingar
um að hór sé verið að „smúa
oftur til kapí taLsismans
f>að ftr hinsvegar ekki rétt
því að eftir sem á’ður mun öil
verzlun og iðnaður verða í
höndum ríkiisins; og þjóðnýt-
ingin verður raunverulega
ekki minni en áður. Landibún-
aðurinn verður enn byggður
á grundvelli einstrengingslegs
samyrkjubúskapar. Það sem
tókneskir kommúnistar eru nú
áð gera er aðeims að læra
nokikrar efnaihagslegar stað-
reyndir, sem orðið hafa til
þess að efnahagur Vestur-
landa hefur bLómgazt — þó
þau sömu Lönd haldi uppi
margskonar eftiriiti ríkisins
með einkafyrirtækjum og
eiintoafjármagni — á meðan
efmahagur þeirra eigin iandis
hefur vet'ið á sböðugri niður-
leið.
f sambandi vi'ð þetta hefur
Eugen JLoebL ritað grein í hið
þekkta tékkneska tíimarit
Kuiturni Zivot, þar sem hann
Framhald á bls. 22
17" ommúnistar reyna oft að
læða því inn í áróður
sinn, að kynþáttadeilurnar í
Bandaríkjunum sýni, að þar
ríki ekki lýðræðislegt þjóð-
skipulag og stjórnarvöldin
þar í landi vilji koma í veg
fyrir að blökkumenn búi við
sömu mannréttindi og aðrir
þegnar þjóðfélagsins. Auð-
vitað er þessi lævíslegi áróð-
ur á sandi byggður vegna
þess, að stjórnarvöld Banda-
ríkjanna hafa unnið kapp-
samlega að því að koma
mannréttindamálum þar í
landi í það horf, sem bezt er
samboðið lýðræðislegu þjóð-
félagi'. Ekki þarf að minna á
baráttu Kennedys fyrir jafn-
rétti svartra og hvítra í
Bandáríkjunum, og nú hefur
JoKnson Bandaríkjaforseti og
stjórh hans tekið upp merkið,
þar sem frá var horfið. Það
eru þannig stjórnarvöld
Bandaríkjanna, sem standa
fremst í fylkingu í barátt-
unni fyrir jafnrétti svartra
manna og hvítra þar í landi.
Aftur á móti ber hins að
mirinast, að mikill minni hluti
hvítra og jafnvel svartra of-
stækismanna í Bandaríkjun-
um hefur reynt að hindra
framkvæmd mannréttinda-
laganna og hefta lýðræðis-
lega þróun í landinu. Þessi
öfl hafa án efa gert Banda-
ríkjunum talsvert tjón meðal
annarra þjóða, vegna þeirra
hörmulegu atburða, sem þau
hafa af stað komið. Þessi litli
ofbeldisminnihluti hefur því
miður rýrt orðstír Bandaríkj-
anna, en hinu má ekki
gleyma, að mikill meiri hluti
bandarísku þjóðarinnar hef-
ur slegið skjaldborg um jafn-
rétti allra þegna, svartra og
hvítra, og áreiðanlega mun
ekki langt um líða þar til
fullkomið jafnrétti verður
komið í framkvæmd um öll
Bandaríkin.
Sá félagsskapur, sem hefur
staðið hvað fremst í and-
spyrnunni gegtn jafnrétti
svartra og hvítra í Banda-
ríkjunum er Ku Klux Klan,
eins og kunnugt er. Saman
stendur hann af hópi hvítra
ofbeldismanna, einkum í Suð-
urríkjunum, sem reynt hafa
að brjóta stjórnarskrá Banda-
ríkjanna í þeim tilgangi að
hindra eðlilega þróun mann-
réttindamálanna þar í landi.
Ekki alls fyrir löngu vakti
morðið á ungri konu, Violu
Liuzzo, hrylling um heim
sllan. Morðingjarnir þekktu
hana ekki að öðru en því, að
hún. hafði veitt þeim öflum
lið í Alabama, sem ákveðin
eru í því að koma jafnréttis-
hugsjóninni í framkvæmd þar
í ríkinu. Morð þetta vakti
ekki hvað minnstan hrylling
í Bandaríkjunum sjálfum,
þar sem það hefur verið for-
dæmt. Ekki löngu eftir morð
hinnar ungu konu voru fjórir
menn úr samtökum Ku Klux
Klan handteknir, en heims-
athygli vöktu viðbrögð John-
sons, Bandaríkjaforseta, þeg-
ar hann sagði þessum ofbeldis
félagsskap stríð á hendur í
nafni bandarísku þjóðarinn-
ar. Hann lýsti því yfir að
hann mundi sjá til þess, að
félagsskapurinn yrði settur
undir mjög strangt eftirlit og
skoraði síðan á félaga í Ku
Klux Klan að „fara úr hon-
um áður en það væri um
seinan“. Síðan hvatti hann
Bandaríkjaþing til að vera á
verði gegn þessum ofbeldis-
öflum og fór þess á leit við
óamerísku nefndina, sem áð-
ur hefur m.a. rannsakað
undirróðursstarfsemi komm-
únista í Bandaríkjunum, að
hún gerði athuganir á starf-
semi Ku Klux Klan og ann-
arri svipaðri starfsemi og
hlutdeild þessara afla í því að
efna til ofbeldis. í þessu sam-
bandi var einnig minnzt á fá-
mennar nazistaklíkur, sem
skotið hafa upp kollinum í
Bandaríkjunum eins og víða
annars staðar. Þá lýsti forset-
inn því yfir, að hin unga kona
hafi verið myrt af „óvinum
réttlætisins“.
Síðan gat Bandaríkjafor-
seti þess, að faðir hans hefði
ávallt barizt gegn Ku KIux
Klan og lagði áherzlu á, að
hann mundi sjálfur halda því
áfram „vegna þess að ég veit
að hollusta þeirra er ekki holl
usta við Bandaríki Norður-
Ameríku, heldur samfélag of-
stækisfullra hettumanna“.
í Bandaríkjunum ríkir eitt
hið fullkomnasta lýðræði,
sem heimurinn þekkir. Stjórn
arvöld landsins eru staðráðin
í að verja þetta lýðræði á
hverju sem veltur. Mikill
meiri hluti þjóðarinnar stend-
ur á bak við stjórn sína í þess
ari viðleitni. Það er öllum
deginum ljósara sem fylgjast
með kynþáttadeilunum í
Bandaríkjunum. Ku Klux
Klan og sálufélagar þeirra
hafa smitazt af sama sýklin-
um og kommúnistar. Og sjúk
dómurinn, sem hann veldur,
er trúin á ofbeldið.
MÁLVERND
¥ fréttaauka í útvarpinu í
*• fyrrakvöld skýrði Halldór
Halldórsson, prófessor, frá
merkri nýjung. Stofnuð hef-
ur verið málnefnd, sem á að
fylgjast með nokkrum þátt-
um íslenzkrar tungu, en þó á
hún einkum að sjá um ný-
yrðasöfnun og koma nýyrð-
um á framfæri. Er þetta tví-
mælalaust hið þarfasta verk
og vonandi að nefndinni verði
vel ágengt í þeim störfum,
sem hún hefur fengið til úr-
lausnar.
Aftur á móti var ekki að
sjá af upplýsingum prófess-
orsins, að nefndinni væri ætl-
að að fylgjast á nokkurn hátt
með málþróuninni hér á
landi, framburði og öðru þess
háttar. Nýyrði eru auðvitað
ágæt, en íslenzk tunga stend-
ur ekki né fellur með þeim
einum saman. Hér þarf því að
taka rösklegar til hendi, og
fylgjast einnig með öðrum
þáttum í þróun íslenzkrar
tungu nú og í framtíðinni.
Það ætti ekki síður að vera
í verkahring sérfróðra manna,
og er vonandi að hið opin-
bera láti ekki staðar numið
við málnefndina eina, heldur
gangi nú vel fram í því að
láta t.d. fylgjast rækilega með
framburðarþróun málsins og
ýmsum þáttum öðrum, svo
unnt verði að sporna við fæti,
ef málið skyldi renna í annan
og óheppilegri farveg en ætla
má æskilegt. Við útrýmdum
flámælinu á sínum tíma, nú
er komið að öðrum þáttum,
sem nauðsynlegt er að vera á
varðbergi fyrir og uppræta
úr tungunni, áður en það er
um seinan. Málnefndin er
góð byrjun, en hér er um að
ræða miklu veigameira mál
heldur en fram kom af upp-
lýsingum prófessorsins í út-
varpinu í fyrrakvöld.
EFLUM BÓK-
MENNTAÁHUGA
ví ber að fagna að Almenna
bókafélagið hefur gefið
út tvær nýjar bækur eftir
unga höfunda, Indriða G.
Þorsteinsson og Jóhann
Hjálmarsson. Eru þessir ungu
höfundar báðir vel þekktir af
verkum sínum og má fullyrða
að bókmenntamenn hafi á-
huga á, að kynnast þessum
nýju bókum þeirra. Oft er
deilt um verk ungra höfunda
eins og vera ber, og sýnist þar
sitt hverjum. Það útaf fyrir
sig sýnir að mikill áhugi er
hér á landi á íslenzkum bók-
menntum, og er það vel. A-
hugi þessi mætti þó vera
raunhæfari — bækur ungra
höfunda og þá sérstaklega
ljóðskálda, seljast ekki eins og
sæmir „bókmenntaþjóðinni“.
í þessum efnum þarf að gera
átak til að rétta hlut ný-
græðingsins í bókmenntunum
því framtíð okkar veltur ekki
sízt á því, hver þroska- og
þróunarskilyrði hann fær hjá
þeirri þjóð, sein á að njóta
hans.
Nýlega hefur Ijóðabók eft-
ir Hannes Pétursson verið
þýdd á sænsku og gefin út í
Stokkhólmi af ljóðaklúbb þar
í borg. Mikill áhugi er á ís-
lenzkum bókmenntum er-
lendis og þá ekki sízt ljóðlist-
inni, enda hefur hún fengið
góðar viðtökur á Norðurlönd-
um. Hannes Pétursson er án
efa í fremstu röð ungra ljóð-
skálda á íslandi og er vel að
ljóðabók eftir hann hefur nú
verið þýdd á sænsku. Þá er
einnig unnið að þýðingu á
ljóðum hans á dönsku og sýn-
ir það áhugann, sem útlendir
menn hafa á íslenzkri nú-
tímaljóðlist.
Ljóðaklúbburinn, sem gef-
ur út bók Hannesar í Stokk-
hólmi er hið merkasta fyrir-
tæki og hefur eflt til muna
ljóðlistina í Svíþjóð, enda
vart hægt að ímynda sér að
áhugi á ljóðlist sé öllu meiri
annars staðar um þessar
mundir. Nú mætti varpa
fram þeirri spurningu, hvort
ekki sé ástæða til að efla ís-
lenzka ljóðlist og glæða áhuga
fólks á henni, t.d. með ein-
hverri slíkri útgáfustarfsemi
hér á landL