Morgunblaðið - 03.10.1965, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 3. október 1965
IUatthaas Jónasson, prófessor:
Síðborið afturhvarf
NÝL.BGA gátu íslenzk blöð um
samþykkt, sem gerð var eftir
harðar deilur á kirkjuþinginu í
Rómaborg. I>að fór lítið fyrir
þessari frétt í dagblöðunuip,
enda hefir verið hljótt um hana
síðan. Samt er hér um mál að
ræða ,sem haft gaeti áhrif á þá
atburðarás, sem við nefnum ver-
aldarsögu. Wí er vert að staldra
við andartak og íhuga þessa
frétt.
Kirkjuþingið Og með því æðsta
stjórn kaþólsku kirkjunnar sam-
þykkti hinn 21. september, er
1965 ár voru liðin frá fæðingu
endurlausnarans, að trúfrelsi
skuli ríkja meðal manna. Þetta
ber vitanlega að skilja þannig,
að kaþólska kirkjan veiti áhang-
endum sínum trúfrelsi, enda nær
vald hennar til slíkra hluta ekki
lengra. I>essi samþykkt og þær
hörðu deilur, sem voru undan-
fari hennar, bera það með sér,
að hingað til hafa jálendur
kaþólskrar trúar ekki notið slíks
frelsis. Hvernig víkur því við?
Er trúfrelsi ekki ófrávíkjanleg
forsenda sannrar trúar? Getur
trú sprottið fram úr innstu ver-
und manns samkvæmt skipun
og þvingandi valdboði?
Sú var tíð, að kristnum mönn-
um þótti trúfrelsið eftirsóknar-
vert og þeir töldu það til frum-
réttinda mannsins. Þetta var á
fyrstu öldum kristninnar, þegar
kristnir menn voru ofsóttir og
guðsdýrkun þeirra bönnuð' nema
þeir vildu jafnframt veita guðum
ríkistrúarinnar skylda lotning.
Gegn þeim mönnum kristnum,
sem neituðu þessari takmörkun
trúfrelsisins hófust hinar hrylli-
legu ofsóknir, sem hinn frægi
sagnfræðingur Will Durant segir
um, að ekki hafi átt sinn líka
fyrr en á dögum rannsóknarrétt-
arins, þ. e. hinnar illræmdu
pyndingarsérfræðistofnunar, sem
kaþólska kirkjan beitti í trúar-
ofsóknum sínum. Þá var tíð trú-
freisisins löngu liðin.
Hún hófst formlega árið 313
e. Kr. þegar hinir tveir ríkjandi
keisarar Rómaveldis gáfu út til-
skipun, að öllum þegnum heims-
veldisins skyldi frjálst að hafa
þann átrúnað, sem þeim líkaði.
Þetta var hinn mikli sigur frum-
kristninnar. En trúfrelsisins naut
ekki lengi. Ekki vegna þess að
keisarinn gengi á bak orða sinna,
heldur hófst nú togstreita meðal
valdamanna kirkjunnar og við-
leitni til að kúga menn xmdir
ákveðna trúarjátningu. Það spáði
ekki góðu, að heiðinn keisari
neyddist til að kalla saman
kirkjuþing (Nikea 325 e. Kr.) til
þess að setja niður innbyrðis
trúardeilur kristinna manna.
Minni hlutinn varð að beygja
sig, en þeir fáu, sem ekki létu
bugast, heldur héldu fast við
trúarskilning sinn, voru bann-
færðir af biskupum meirihlutans.
Þannig hóf hin unga kirkja þeg-
ar í upphafi löglegrar tilveru
sinnar hinn ægilega refsivönd
sinn á loft. Hann átti eflaust
mikinn þátt í trúræknisskipan
Og samheidni kaþólsku kirkj-
unnar en í skjóli hans þróuðust
einnig hvers konar mannlegir
lestir Skal það ekki rakið hér.
Einstrengingslegt ofstæki ka-
þólsku kirkjunnar bitnaði sárlega
á frjálshuga mönnum um aldir,
varð þróun vísindanna þungur
fjötur og leiddi að lokum til
grimmilegra styrjalda, þegar trú-
að fólk undir forystu Martin
Lúthers sneri baki við Rómar-
kirkjunni. Hugvitssemi kaþólsku
kirkjunnar á pyndingar þeirra
„trúvillinga“, sem hún náði til,
átti sér takmörk á því einu, ef
dauðinn leysti fórnarlambið of
snemma frá kvölunum.
Hversdagslega eru þessar á-
virðingar horfnar í fyrnd og
gleymsku, en nú rifjast þær upp
og vekja nokkurn ugg um hald-
gæði trúfrelsisyfirlýsingarinnar,
þegar á reynir í framkvæmd.
Áhangendur margvíslegs átrún-
aðar eru dreifðir um víða veröld
og náin samskipti einstaklinga af
ólíkum trúflokkum því óhjá-
kvæmileg. Eitt tilvik slíkra
kynna er hjónabandið. Róm-
verska kirkjan hefir um alllangt
skeið veitt áhangendum sínum
Jeyfi til þess að bindast maka af
annarri trúarjátningu og jafnvel
úr hópi „trúvillinga", en þó að-
eins með því ófrávíkjanlega skil-
yrði, að væntanleg afkvæmi al-
ist upp til hinnar einu sönnu
trúar, þ. e. kaþólskrar trúarjátn-
ingar. Þetta mun sjaldan hafa
komið hart við íslendinga, því
að kaþólski söfnuðurinn hér á
landi er bæði fámennur og að
yfirgnæfandi hluta frjálslyndur.
Auk þess eru íslendingar tor-
fengnir til ofstækis £ trúmálum.
En þar sem trúarbrögð kljúfa
stórar þjóðir og orðalag trúar-
játningar er gert að sáluhjálpar-
atriði, fær enginn tölum talið það
böl, sem þetta skilyrði fyrir
hjónavígsluleyfinu hefir valdið.
Togstreita, samvizkukvalir og
hjúskaparrof eru algengar af-
leiðingar þess. Hjartahreinir unn
endur slíta tryggðum vegna þess-
arar kröfu, sem grípur svo ó-
vægilega inn í líf þeirra. Þau
börn, sem samkvæmt henni hafa
bætzt í kaþólskan söfnuð, eru
því dýru verði keypt, ef metið
er til persónufrelsis og mann-
legrar hamingju.
Þess vegna vaknar nú sú spum,
hvort trúfrelsisyfiriýsing kirkju-
þingsins í Róm 1965 boði frá-
hvarf kaþólsku kirkjunnar frá
þessari misbeitingu hins kirkju-
lega valds. Þess ber að vænta,
að reyndin svari henni játandi.
En ef trúfrelsissamþykktin tekur
ekki til þess sjálfsagða persónu-
frelsis, að börn hjóna af tveim
ólíkum trúflokkum fái óátalið
að vaxa upp í þeirri trú, sem
þau sjálf og foreldrar þeirra
óska, þá er hún yfirskin eitt og
markleysa. Og markleysan ein-
ber verður hún, nema æðsta
stjóm kaþólsku kirkjunnar láti
sér umhugað um að skýra inntak
hennar og gildi fyrir hverjum
söfnuði og hverjum einstaklingi.
Með því væri þá viðurkennt að
nýju það, sem játendum frum-
kristninnar þótti svo mikilvægt,
að trúfrelsi er gmndvallarréttur
hvers einstaklings og stendur
ofar öllu trúrækniskipulagi og
kirkjulegum myndugleika. >á
væri upphafin sú þvingun til-
finninga, sem óhjákvæmileg
hlýtur að verða, þegar sterk ást-
hneigð til maka og barna rekst
á trúarleg boð og bönn. Slík
viðurkenning í verki á jafnrétti
æðri trúarbragða mætti verða
öllu mannkyni fordæmi og hvatn
ing á vegferð þess til vaxandi
umburðarlyndis og þess réttlætis
í samskiptum, sem leitt gæti til
sátta og friðar.
Nú stendur skráð á helga bók,
að ekki sé vænlegt að hella nýju
víni í gamla belgi. Hætt er við,
að sú speki ásannist enn í fram-
kvæmd yfirlýsingarinnar, eink-
um með þjóðum, þar sem mennt
un alþýðu hefir verið vanrækt
og ofstækisfull þröngsýni ræður
Sýning
Harðar
UNGUR íslendingur, sem bú-
settur er erlendis, heldur sýn-
ingu á málverkum sínum þessa
dagana í Ásmimdarsal við
Freyjugötu. Það er Hörður Karls
son, sem hér á í hlut ,og við
hér heima höfum aðeins kannazt
við þennan unga listamann,
vegna þess að hann hefur verið
sigursæll í alþjóðakeppnum um
teikningu á frímerkjum, og sama
dag og sýning þessi var opnuð,
komu út Evrópufrímerki, er
teiknuð voru af honum.
Á sýningu Harðar eru 24 mál-
verk og nokkrar krítarmyndir,
og ætti það að gefa góða hug-
mynd um getu listamannsins.
Það er fjörlegur og hressilegur
blær á þessari sýningu, og yfir-
leitt vinnur Hörður myndir sín-
ar nokkuð frábrugðið því, sem
við eigum að venjast hér á ís-
landi. Hann málar af inn/blástri
og vinnugleði og beitir hug-
myndaflugi og frjálslegri hugs-
un í myndbyggingu sinni. Litirn-
ir eru yfirleitt í sterkum tónum
og verka á stundum nokkuð hrá-
• Óregluleg útborgun
ellilífeyris
„X“ skrifar:
„Þar sem ég er ókunnugur
tryggingalöggjöfinni, eins og
hún er nú, langar mig til að
spyrjast fyrir um það hjá hlut-
aðeigendum þessara mála,
hvernig háttað sé fyrirmælum
um útborganir, í þessu tilfelli
útborganir ellistyrks. Ég veit
að vísu, að í Reykjavík fara
greiðslur fram mánaðarlega og
ef til vill víðar í kaupstöðum,
en því er ekki þannig varið í
sveitunum. Þar fer útborgun
fram fjórum sinnum á ári.
>ó að talsvert sé þannig gert
upp á milli þéttbýlis og strjál
býlis, væri það þó sök sér, ef
útborgxm færi fram á þriggja
mánaða fresti, en því er ekki
að heilsa, a.m.k. ekki alls stað-
ar._
í héraði því, sem ég á heima,
hefur aðeins ein útborgun far-
ið fram á þessu ári, um miðjan
april, en nú er kominn 13. sept-
ember.
Ég hef svo þessi orð ekki
fleiri að sinni, en fæ ekki betur
séð en við höfum sama rétt,
hvort við sem búum í sveit
eða við sjó.
— X“.
Velvakandi spurðist fyrir um
málið og fékk þau svör, að í
sveitunum væri „allur gangur
hafður á“ um útborganir elli-
lífeyris. Víðast hvar mundi
hann vera greiddur út á
þriggja mánaða fresti, en sums
staðar mundi líða lengra á milli
eða skemur. Ekkert væri hægt
við því að segja, þótt hann
væri aðeins greiddur út einu
sinni á ári. — Um þetta virðast
því ekki vera nein ákvæði í
lögum eða reglugerðum.
• Sorphreinsun
í Hlíðahverfi
„Kæri Velvakandi!
Það er margt, sem ber á
góma í dálkum þínum. Eitt er
það, sém ég hef lengi beðið eft-
ir að sjá, og það er kvörtun á
framkvæmd sorphreinsunar í
bænum. Nú er mælirinn fullur,
svo að ég get ekki orða bundizt
og tek mér penna í hönd.
Hér í Hlíðarhverfinu þykir
manni hátíð, e.f vinirnir sjást
einu sinni í viku til að tæ-ma
ruslatxmnurnar. En nú í seinni
tíð koma þeir svona á tíu til
tólf daga fresti.
Öllum framförum bæjarins
hef ég tekið með fögnuði, en
hvað lengi eigum við að bíða
eftir því að fá sómasamlega
sorphreinsun? Lágmarkskrafan
er, að hún fari fram tvisvar í
viku.
— Vongóð".
• Veiðibjöllur í borg-
arlandinu
Velvakanda minnir, að eitt-
hvað hafi verið minnzt á þessi
mál á dálkum hans í sumar.
Sorphreinsunin mun hafa þá
afsökun, eins og margir aðrir,
að vinnuaflsskortur hefur verið
um hríð, svo að örðugt hefur
reynzt að ráða nógu marga
menn til þess að gegna starf-
inu fullkomlega. Ekki bætti
eftirvinnubann Dagsbrúnar úr
skák, meðan það stóð. Annars
er forráðamönnum sorphreins-
xmarinnar að sjálfsögðu heimilt
rúm hér til svara.
Halldór Jónsson, verk-
fræðingur, skrifar:
„Svartbakur er lögum sam-
mestu innan kirkjunnar. Það er
því enginn lokasigur, þó að meiri
hluti kirkjuþingsins, einkum
biskupar og kardinálar frá þjóð-
um, sem frjálslyndi er löngu
runnið í merg og blóð, hafi knú-
ið samþykktina fram. Ofstækið
heldur velli fyrir því, ef páfi og
ráðgjafar hans láta sitja við orð-
in tóm. Trúfrelsisyfirlýsingunni
þarf að fylgja eftir af öflugum
baráttuvilja fyrir endurnýjuðum
skilningi á guðstrú og eðli henn-
ar og þeim þætti í boðskap
Krists, að trúarjátning, sem ekki
sprettur fram úr dýpstu verund
og nærist í auðmjúkum hug ein-
staklingsins, á sér ekki gildi
framar en hljómur málms og
bjöiluglymur.
Matthías JónassoiK
ir, eins og listamanninum hafi
ekki tekizt að samræma vinnu-
gleði sína yfirvegaðri íhugun.
Þetta er auðvitað mikill galli á
málverki, en í sumum þessara
verka tekst Herði að hafa hemil
á litum og myndfleti, og þau
verk bera af á þessari sýningu.
Með öðrum orðum, þessi sýning
er nokkuð misjöfn, en hún sýn-
ir, að listamaðurinn hefur hæfi-
leika, sem eru nokkuð sérstæðir,
og á ég þar einkanlega við list-
meðferð hans. Hún hefur ein-
hvern annarlegan heitan blæ sem
sjaldan er að finna í íslenzkri
myndlist, og það er sannarlega
skemmtilegt að sjá þetta fyrir-
bæri á íslenzkri grund.
Ég hafði ánægju af að lita
inn á sýningu Harðar Karlssonar,
og ég get ekki að því gert, að
mér hlýnaði um hjartaræturnar
í hvert sinn, sem ég verð þesa
var, að ungur og þenkjandi lista-
maður kemur fram á sjónarsvið-
ið. En það er gamla sagan einu
sinni enn, það er ekki nægilegt
að gera skeinmtilega hluti. Mél-
aralistin er margslungin og erfið
listgrein, sem krefst alls af þeim,
er vilja ná árangri. Það verður
forvitnilegt að sjá, hverju fram
vindur hjá Herði Karlssyni.
Valtýr Pétursson.
kvæmt réttdræpux hér á ís-
landi og fé heitið til höfuðs
honxxm. Samkvæmt því mun
enginn landeigandi mega hindra
það, að svartbakur sé drepinn
í landi hans. Én í kringum
höfuðstaðinn lífir þessi vágest-
ur góðu lífi í fjörunum.
Almenn notkun skotvopna
mun vera bönnuð innan borgar-
landsins og af skiljanlegum
ástæðum. En ber þá ekki borgin
sjá ábyrgð á því, að í laiidi
hennar séu ekki griðlendur
fyrir fugl þennan? Eftir því.
sem ég bezt veit, er lítið gert
til þess að eyða varginum af
opinberri hálfxr, utan það, a3
Lárus Salómonsson er fenginn
til þess að skjóta hann á tjörn-
inni, þegar andalífið kemst i
hvað bráðastan háska. En eng-
inn má við margnum, og
bjallan er fjölmennari en Lár-
us. Því heldur hún áfram að
lifa kóngalífi við útstreymi hol-
ræsa borgarinnar. Gæti maður
ekki eftir þessu ræktað refi i
borgarlandinu í trausti þess,
að þeir yrðu látnir í friði?
Halldór Jónsson, verkfr.**
Satt var orðið, hvimleið er
veiðibjalian. Ætti að gera meira
aí því en gert er, að stugga við
eða fækka ýmsum ðþrifafugl-
um, sem lifa hér á úrgangi, svo
sem mávxim og dúfum.
6 v
12 v
24 v
BO SC H
flautnr, 1 og 2ja tóna.
BRÆÐURNIR ORMSSON hf
Vesturgötu 3. — Sími 11467.