Morgunblaðið - 02.11.1965, Qupperneq 10

MORCU N BLAÐIÐ
Þrlðjudagtir 2. ndvember 1M5
»
VÍNLANDS - KORTIÐ
Um efni bókarinnar
og sögu í stuttu máli
A rangri leið til Japan
l)m Kólumbus og Cabot og ferðir Bristolmanna
Kólumbus, hinn ítalskættaði sæfari, sem f inn fyrir Isabellu
Spánardrottningu og Ferdinand hin auðugu lónd handan
hafsins og lagði undir veldi þeirra eftir að margir þjóð-
höfðingjar aðrir í Vesturálfu höfðu hafnað tilboðum hans.
I NÆSTA kafla, „Vínlandskort-
ið sem söguleg heimild", fjallar
Skelton fyrst um sögulegt gildi
kortsins og segir það mjög rýr-
ast sökum þess að hvorki sé á
því neitt ártal, né heldur gefi
það neinar upplýsingar um
hver sé höfundur þess, afritari
eða hvaðan það sé upprunnið.
Ekki takmarkist það heldur við
neitt afmarkað svið eða tímabil
1 sögu kortagerðarinnar, heldur
sé það byggt á mismunandi
gömlum upplýsingum, sem þó
séu allar töluvert eldri en af-
ritið sjálft. Hann minnir á, að
margt sé skylt með korti ítalska
sæfarans Andrea Bianco, sem
áður hefur verið frá sagt, og
Vínlandskortinu, þó e k k e r t
verði að vísu um það sagt nú,
hversu muni háttað þeim skyld-
leika, og segir, að ekki sé vitað
um aðrar heimildir þess er Vín-
landskortið gerði en ofangreint
frumrit að korti Biancos og frá-
sögn Carpinis af Mongólum,
sem sé töluvert eldri.
I>á ræðir hann lönd þau og
eyjar, sem á kortinu séu sett
niður í Atlantshafi norðan- og
vestanverðu og segir að lítt sé
á þeim að byggja um aldur
kortsins. Teikningin af íslandi
sé svo nærri lagi, að hún gæti
hæglega verið samtíma íslands-
verzlun Englendinga og Hol-
lenainga á fyrra helmingi
fimmtándu aldar, en ef frum-
teikningin að íslandi hafi verið
norræn eða jafnvel íslenzk, eins
og telja verði nær fullvíst að
verið hafi um Grænland og Vín
land, sé ekki ósennilegt, að ís-
landsteikningin hafi einnig ver-
ið töluvert eldri. Um teikning-
una af Grænlandi hafi áður ver
«5 rætt, en sjálfur kveðst
Skelton þeirrar skoðunar, að
sennilegast sé, að upplýsingar
þær sem hún byggist á hafi
borizt til fslands eða Noregs
áður en Grænlendingar hættu
ferðum sínum vestur á bóginn
til Baffinsflóa og rofnuðu sam-
göngur þeirra við ísland og
Evrópu og segir að ef til vill
mætti rekja sögu kortsins allt
aftur til 13. aldar. Um Vín-
landsteikninguna segir Skelton,
að hún hefði í fyrsta lagi getað
verið gerð eitthvað um það bil
sem Eiríkur biskup fór vestur
um haf erinda Pascals páfa,
1117 eða 1121. þ.e. skömmu eft-
ir að ritöld hófst á slandi, en
hún gæti einnig verið frá þeim
tíma — fyrri hluta fjórtándu
aldar — er annálaritun hófst á
íslandi og skráðar voru helztu
frásagnir af Vínlandi.
Meðai merkustu heimilda
Skelton segir, að yfirleitt beri
teikningunum af löndum í Atl-
antshafinu saman við siglinga-
leiðbeiningar norrænna manna
til forna, er færðar voru í letur
á 13. öld og segir að það bendi
einnig til þess að frummyndin
sé íslenzk og ekki eldri en frá
þessum tíma, þó ekkert verði
um það sagt eða á gizkað, hve-
nær og á hvern máta frum-
teikningin hafi borizt suður í
álfu. Ályktar Skelton að lokum
af því sem á undan er gengið,
að Vínlandskortið byggist á
tveimur frumkortum öðrum,
sem hvorugt sé nú til svo vitað
sé, og hafi frumkortið af Gamla
heiminum sennilega verið frá
síðustu tugum fjórtándu aldar,
en kortið af löndunum í Atl-
antshafi og vesturheimi að öll-
um líkindum verið eitthvað
eldri og hafi kannski verið gert
7. Vín-
lands-
grein:
á þrettándu öld eða snemma á
þeirri fjórtándu. Þarna renni
saman tvennir straumar land-
fræðilegrar þekkingar og ýmis-
legt bendi til þess að samruni
þeirra hafi orðið í Basel suður
þegar þar var háð kirkjuþing
það er frá hefur verið sagt á
öðrum fjórðungi fimmtándu
aldar. Hann bætir því við, að
ef Vínlandskortið sé — eins og
allt bendi til — afrit af korti
norræns manns og þá sennilega
íslenzks af löndunum norður
og vestur í Atlantshafi, megi
óhikað telja það meðal merk-
ustu heimilda um könnunar-
ferðir og landnám norrænna
manna vestanhafs á miðöldum.
Skelton segir, að svo margt
eigi sammerkt Vínlandskortið
og kort Andrea Biancos, að
tæpast komi til mála að sam-
eiginleg frummynd þeirra hafi
haft að geyma teikningu af
löndunum vestanhafs, það hefði
þá varla getað farið hjá því að
Bianco hefði tekið þau með í
kortabók sína. Því megi það
nær fullvíst heita, að upplýs-
ingar þessar hafi fyrst komið
saman á Vínlandskortinu. Hann
minnir á hinar sögufrægu eyjar
í Atlantshafi og ræðir nokkuð,
að hvaða leyti komið gæti til
mála, að frásagnir af þeim ættu
sér einhverja stoð í raunveru-
leikanum og segir m. a. að land-
fræðingar suður í álfu hafi til
dáemis ekkj haft hugmynd um
að Grænland væri til fyrr en
Claudius Clavus hélt suður til
Ítalíu og að Vínlands sé aðeins
getið í skrifum tveggja manna
utan Norðurlanda fyrir fimmt-
ándu öld, þeirra Adams bisk-
ups af Brimum (um 1070) og
Ordericusar Vitalis (um 1140ý
Og beri þetta því órækt
vitni að slæmar h e i m t u r
hafi verið suður í álfu á
landfræðilegri þekkingu norð-
an að og samgöngur milli
Skandinavíu og rómönsku land-
anna á þessum tímum ekki upp
á það bezta. Þetta einstæða
skjal, sem eingöngu byggist á
skráðum heimildum um sæfarir
norrænna manna er eina sann-
anlega heimildin um fund Am-
eríku fyrir daga Kolumbusar og
þeirri spurningu er enn ósvar-
að, hvort það kynni að hafa
haft einhver áhrif á hugi og
gerðir landfræðinga, könnuða
og kortagerðarmanna í Evrópu
suður umfram allar „vísbend-
ingar um lönd í vestri“ sem
finna mætti á kortum og í text-
um víða er kom fram á fimmt-
ándu öld og þá þar með, hvort
það hafi etf til vill á einhvern
hátt orðið til þess að brúa
„bilið milli tveggja skeiða eða
tímabila" í sögu landafunda
vestanhafs.
1 næsta kafla fjallar Skelton
um fund Ameríku og sögulegar
afleiðingar hans og er sá kafli
endursagður hér lauslega:
Vesturhluti Vínlandskortsins
setur fram kort yfir Atlantshaf
aðfengið úr tveimur áttum. Að
sunnan liggja Kanaríeyjar, Mad
eira og það sem haldið er að
muni eiga að vera Azores-eyjar;
norðan þeirra eru eyjarnar
Mayda og Brasil undan suð-
vesturströndum Englands og ír-
lands og vestan þeirra tvær
stærri eyjar, Antillia og Satan-
axes, sem kallaðar eru einu
nafni Magnae Insulae Beati
Brandani, í minning heilags
Brendans sem þær var sagður
hafa fundið forðum daga. Allar
eru eyjar þessar kunnar af ít-
ölskum kortum frá því snemma
á fimmtándu öld, en norður-
hlutinn, þ. e. Island, Grænland
og Vínland, höfðu ekki á kort
komið suður í álfu.
BrLstoI-menai og eyjan Brasil
Af kortinu má marka þrjár
siglingaleiðir vestur um Atlanta
haf og er syðsta leiðin sú er
Kólumbus fór er hann lagði
upp í vesturför sína síðsumara
1492 og gerði þá ráð fyrir að
ná fyrst landi á eynni Antillia
að sagt var. Nyrzta leiðin var
alfaraleið norrænna manna frá
Noregi til íslands og Grænlanda
eða beint frá Noregi að suður-
odda Grænlands. Þriðja leiðin
fór að norðvestanvindum þeiin
er ríkja á þessum slóðum vor
og sumar og lá í átt vestur frá
Englandi eða írlandi suðvestan-
verðu, með landsýn af Brasil
eða Mayda á leiðinni að því er
talið var, allt til landtöku vest-
anhafs (á Vínlandi). Þessa sjó-
leið sigldu Brisfol-menn upp úr
1480 að leita „The Island of
Brasylle“ og að þessari leið
fundu þeir nokkru fyrir 1494
meginland eitt vestanhafs er
þeir nefndu Brasil.
* Bristol var líka staður sá, er
John Cabot kaus til að leggja
upp frá í vesturferðir sínar að
leita Kína (er hann nefndi
Cathay). Þar hafði hann hvort-
tveggja í senn, beztan stað til
brottfarar yfir hafið og áhafnir
manna, sem þegar höfðu fengið
Engin mynd er til af John
Cabot, sem reyndar mun hafa
verið ítalskrar ættar og heitið
Giovanni Caboto, en hér kemur
mynd af syni hans, Sebastian,
sem fetaði í fótspor föður síns
um farnvennsku og landafundi
og er af ýmsum ruglað saman
við hann.
mikla reynslu I siglingum á
þessum slóðum. í maí-júní árið
1497 hélt Cabot vestur, eflaust
að fyrri leiðum Bristol-manna,
eftir suðurströnd írlands og í
norðurátt „í nokkra daga“ og
síðan vestur í þrjátíu og fimm
daga fyrir norðaustlægum
vindi. Land það er hann þá
kom til ,,var talið að væri meg-
inland það er Bristol-menn
fundu“ nokkrum árum áður.
Á heimleiðinni í júlí blés Cabot
byrlegar að vestan og komst
yfir hafið frá Nýfundnalandi
(Cape Race að talið er) til
Bretagne á Frakklandsströnd á
fimmtán dögum.
Leiðir þessara „frumherja"
yfir hafið og landafundir þeirra
skv. vitnisburði heimilda eru í
samræmi við landaskipan þá á
Atlantshafinu sem lýst er á
Vínlandskortinu. Því fer þó
fjarri, að það sé nokkur sönnun
þess. að þeir er að ferðum þess-
um stóðu eða fóru þær sjálfir,
hafi haft einhverjar spurnir af
kortinu eða upplýsingum þeim
sem þar er á byggt. Ýmsar
heimildir greina frá ferðum
Framhald á bls. 12.
m: • .L ■•'•'■ .i á
ÍK rmíM>m'I | •• "■
* * “ ‘Á
H'

\ :
/ j . . ■ .> „ / ‘: i'> s.
. '-t\. J" , .;?:■ ' 1,5 I®
»—,,, ,i... /j/' v... „••• •d6''-'V. • wmP
WtkáiWÍiMi / ^
. ...... .•''•■' -
Sióleiðir Kólumbusar yfir hafið. Önnur strikaiínan að ofan er fyrsta ferðin 1492