Morgunblaðið - 04.01.1966, Blaðsíða 19

Þriðjudagur 4. janúar 1966
MORGU N BLAÐIÐ
19
Ormur Ormsson rafvirkja-
meistari — Minningarorð
A ANNAN dag jóla lézt í
Borgarnesi Ormur Ormsson raf-
virkjameistari þar, á sjötugusta
og fimmta aldursári.
Ormur var fæddur í Efri-Ey
í Meðallandi, Vestur-Skaftafells-
sýslu, 4. marz 1891. Foreldrar
hans voru Ormur bóndi Sverr-
isson og kona hans Guðrún
Ólafsdóttir í Efri-Ey. Þau áttu
auk Orms sjö önnur börn. Með-
al systkina hans voru bræðurn-
ir Eiríkur og Jón, sem lands-
kunmr eru á sínu sviði, en þeir
stofnsettu í Reykjavík fyrirtæk-
ið „Bræðurnir Ormsson“ sem
um áratugi hefur starfað að
rafmagnslögnum og sölu á efni
til slíkra framkvæmda. Er at-
hyglisvert að svo margir úr
sömu fjölskyldunni skyldu
leggja fyrir sig störf á sviði
raforkunnar og sýnir að þeir
hafa gert sér glögga grein fyr-
ir þeim breytingum, sem myndu
fylgja ■ í kjölfar raforkufram-
kvæmda og gefa myndu fram-
kvæmdasömum mönnum ný og
heillandi viðfangsefni.
Ormur heitinn stofnaði hins-
vegar ekki til félags með öðrum
mönnum um atvinnurekstur, en
starfaði lengst einn eða með son
um sínum, sem lögðu rafvirkja-
störf fyrir sig.
Ormi var snemma Ijóst að
ekki væri rými þar heima í Efri
Ey fyrir þá bræður alla og yrði
hann að leita gæfu sinnar ann-
ars staðar. Hann lagði því fyrir
sig sjómennsku á unga aldri,
eins og títt var um ungmsnni,
sem leituðu að 'heiman. Svo
þótti hann lagtækur og bera
gott skyn á vélar að hann var
fljótlega ráðinn vélstjóri á
mótorbáta, þótt hann hefði *litla
tilsögn fengið í þeim efnum og
nær enga reynslu. Sýnir það
traust það, ^em snemma var til
hans borið.
Sjómennsku stundaði Ormur
til ársins 1915, er hann réðst
til starfa hjá Halldóri Guðm-
undssyni í Vestmannaeyjum.
(Halldór hafði einmitt orðið
einna fyrstur íslenzkra manna til
þess að kynna sér rafmagns-
fræði og leggja þau störf síðan
fyrir sig í Eyjum. Þar komst
Ormur í kynni við þau fræði og
þá iðngrein, sem hann átti síð-
an eftir að leggja fyrir sig ævi-
langt. Má nærri geta að það hef
ur yerið honum mikið happ að
læra og starfa undir stjórn þess
hæfa manns, sem Halldór Guð-
mundsson var. Mun Ormur hafa
búið að þeirri handleiðslu upp
frá því.
1 Vestmannaeyjum dvaldi
Ormur um fimm ára skeið.
Kynntist hann þar konu sinni,
Helgu Kristmundsdóttur. Gengu
þau í hjónaband 1. júní 1910.
Upp úr 1920 fluttu þau hjónin
til Reykjavíkur og áttu þar
heima næsta áratuginn. 1
Reykjavík stundaði Ormur nær
einvörðungu rafvirkjastörf. Á
órinu 1931 flutti hann búferl-
um á ný og þá vestur á Snæ-
fellsnes. Gerðist hann þar bóndi
í Hofgörðum og síðan á Laxár-
bakka, en stun^feði iðngrein
skia jöfnum höndum.
Árið 1941 hætti Ragnar heit-
lnn Stefánsson frá Svignaskarði
störfum við rafveitu Borgar-
ness. Varð þá úr að Ormur tók
við starfi rafveitustjóra og ann-
aðist hann það starf til ársíns
1047, er hann stofnaði til sjálfs-
stæðs atvinnurekstrar í Borgar-
nesi. Andakílsárvirkjunin var
þá að hefja orkuvinnslu og
þurfti víða að leggja rafmagns-
leiðslur og annan útbúnað í sam
bandi við tengingu bæja við
orkuverið.
Orrnur var um allmargra ára
skeið eini starfandi rafvirkinn
í Borgarnesi. Leituðu margir til
hans bæði um nýlagnir og við-
gerðir. En auk þess tók hann
að sér að koma upp vatnsafls-
stöðvum á bæjum, sem til þess
höfðu skilyrði. Slíkum stöðv-
um kom hann upp t.d. á Hjarð-
arfelli, Borg, Dalsmynni, Mýr-
dal á Snæfellsnesi og víðar.
Hann starfaði á þessum árum
víða um Vesturland. Áður hef-
ur verið vikið að störfum hans
á Snæfellsnesi, en hann lagði
rafmagnsleiðslur víða annars
staðar. T.d. lagði hann endur-
nýjunarleiðslu í flest hús í ,Búð-
ardal á vegum rafveitimnar þar.
Einnig lagði hann á fjölda bæja
í Borgarfjarðarhéraði svo og
annaðist hann allar raflagnir í
Húsmæðraskólann að Varma-
landi, er sá skóli var byggður.
Það er álit þeirra, sem bezt
þekkja til, að Ormur hafi ver-
ið einstaklega vandvirkur og
samvizkusamur við störf sín og
leyst þau vel af hendi i alla
staði. Talar þar skýru máli
hversu mjög var til hans leitað.
Þóttist hver vel settur, sem
fékk Orm sér til liðveizlu við
raflagnir eða viðgerðir.
Það má nærri geta að oft hef-
ur verið erfitt að sinna störf-
um svo víða út um sveitirnar,
fjarri heimili og verkstæði.
Einkum hefur verið erfiðleikum
bundið að koma öllu efni og
tækjum á vinnustaði, því sam-
göngur voru einatt litlar og oft
hefur verið við ófærð að stríða
á vetrum. Það var t.d. erfið
ferð, sem Ormur þurfti að fara
veturinn 1947, er hann varð að
brjótast í ófærð með stállunga
til Reykholtsskóla, í því skyni
að reyna að bjarga lífi nem-
anda þar, sem fengið hafði löm-
unarveiki. Er til Reykholts kom
reyndi á hugvit Orms og verk-
lagni að tengja tækið og að-
stoða við að láta það ganga. Það
tókst og hafði hann þó aldrei
séð slíkt tæki fyrr, en ekki var
eins og á stóð, kostur sérfróðs
manns til þess að annast verk-
ið. Þessi ferð reyndi mjög á
heilsu Orms. Hann veiktist eft-
ir ferðina og lá sjúkur um hríð.
Það er álit læknis hans að Orm-
ur hafi að líkindum sjálfur feng
ið lömunarveiki í ferðinni og
raunar aldrei' náð heilsu sinni
til fulls, upp frá því.
Ormur heitinn starfaði eins
og sagt var víða um Vesturland.
Hann varð að leggja fram bæði
vinnu og efni til þeirra verk-
efna, sem hann tók að sér. Oft
bar þá við að greiðslur lágu
ekki á lausu og áttu margir, sem
voru að basla við að koma yfir
sig þaki í greiðsluerfiðleikum.
Þessu fólki sýndi Ormur oft
langlundargeð. Hann reyndi að
lána vinnu sína, raunar stund-
um um efni fram, því framan
af ævinni hafði hann fyrir stór.
um hóp að sjá. Þetta var Ormi
þó í rauninni með vissum 'nætti
styrkur. Hann gladdist af því að
geta greitt götu annara og víst
er um það að margur maðurinn
er Ormi þakklátur fyrir hjálp
fýsi hans.
En ekki er víst að Ormi hefði
auðnast að létta öðrum þannig
skeiðið, ef kona hans hefði eigi
verið honum svo samhent. Þau
Helga Kristmundsdóttir eignuð-
ust tólf börn, sem öll hafa kcm-
izt upp og eru öll myndarfólk.
Ekki þarf að lýsa því hvílíkt á-
tak það hefur verið fyrir hjón-
in að koma þessum stóra barna-
hóp til manns. Þá sannaöist hver
gæfumaður Ormur var að eiga
slíka konu sem Helga er, því
ljóst er að oft hefur á hana
reynt, er húsbóndinn var tim-
unum saman fjarri heimili sinu,
bundinn við störf. Rétt ,ýsing á
þessari konu er sú að segja um
hana það, sem íslendingar meta
einna mest í fari fólks, að hún
er drengur góður.
Fjórir sona Orms fetuðu i fót-
spor hans og gerðust rafvirkjar.
Kenndi Ormur þeim öllum og út
skrifaði þá. Voru það þeir Guð-
jón á Hellissandi, Sverrir í
Reykjavík, Helgi í Borgarnesi
og Karl í Reykjavík. Önnur
börn þeirra hjóna eru Hrefna
gift í Reykjavík, Georg trésmið-
ur í Keflavík, Vilborg gift í
Borgarnesi, Þórir trésmiður í
Borgarnesi, Sveinn í Keflavík
Gróa gift í Reykjavík, Guðrún
gift á Snæfellsnesi og Árni tré
smiður í Borgarnesi.
Ormur Ormsson var hlédræg-
ur maður og flíkaði hvorki sjálf
um sér né verkum sínum. Hann
var heimakær og eigi oft
mannamótum. Helzta félagsþátt
taka hans síðari árin var innan
Rotarysamtakanna, sem voru
honum einkar kær. Einnig mun
Ormur hafa tekið talsverðan
þátt í starfi iðnaðarmannafélags
ins í Borgarnesi og var hann
heiðursfélagi þess. Þótt hann
léti aldrei til skarar skríða
sviði opinberra málefna, hafði
hann þó fastmótaðar skoðanir
landsmálum og einkenndist við-
horf hans í þeim efnum sem
öðrum af sanngirni og sterkari
réttlætisvitund.
Ormur var fróður vel og las
jafnan mikið. Einkum unni
hann íslenzkum ljóðum, þjóð
sögum og ýmsum öðrum þáttum
þjóðlegra fræða og mennta
Hann átti sér einnig ríka átt
hagatryggð. Talaði jafnan hlý-
lega um allt sem var Skaft-
fellst. Viðhélt kynnum sínum
við menn og málefni þar eystra
eftir föngum og síðasta ferð
hans að heiman var einmitt far
in þangað austur. Hafði hann
mikla gleði af því að feta á ný
bernskusporin í fæðingarsveit
sinm.
Ormur var maður góðgjarn
og vildi gott úr öllu gera. Ekki ur'
voru heldur illmælin um ná
ungann. Grandvarleiki og hóf-
semi einkenndu framkomu hans
og kunni hann þrátt fyrir milt
viðmót vel að halda virðingu
smni, hver sem í hlut átti.
Með Ormi er genginn einn af
brautryðjendum á sviði raf-
magnsiðnaðar í þessu landi.
Þess verður án efa lengi minnst.
Hitt verður ekki síður munað
hvern mann Ormur hafði að
geyma. Hann gat sér góðan orð-
stír. Þeir sem þekktu hann bezt
mátu hann mest.
Ásgeir Pétursson.
meira fyrir lífinu en nú virðist
almennast, og ekki alltaf af miklu
að taka.
Árið 1905 fluttust foreldrar
Orms út í Mýrdal og settust að
Kaldrananesi. Hjá þeim dvald-
ist hann svo áfram nokkra hríð.
En brátt kom að því, að hann fór
að sjá um sig sjálfur. Vann hann
framan af alla algenga vinnu og
var m.a. um skeið á skútum, og
eins stundaði hann sjó á Suður-
nesjum og víðar.
Ormur hlaut í vöggugjöf verk-
lagni og áhuga á smíðum og
tækni eins og bræður hans fleiri.
Af þeim sökum var eigi að undra,
þótt hann hrifist af þeim nýjung-
um og framförum, sem komu
fram um síðustu aldamót. Hóf
hann ásamt bræðrum sínum
tveimur, Jóni og Eiríki, vinnu
við raflagnir hjá fyrsta lærða ís
lenzka raffræðingnum, Halldóri
Guðmundssyni, sem einnig var
Skaftfellingur. En hugur Orms
leitaði víðar. Árið 1916 gekk hann
mótornámskeið í Vestmanna-
eyjum og öðlaðist réttindi til vél-
stjórnar. Eins hlaut hann full
réttindi sem rafvirkjameistari
með vinnu sinni við þá iðn, enda
átti hann ekki fremur en aðrir
jafnaldrar hans kost á skólalær-
dómi í þessum greinum.
Á heimsstyrjaldarárunum fyrri
réðust Skaftfellingar í það ein-
stæða stórvirki að stofna hluta-
félag til að bæta samgöngur
sjó við Skaftafellssýslur, en þá
var ekki um aðra leið að ræða
til aðdrátta fyrir sýslubúa, svo
sem kunnugt er. í þessu skyni
létu þeir smíða vélskipið Skaft
felling, og kom það til landsins
vorið 1918. Ormur var ráðinn vél
stjóri á þetta nýja skip, og var
hann úti í Danmörku veturinn
1917—1918 og fylgdist með smíði
skipsins ásamt skipstjóranum,
Jóni Högnasyni.
Vorið 1918 sigldu þeir hinu
nýja skipi heim, og var Ormur
vélstjóri á Skaftfellingi til árs
ins 1929. Ekki var unnt að láta
Skaftfelling sigla með vörur að
vetri til, og vann Ormur þá að
raflögnum þann tíma, lengst af
hjá fyrirtæki bræðra sinna.
Árið 1918 kvæntist Ormur eft-
irlifandi konu sinni, Helgu Krist-
mundsdóttur, ættaðri- úr Vest-
mannaeyjum. Settust þau að í
Reykjavík og bjuggu lengi að
Baldursgötu 31 í félagi við móður
bróður Orms, Svein Ólafsson frá
Hvammi í Mýrdal, og hir.a mætu
konu hans, Vilborgu Einarsdótt-
Á ANNAN jóladag síðastliðinn
lézt að heimili sínu í Borgarnesi
Ormur .Ormsson rafvirkjameist-
ari, nær 75 ára að aldri. Með
honum er genginn góður þegn
þeirrar kynslóðar, sem venjulega
er kennd við síðustu aldamót og
þau straumhvörf, sem urðu í ís
lenzku þjóðlífi á fyrstu áratug-
um þessarar aldar í flestum
greinum.
Ormur var fæddur 4. marz
1891 i Efri-Ey í Meðallandi og var
af traustu skaftfellsku bergi
brotinn. Voru foreldrar hans
Guðrún Ólafsdóttir frá Eystri-
Lyngum í Meðallandi og Ormur
Sverrisson frá Grímsstöðum í
sömu sveit. Var hann næstyngst-
ur átta systkina, sem upp kom
ust, fimm bræðra og þriggja
systra.
Ormur ólst eins og önnur
sveitabörn upp við alla algenga
vinnu og fremur kröpp kjör í
Meðallandinu á þeim árum. Kom
honum sá skóli vel síðar á lífs-
leiðinni, því að hann þurfti eins
og flestir af hans kynslóð að hafa
Þau Helga og Ormur eignuðust
tólf mannvænleg börn, sem öll
lifa. Fara má nærri um það, að
þau hafa orðið að vinna hörðum
höndum við að framfleyta barna-
hópi sínum á árunum eftir fyrri
heimsstyrjöld og svo á kreppu-
tímunum fyrir og eftir 1930. Er
engin von til þess, að við, sem
lifum nú við styrki og öryggi ís-
lenzks velferðarríkis, fáum skil-
ið þá erfiðleika og þá baráttu,
sem foreldrar okkar og forfeður
áttu við að glíma. Nei, baráttan
var hörð á þessum árum og vafa
laust ekki alltaf mikið fyrir hendi
til að seðja tápmikil börn. Að
því kom lika, að Helga og Orm-
ur sáu enga að.» leið til að ala
sæmilega önn fyrir börnúm sín-
um en flytjast frá Reykjavík og
fá sér einhvers staðar jarðnæði.
Eftir nokkra athugun fluttust
þau vestur aC Hofgörðum í Stað
arsveit árið 1931. Þar bjuggu þau
sem leiguliðar til ársins 1936. Þá
festi Ormur kaup á jörðinni Lax-
árbakka í Miklaholtshreppi, og
þar bjuggu þau til ársins 1946.
Vitanlega var þessi búferla
flutningur mikil breyting í lífi
húsbóndans, sem um árabil hafði
helgað sig nýrri tækni, eins og
áður segir, enda þótt hann væri
fæddur í sveit og gerþekkti til
allrar sveitavinnu. En hverju
varð ekki að fórna á þessum ár-
um til þess að sjá sér — og ekki
sízt sínum — farborða? Hér
reyndist samt ekki nauðsyn að
hverfa alveg frá hugðarefnum
sínum. Þegar börnin uxu úr grasi,
tóku þau mjög að létta undir við
bústörfin, og auk þess var hús-
freyjan einstök dugnaðarkona.
Varð þetta til þess, að Ormur gat
við og við horfið að vetrarlagi
suður til Reykjavíkur og unnið
sem rafvirki hjá bræðrum sínum,
Mun hvort tvegjja hafa stuðlað
að þessu: þörf heimilisins fyrir
rekstrarfé og svo það, að bræður
Orms sóttust mjög eftir vinnu
hans, því að hann var einstakur
verkmaður og trúr í öllum störf-
um.
Nokkru eftir að Ormur flutt-
ist með fjölskyld i sína að Laxár-
bakka, eða áriö 1940, gerðist
hann stöðvarstjóri við Rafveitu
Borgarness, en þar var þá mótor-
rafstöð fyrir kauptúnið. Ekki
hefði honum verið þetta kleift
nema vegna þess, að kona hans
og börn sáu um búið að miklu
leyti.
Smám saman fóru börnin að
heiman, enda var jarðnæði
hvorki til skipta né munu þau
hafa verið hneigð til búskapar.
Kom þess vegna þar að, að Orm-
ur brá búi og fluttist með fjöl-
skyldu sína í Borgarnes alfarið
haustið 1946. Skömmu síðar reisti
hann íveruhús, sem rúmaði mik-
inn hluta hinnar stóru fjölskyldu.
í þessu húsi bjuggu þau Helga og
Ormur síðan alla tíð, en smám
saman héldu börnin brott og
mynduðu eigin heimili. Var því
orðið kyrrlátara í kringum þau
hjón síðustu árin. Þeim nægði
samt ekki að ala upp sinn fríða
bamahóp, heldur ólu þau einnig
upp sonardóttur sína, sem nú er
uppkomin.
Ormur var rafstöðvarstjóri í
Borgarnesi um mörg ár eða þar
til Andakílsárvirkjunin tók til
starfa. Þá sneri hann sér aftur
að raflagningavinnu og vanir
sem rafvirkjameistari, meðan
kraftar entust, lengstum í sam-
vinnu við syni sína, einn eða
fleiri. Setti hann m.a. upp nokkr-
ar heimilisrafstöðvar. Munu marg
ir um Borgarfjörð og víðar minn-
ast verka hans og áreiðanleika í
viðskiptum.
Síðustu ár gekk Ormur ekki
heill til skógar og varð um tíma
að dveljast í ójúkrahúsi. Fram að
því hafði hann ekki kennt sér
meins. Nokkurn bata fékk hann,
en ekki algeran, og smám saman
þraut kraftana, unz dauðinn kom '
sem líknandi engill og leysti
hann úr hrörnandi líkama.
Ormur var dulur að eðlisfari
og hafði sig lítið í frammi. En
samvizkusemi hans og traust-
leiki í hvívetna var slíkur, að aðr
ir sóttust eftir honum og verkum
hans. Er hann leit yfir farinn veg,
gat hann þess vegna verið á-
nægður að leiðarlokum. Hann
hafði lifað vammlausu lífi og
verið mikils metinn af öllum
þeim, sem honum kynntust.
Hann hafði af eigin rammleik
og konu sinnar komið upp stór-
um barnahópi á erfiðleikatímum
og það aðstoðarlaust af hálfu
ríkis og bæjar. Við fráfall hans
voru börnin tólf dreifð um byggð
ir kringum Faxaflóa og Breiða-
fjörð og öll komin til starfa í
þjóðlífinu, og sumir sona hans
höfðu fetað í fótspor föðurins
og unnið með honum um lengri
eða skemmri tíma. Þá voru barna
börnin orðin .41 og barnabarna-
börnin þrjú. Ef þetta er ekki
merkilegt dagsverk á langri ævi
og þjóðnýtt starf, veit ég ekki,
hvað telja má til verulegra þjóð-
nytja. Hér er látinn eftir sá auð-
ur, sem hvorki mölur né ryð fær
grandað, og öll vitum við þó með
vissu, að við lifum í afkomend-
unum, en förum að öðru leyti
með léttan mal af þessum heimi.
Að sjálfsögðu er skilnaður allt-
af sár þeim, er eftir lifa og lengi
hafa notið samvistar góðs drengs,
og þá ekki sízt konu, börnum og
öðrum afkomendum, sem hér
syrgja elskulegan maka, föður,
afa og langafa. Huggun 'er það
þó harmi gegn uð eiga hér á bak
að sjá manni, sem öllu fórnaði
fyrir heimili sitt og velferð sinna
nánustu og gætti af dyggð hvers
þess, sem honum var trúað fyrir
á lifsleiðinni, og var alls staðar
virtur fyrir mannkosti.
Að endingu þakka ég hinum
látna frænda mínum góð kynni,
og lengi mun ég geyma í minni
góðlátlegt bros hans og minnast
hlýja handtaksins og þægilega
viðmótsins, er fundum bar sam-
an. Jafnframt sendi ég aðstand-
endum öllum samúðarkveðjur
frá mér og mínum
J. A. J.