Morgunblaðið - 28.01.1966, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Fðstucfagur 28. janúar 1966
Sextugur i dag:
Dr. Oddur Guðjónsson
viðskiptaráiunautur
ÞEGAR Oddur Guðjónsson skrif-
a'ði doktorsritgerð sína um utan-
ríkisviðskipti íslendinga með sér
stakri hliðsjón af greiðslujöfn-
uðinum, voru þeir ekki margir
hér á landi, sem vissu hvað
greiðslujöfnuður í raun og veru
var. Þetta var á árunum eftir
1930, eða um það bil, sem krepp-
an var að skella á. Ekki var
liðið langt á fjórða tug aldar-
innar, er Islendingar, stjórnmála
menn sem aðrir, fengu að finna
til þess áþreifanlega, að jafn gott
var að fylgjast með greiðslujöfn-
uðinum í utanríkisviðskiptunum,
ef vel átti að fara. Allur fjórði
tugurinn var í raun og veru linnu
laus barátta íslenzku þjóðarinn-
ar við öflun erlends gjaldeyris,
til þess bókstaflega að geta tórað.
En baráttan stóð ekki aðeins
út á við um öflun markaða fyrir
íslenzkar afurðir, sem guð má
vita að voru ekki margbreyti-
legar, heldur einnig inn á við,
þar sem margir frjálslyndir
menn áttu í höggi við fáa hafta-
postula, sem að dómi okkar, sem
kallaðir voru Morgunblaðsmenn,
notuðu hin óhagstæðu verzlunar-
kjör til þess að draga taum póli-
tískra gæðinga. Dr. Oddur var þá
kominn heim frá hagfræðiprófi
í Þýzkalandi, en því lauk hann
með ágætum, og var orðinn fram
kvæmdastjóri og aðal ráðgjafi
Verzlunarráðs íslands. Marga
lensuna braut dr. Oddur á þess-
um árum í harðskeyttu einvígi
við ríkjandi stjórn í viðskipta-
málum, sem ekki mátti heyra
minnst á réttláta skipan inn-
flutningsmála hvað þá frjáls-
lega verzlunarhætti, frekar en
sjálfan myrkrahöfðingjann.
Verzlunarhöftin lágu eins og
mara á þjóðinni um meir en 2ja
áratuga skeið og lengst af þessu
tímabili var það hlutdeild dr.
Odds að vera fulltrúi hinna frjáls
lyndu afla í landinu í hinum
mörgu nefndum, sem hver tók
við af annari, til þess að skipta
litlum innflutningi á milli
margra og ólíkra verzlunarfyrir-
tækja. Á þessum áratugum aflaði
dr. Oddur sér meiri þekkingar
á atvinnumálum íslendinga, að
ekki sé talað um viðskiptamálin,
en flestir aðrir búa yfir. Loks,
e'ða fyrir ótrúlega fáum árum,
tókst að ráða niðurlögum hafta-
ófreskjunnar, og þá var dr. Oddi
falið hlutverk, sem vera mun
honum nær skapi, heldur en að
rjála við höft og innflutnings-
leyfi, en það er að annast frjálsa
samningagerð um verzlunarvið-
skipti fyrir hönd íslenzka ríkisins
við erlendar þjóðir. Raunar
hefir dr. Oddur veri'ð formaður
eða aðalráðgjafi í flestum samn-
inganefndum sem annast hafa
verzlunarsamninga okkar um
tuttugu ára skeið, eða frá stríðs-
lokum, en nú hefir hann þessa
samningagerð áó' aðalstarfi og
starfar á vegum utanríkis- og
viðskiptamálaráðuneytisins. Er
það dómur þeirra, sem bezt
þekkja til, að þar sé réttur maður
á réttum stað. Engan skyldi þó
undra þótt dr. Oddur ætti enn
meiri frama í vændum hjá ís-
lenzkum stjórnarvöldum. Hann
er enn ungur í anda.
Dr. Oddur er hreinn og beinn
í öllum víðskiptum, glöggur og
gætinn, einbeittur og fylginn sér,
þegar það á við, en gleðimaður
og ljúfmenni í vinahóp. Oddur
dvelur þessa dagana með Lotti
konu sinni og tveim dætrum í
Hamborg. Lotti og Oddur kynnt-
ust í Kiel, er Oddur var þar við
nám, og hefir Lotti verið manni
sínum góður og traustur föru-
nautur um meir en þrjátíu ára
akeið
Ef ég væri í Hamborg í dag
myndi ég stilla mér upp fyrir
utan gluggann þar sem dr. Oddur
og fjölskylda hans dvelur og
flauta lagið við „Hvað er svo
glatt“ — en það var kallmerki
fslendinga, sem stunduðu nám í
Kiel fyrir mörgum, mörgum ár-
um.
Pétur Ólafsson.
FÁIR hafa komið meira við sögu
íslenzks viðskiptalífs á síðasta
aldarfjórðungi en dr. Oddur
Guðjónsson. En þar sem maður-
inn er í eðli sínu hlédrægur og
kýs að vinna störf sín í kyrr-
þey hygg ég, að þeir séu færri
en skyldi, er vita hviLíkt starf
hann hefur unnið á þeim vett-
vangi. í dag á hann sextugsaf-
mæli og get ég ekki látið það
tilefni ónotað til að minnast hans
í fáum orðum, og er mér þó ljóst
að í þeim efnum er mér mikill
vandi á höndum. Ber þar margt
til, m.a. það að hann veit ég
auðugri að mannkostum öllum
en gengur og gerist, en manna
frálbitnastan því að verðleikum
hans sé haldið á lofti. En þar
sem Oddur dvelur erlendis um
þessar mundir, læt ég skeika að
siköpuðu og sendi honum þessa
afmæliskveðju í fjöllesnu blaði
að honum forspurðum.
Dr. Oddur Guðjónsson er
fæddur að Bergsstöðum í Reykja
vík, en það hús stóð á gatnamót-
um Bergstaðastrætis og Skóla-
vörðustígs. Foreldrar hans voru
þau sæmdarhjónin María Guð-
mjundsdóttir og Guðjón Gama-
Helsson núrarameistari. Guðjón
var á sínum tíma meðal þekkt-
ustu byggingameistara hér í
bænum og hafði með höndum
ýmsar stórbyggingar m.a. Lands-
spítalann. Svo hefur sagt mér
gamall samverkamaður hans, að
vandaðri manni, eða betri hús-
bónda hefði hann ekki kynnzt
um dagana, Ekki kann ég að
rekja ættir Odds Guðjónssonar,
en af yfirbragði mannsins og
dagtfari öllu er ljóst að hann á
til göfugra ættfeðra að telja.
Oddur var ungur settur til
mennta og lauk stúdentsprófi
frá Menntaskólanum í Reykja-
vík árið 1927, og sigldi að því
loknu til Þýzkalands til náms í
ihagfræði og lauk prótfi í þeim
fræðum frá háskólanum í Kiel
árið 1931. Hlaut hann síðan
styrk til framhaldsnáms úr svo-
nefndri Alexander von Ham-
boldt Stiftung og öðlaðist dokt-
orsnafnbót í fræðigrein sinni
með mjög lotflegum vitnisburði
árið 1934. Doktorsritgerð hans
fjallaði um íslenzkan verzlunar-
jöfnuð árið 1930, viðamikið rit,
en sennilega ekki á færi óihag-
fróðra manna að lesa sér til
gagns.
Að námi loknu kom Oddur
heim og gerðist skrifstotfustjóri
Verzlunarráðs íslands, og hefur
mecT því ævistarf sitt_ í þágu ís-
lenzks viðskiptalífs. Á þeim ár-
um, sem Oddur hótf störtf sín á
vettvangi íslenzkra viðsikipta-
mál.a er þar sízt álitlegt um að
litast. Þar ríktu allskonar hötft
og hömlur á öllum sviðum, og
munu íslenzkir athafnamenn
sjaldan hafa hatft minna svig-
rúm en á þeim árum. Þá var
starfandi hér nefnd ein mikil, er
gegndi því hlutverki að skipta
milli innflytjenda þvi magni er-
lendrar vöru, sem þáverandi
ríkisstfjórn taldi hótflegt að hafa
hér á boðstólum. Þótti þá mörg-
um hlutur sinn fyrir borð bor-
inn og það ekki að ástæðulausu.
Þessi skipan mála átti eftir að
standa alllengi án verulegra
breytinga, nema hvað annað
slagið var skipt um nafn á
nefndum þeim eða ráðum, er
önnuðust þessar framkvæmdir.
Árið 1943 heitir stofnun þessi
Viðskiptaráð, og það ár verður
Oddur Guðjónsson einn af for-
stjórum þess, og þeirra stofnana
er síðar sigldu í kjölfar þess.
Þetta embætti hygg ég verið
hafa einna vanþakklátast starf
á íslandi á síðari árum. Stjórn
Viðskiptaráðsins var oftastf
skipuð fulltrúum stjórnmála-
flokkanna, og afgreiðsla ein-
stakra mála háð samkomulagi
þeirra aðila er ráðið skipuðu
hverju sinni.
í þessum erilsömu og erfiðu
störfum kom það sér vel, að
Oddur Guðjónsson er gæddur
þeim eðliskostum, sem nauðsyn-
legastir eru í samskiptum við
aðra, ekki sízt þá er haía and-
stæð sjónarmið. Hann er maður
heilráður og góðgjarn, hógvær
og drenglundaður eins og sagt
var um Njál bónda á Bergþórs-
íbvoli. Hann virðir skoðanir and-
stæðinga sinna og er manna um-
burðarlyndastur við málamiðl-
un alla, en slíkir menn eru ein-
mitt útverðir lýðræðisins á
hverjum tíma. Hann er rnaður
fordómalaus og á þessvegna öðr-
um fremur létt með að leggja
hlutlægt mat á allar aðstæður.
Þeir eru orðnir næsta margir,
sem Oddur hefur starfað með að
skipan þessara mála, og vatfa-
laust hefur oftf skorizt í odda,
þegar úrslit þýðingarmikilla
mála voru ráðin. En það 'hetf ég
fyrir satt að alltaf hatfi Oddur
farið með sóma af þeim fundum,
og ekki veit ég tiil að hann eigi
sér neinn óvildarmann í hópi
samstarfsmanna sinna. Er hann
þó þéttur fyrir og lætur hvergi
hlut sinn, en manna drengileg-
astur í hverri raun, og það hygg
ég að honum hafi fallið þyngst
í starfi sínu, ef einhverjir sam-
stanfsmanna hans viku frá sett-
um leikreglum eða gengu á
gerðar sættir.
Á þessum árum var Oddur
Guðjónsson iðulega skipaður í
samninganefndir um utanríkis-
viðskipti, enda munu fáir hafa
staðið honum jafnir að þekkingu
á 'því sviði. Þegar 'haftafarganinu
var aflétft fyrir nokkrum érum
og þær stofnanir er þeim þjón-
uðu endanlega lagðar niður var
hann sikipaður viðskipfaráðunaut
ur ríkisstjórnarinnar. Hefur hann
einkum verið í ráðum um þá
viðskiptasamninga er gerðir hafa
verið við þær þjóðir, er búa
austan járntjalds, og oft átt setur
langar í Garðaríki. Hygg ég á
engan hallað þó fullyrt sé, að
fláir hafi ráðið þar meir um far-
sælar lyktir þeirra mála en
hann.
í stuttri afmælisgrein er þess
enginn kostur að bregða upp við-
hlýtandi mynd atf þeim margvís-
legu störfum sem Oddi hafa ver-
ið falin á undanförnum árum,
enda var það ekki ætlun mín.
Það er að vonum að á sHkan
mann hlaðist mörg trúnaðar-
störf, enda veitf ég engan ólík-
legri til að „níðast á neimu því
sem honum er til trúað“ frernur
en Kolskeggur forðum.
Það er nú orðið alllangt síðan
sá, er þetta ritar hafnaði á járn-
brautarstöðinni í Kiel, og leit
Odd Guðjónsson í fyrsta skipti.
Hann var þar kominn þeirra er-
inda að gæta þess að ég glatað-
ist ekki í þeim stóra heimi.
Hann var þá ungur maður og
fyrirmannlegur eins og hann er
enn, og bar á höfði hatt snjáðan.
í fylgd með honum var ung og
glæsileg stúlka, þýzk að upp-
runa og hefur hún staðið við
'hlið hans æ síðan. Lotty (en svo
var hin unga stúlka kölluð í
hópi kunningja) og Oddur gengu
í hjónaband árið 1934. Hafa þau
eignazt þrjú mannvænleg börn:
Maríu, sem gift er þýzkum
manni og búsett í Hamborg,
Lieselotte íþróttakennara, og
Þóri, sem stundar nám í lögfræði
við Háskóla íslands.
í Kiel voru á þessum árum
nokkrir íslendingar og var Odd-
ur sjálfikjörinn höfðingi þeirrar
nýlendu, og alltaf til hans leitað
ef einhverjum var vandi á hönd-
um. En „það varð allt að ráði,
er hann réði mönnum’* svo enn
sé vitnað til Njáls bónda. Sú
vinátta sem þá var til stotfnað
hefur haldizit fölskvalaus æ síð-
an og gott þykir okkur vinum
Odds Guðjónssonar og hans
ágætu konu, að hitta þau á góðri
stund. Þótt Oddur hatfi ærinn
starfa og eri'lsaman, gefur hann
sér þó stöku sinnum tíma til að
inna af höndum „skyldu sína við
gleðina” eins og skáld eitt ís-
lenzkt -komst að orði.
Á þessum merku tímamótum
sendum við vinir þeirra hjóna
þeim hjartanlegar hamingjuósk-
ir og þökkum þeim vináttu og
drengskap á undantförnum ár-
um. Og það er von okkar að enn
eigi Oddur eftir að vinna mikið
og giftudrjúgt starf á því verk-
sviði er hann hetfur haslað sér
völl.
Guðm. Sigurðsson.
>f
UM SÍÐUSTU aldamót var
meðalaldur íslendinga 45 ár en
nú er hann kominn yfir 70 ár. það
telst því ekki lengur til stórvið-
burða, að menn verði sextugir,
og það eitt, að menn hafa tórað
í sextíu ár, er harla lítið tilefni
til blaðaskrifa. En þeir menn,
sem á viðburðaríkri æfi hafa unn
ið mikið og óeigingjarnt starf í
þágu alþjóðar, eiga skilið að
þeirrasé minnst og störf þeirra
þöikkuð á stórafmælum. Einn
slíkur heiðursmaður er dr. Odd-
ur Guðjónsson, viðskiptaráðu-
nautur ríkisstjórnarinnar, sem
er sextugur í dag.
Dr. Oddur hefur í rúm þrjátíu
ár lifað og starfað í innsta hring
viðskiptamálanna og er því
löngu orðinn þjóðkunnur. Hann
kom vel undirbúinn undir æfi-
starf sitt að loknu doktorsprófi í
hagfræði við háskólann í Kiel.
Við þann háskóla stundaði hann
nám á árunum 1927—34, en
doktorsritgerð hans fjallaði um
greiðslujöfnuð fslands árið 1930,
og var brautryðjandaverk á sínu
sviði í íslenzkri hagfræði.
Strax eftir heimkomuna 1943
var dr. Oddur ráðinn skrifstofu-
stjóri Verzlunarráðs íslands.
Gekk hann að því með miklum
dugnaði að skipuleggja og auka
starfsemi ráðsins á næstu árum
þar á eftir. Veit ég að þessi störf
voru honum mjög kærkomin ekki
sízt vegna ánægjulegs og lær-
dómsríks samstarfs við þáver-
andi formann Verzlunarráðsins,
Hallgrím Benediktsson. Hann
ávann sér strax mikið traust og
vinsældir meðal verzlunarmanna,
enda hvíldi meginþungi af félags-
starfi þeirra á þessum árum á
hans breiða baki.
Fljótlega kom að þvi, að dr.
Oddur var skipaður fulltrúi verzl
unarinnar í opinberum nefndum.
Starfaði hann í verðlagsnefnd
1938—42, skömmtunarnetfnd rík-
isins 1939—43 og gjaldeyris- og
innflutningsnefnd 1941—43. En
í ársbyrjun 1943 var hann svo
S'kipaður í viðskiptaráð, sem fal-
ið var víðtækara starfssvið vegna
stríðsástandsins en nokkur nefnd
hafði áður haft. Viðs'kiptaráðið
þurfti ekki aðeins að úthluta
innflutnings- og gjaldeyrisleyf-
um, taka verðlagsákvarðanir og
sjá um vöruskömmtun, heldur
einnig ráðstafa takmörkuðu skips
rými fyrir nauðsynlegustu vöru-
flutninga til landsins og annast
innflutfning ýmissa vörutegunda.
Var hér um mjög vandasamt og
heldur vanþakklátt starf að ræða,
en almennt mun það viðurkennt,
að það hafi farið dr. Oddi og
hans ágætu samstarfsmönnum
vel úr hendi.
Með starfinu í viðs'kiptaráði
hefjast þáttaski'l í æfi og starfi
dr. Odds. Hann er ekki lengur
talsmaður og fulltrúi ákveðinna
hagsmuna heldur orðinn ríkis-
starfsmaður, sem vegur og met-
ur hvert mál út frá almennum
þjóðarsjónarmiðum. Þessi að-
staða hans var ekki auðveld og
sætti dr. Oddur stundum ómak-
legri gagnrýni, sem ekki er held
ur hægt að furða sig á, þar eð
ráðið fjallaði um viðkvæm hags-
muna- og deilumál. En þeir, sem
bezt þekkja til starfs dr. Odds á
þessum árum, ljúka upp einum
rómi um, að öll hans störf hafi
einkennztf af sérstakri samvizku-
semi og sanngirni. Og það viður-
kenna allir, sem til þekkja, að
dr. Oddur hafi haldið vel á þeim
málstað, sem hann barðist fyrir
og honum fannstf réttur. Hann er
að eðlisfari samvinnulipur, en
getur verið fastur fyrir og á'kveð
inn, þegar því er að skiptfa.
Frá 1943 og til 1960 átti dr.
Oddur sæti í öl'lum ráðum og
nefndum, sem fjölluðu um inn-
flutnings- og gjaldeyrismál, verð
lagsmál og fjárfestingarmál. Af
viðskiptaráði tók við fjárhagsráð
síðan viðskiptanefnd og loks inn
flutningsskrifstofan, sem lögð
var niður 1960. í eitt ár 1961—62
gegndi dr. Oddur störfum róðu-
neytisstjóra í viðskiptaráðuneytf-
inu í fjarveru þess, sem þessar
línur ritar, en síðan hefur hann
verið viðskiptaráðunautur ríkis-
stj órnarinnar og haft sem aðal-
verkefni að annast gerð samn-
inga og framikvæmd þeirra við
Austur-Evrópulöndin.
Nefndarstörfin voru á þessum
árum oft erilsöm _og þreytandi.
Efast ég um, að dr. Oddur myndi
hafa haldið þau út svo lengi, ef
honum hefði ekki jafnframt ver-
ið falið að taka þátt í allflestum
viðskiptasamningum við erlend
ríki á þessum árum. Utanferðir,
þótt þeim fylgi engu síður störf
og ábyrgð, voru tilbreyting og
hvíld frá hinu daglega þvargi.
Hefur dr. Oddur verið oftar og
lengur í slíkum samningagerð-
um en nokkur annar íslendingur.
Síðan 1950 hefur hann tekið þátt
í flestum samningum við Tékko-
slovakíu, Pólland, Ungverjaland,
Rúmeníu og nú síðustu árin við
Sovétríkin. Hann hetfur einnig
setið margar alþjóðaráðstefnur
þ.á.m. á vegum efnahagsnefndar
Evrópu, ráðstfefnu um þróunar-
málin (UNCTAD) 1964 og fiski-
málaráðstefnuna í London 1964.
Á þessu sviði hefur dr. Oddur
unnið ómetanlegt starf fyrir ís-
lenzkt atvinnulíf og útflutning.
Al’hliða þekking hans á útflutn-
ings- og innflutningsmálum og
tveggja áratuga reynsla í samn-
ingum er hvorttveggja þýðingar
mikið, en enn meira máli skiptir,
að hann er gæddur þeim eigin-
lei'kum, sem góður samningamað-
ur þarf á að halda, skörpum skiln
ingi og vakandi áhuga, sannfær-
ingarkrafti og staðfestu. Vonandi
fær landið lengi að njóta hans
óvanalegu starfskrafta.
Dr. Oddur sótti ekki aðeins
meantun sína til Kielar heldur
líka það, sem enn dýrmætara
var, sinn ágæta Ufsförunaut, frú
Lieselotte Laufhoetter. Þau eiga
Framhald á bls. 16