Morgunblaðið - 15.02.1966, Qupperneq 11

Tn'iffjuífngur 15. febVúar 1966
MORGUNBLAÐIÐ
11
TONLIST
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Það fer ekki á milli mála, að
Sinifóniu'hljómsiveitinni hefir far-
ið mjög fram í vetur undir stjórn
Bolhdans Wodiczikos. Slenið, sem
yfir henni var, er að mestu horf-
ið, og á verkefnunum er tekið
með nýrri snerpu og baráttugleði.
Bohdan Wodiczko er þaulreynd-
ur uppalandi hljómsveita, sjálfur
starfsmaður hinn mesti og valk-
inn og sofinn í hverju því verk-
efni, sem hann tekst á hendur.
Hann hefir kunnað þau ráð, sem
þurfti til að hressa upp á sjúkl-
inginn. Sum þeirra eru einka-
mál læknis og sjúklings og koma
ekki öðrum við. Önnur snúa að
hinum almenna álheyrenda og
köma jafnvel með nokkrum
haetti niður á honum. Þar á ég
við verkefnaval hljómsveitarinn-
ar. Það mun hafa verið að vel
yfirlögðu ráði af hálfu hljóm-
sveitaruppalandans, þegar sett
voru 'hlið við hlið á efnisskrá
tónleikanna 27. jan. tvö slík verk
sem Háry Janossvítan eftir
Zoltán Kodály og Capriccio
espagnole eftir Rimsy Korsakov,
en góð prógram-gerð er það
ekki — frá sjónarmiði hlustand-
ans. Verkin „éta hvort annað
upp,“ ef svo má segja: áhrif
beggja samanlagt verða minnien
hvors um sig. En fyrir hljóm-
sveitina er hér um dýrmæta
reynslu að ræða; bæði verkin eru
meistarastykki í instrúmentation
og bjóða upp á ýmsan tæknilegan
vanda, bæði fyrir einstaka hljóð-
færaleikara og í samleik, sem
síður er að finna í tónverkum,
sem eru efnislega veigameiri.
Bn mætti ekki í framtíðinni —
með sama árangri fyrir hljóm-
sveitina — æfa og spila slík verk
í útvarpinu eitt í senn, fremur
en raða þeim saman á efnisskrár
sinfóníutónleika? Þess er skylt að
geta, að hljómsveitin stóðs-t þf
raun, sem hér var á hana lögð,
með prýði, og verður hún ekki
ÞÁ er sú mikla stund upp runn-
in, að við íslendingar erum orðn-
ir meðeigendur, ásamt öðrum
menningarþjóðum heims, að
einni mestu gjöf, sem mannkyn-
inu hefur verið gefin: níundu
sinfóníu Beethovens. Um þetta
tónverk hefur lengi staðið mikill
ljómi, líka í hugum margra sem
aldrei hafa kynnzt því af eigin
xeynd, kannske jafnvel enn meiri
Ijómi en verkið sjálft gefur til-
efni til. Saga verksins hefur verið
sögð hér í blaðinu í stórum drátt
um fyrir skömmu, og verður ekki
rakin hér.
Að sjálfsöigðu eru margir ís-
lenzkir tónlistarunnendur vel
kunnugir níundu sinfóníunni af
hljómplötum og margendurtekn-
um flutningi í útvarp. Þeir eru
vafalaust heldur ekki fáir, sem
hafa hlýtt á hana í tónleikasöl-
um erlendis. Sjálfur hlýt ég að
játa, að ég hefi fáum slíkum
tækifærum sleppt. Sérlega
minnisstætt er mér, að ég fyrir
mokkrum árum heyrði þetta stór-
virki tvisvar með 3—4 daga milli
bili, fyrst í Prag og síðan í Vín,
í gerólíkri meðferð. Það skal ég
líka viðurkenna að í mínum huga
skipar níunda sinfónian ásamt
örfáum tónverkum öðrum aiveg
sérstakan sess, skör ofar en flest
eða öll önnur mannaverk. Þeir
tónleikar, iþar sem hún er flutt,
hafa alltaf verið mér óvenju-
leg hátíðastund.
Vafalítið er þetta viðhorf eldra
en fyrstu persónuleg kynni mín
af verkinu og hlýtur því að eiga
rætur að rekja til einhvers, sem
éig hef heyrt eða lesið á bernsku
eða unglingsárum. Margir aðrir
hlutir hafa orðið að láta sér
lynda að lækka í gengi við end-
urmat fullorðinsáranna. En að-
dáun mín á níundu sinfóníunni
er söm og jöfn, þótt ég hafi gert
mér talsvert far um að kanna
um það sökuð, þótt ánægja áheyr
andans yrði minni en skyldi.
Á fyrri hluta efnisskrárinn-
ar voru tvö verk aá annarri
skúffu: Amaryllis, svíta eftir
Hándel-Reeoham, og píanókons-
ert í d-moll eftir Bach. Einleik-
ari í konsertinum var Guðrún
Kristinsdóttir og skilaði hlut-
verki sínu af þem myndarskap,
sem henni er eiginlegur.
I SOLISTI VENETI
Þeir, sem hlýddu á þessa sniil-
inga í Þjóðleikhúsinu og í sam-
komusal Melaskóla fyrir tveim
árum, munu undantekningar-
laust hafa hugsað gott til að
endurnýja kynnin við þá á tón-
leikum í Austurbæjarbíói 28.
jan. Þó voru átheyrendur þar
miklu færri en skylch, og má
vafalaust kenna það ðblíðri veðr
áttu um þessar mundir
Stjórandi flokksins er enn sem
fyrr Claudio Scimone og for-
fiðlari og einleikari Piero Toso.
Einhver mannaskipti hafa orðið
í hópnum, en enn sem fyrr er
þar valinn maður í hverju rúmi,
samileikur og samstilling svo sem
bezt verður á kosið og blæbrigði
öil svo fíngerð, að sjaldgæf un-
un er á að hlýða. Þrátt fyrir
allt þetta verðskuldaða lof verð
ég þó að játa, að mér fannst
leikur þessara frábæru lista-
manna af einhverjum ástæðum
varla jafnihrífandi nú og fyrir
tveimur árum, hvort sem um er
að kenna miður heppilegu hús-
næði, veðrinu, sem vafalaust
hafði óæskileg áhrif á viðkvæm
hljóðfærin og jafnvel listamenn-
ina sjálfa, eða bara því, að fyrstu
kynni hafi fegrazt í minning-
unni.
I Solisti Veneti voru hingað
komnir nú sem í fyrra sinni á
vegum Péturs Péturssonar. í
bæði skiptin hafa óviðráðanlegir
utan að komandi atburðir dreg-
ið úr aðsókn að tónleikum
í henni „saumana" og þekki
nokkurn veginn það, stm telja
mætti „tæknilega galla“ á bygg-
ingu hennar. Eitt hefur þó
breytzt. Eins og flestir aðrir
munu gefa, hafði ég j afnan loka-
þáttinn einkum í huga, þegar um
verkið var rætt. Flestir munu
telja það ná þar langsamlega
hæst, og er það í vissum skiln-
ingi rétt. Tilkoma einsöngvara
Og kórs gæða þennan þátt stór-
auknum áhrifamætti og skír-
skota til áheyrandans með öðr-
um og beinni hætti en hljóðfærin
ein megna. Þó hefi ég með aldr-
inum og — að eigin mati — vax-
andi þroska komizt að þeirri nið-
urstöðu, að það sé einmitt í fyrri
þáttunum, sem mikilleiki verks-
ins er aðallega fólginn, þótt hann
liggi þar ekki eins í augum
uppi.
Hvað sem um það er að segja,
er það mikið óblandið fagn-
aðarefni, er íslenzkum áheyrend-
um gefst nú fyrst færi á að njóta
þessa meistaraverks í lifandi
flutningi íslenzkra listamanna.
Og það er gaman að geta sagt
afdráttarlaust um þann flutning,
að allir, sem þar áttu hlut að
máli, mega vera stoltir af og eiga
miklar þakkir skyldar. Er þar
fyrst að nefna stjórnandann,
dr. Róbert A. Ottósson, sem hef-
ur haft mesta forystu um þetta
stórmæli. Ást hans og virðing á
listinni, alúð hans, nákvæmni og
vandvirkni við hvert það verk-
efni, er hann tekst á hendur, er
svo alkunn, að um það þarf ekki
að hafa mörg orð. Það kom ekki
kunnugum á óvart, en hlaut þó
að vekja aðdáun að sjá hann
stjórna sínu mikla liði nótna-
laust, því að það mega allir vita,
að nótunum var ekki sleppt af
fordild eða sýndarmennsku. Það
starf, sem dr. Róbert hefur hér
innt af hendi að öllu töldu er
þeirra. Vonandi kemur það þó
ekki í veg fyrir að þeir leggi
oftar leið sína hér um, og næst
þegar þá ber að garði ættu
menn að muna, að hér er um að
ræða fágætan vandaðan listflutn
ing og fyrir okkur hér næstum
einstæðan í sinni röð.
TÓNLEIKAR
BJÖRNS ÓLAFSSONAR
Björn Ólafsson konsertmeist-
ari fór rólega af stað á fiðlutón-
leikum sínum, sem haldnir voru
í Austurbæjarbíói á vegum Tón
listarfélagsins 1. og 2. þ.m. Sicili-
ana eftir Geminiani-Busch,
Larghetto eftir Nardini og Lango
eftir Veracini eru ekfei tónverk,
sem láta mikið yfir sér, en hafa
þó sanna fegurð að geyma í ein-
földu og aðgengilegu formi.
Björn tók mjúkt á þessum verk-
um, og nutu þau sín vel í með-
förum hans. Meira er um að
vera í Svítu í A-dúr eftir Vi-
valdi-Busöh, og hámarki náðu
tónleikarnir í Partítu í d-moll
fyrir einleiksfiðlu eftir Badh.
Þetta mikla verk, sem endar á
hdnni frægu Ohaconnu, mótaði
Björn af festu og öryggi, sem ber
hið bezta vitni músikölsku inn-
sæi hans og vaxandi rósemd á
tónleikapallinum. Fyrir þetta
fékk verkið svo sterkan og sann-
færandi svip, að nokkur óná-
kvæmni í tónhæfni varð lítils-
vert aukatriði.
Á síðari hluta efnisskrárinnar
voru tvær kaprísur eftir Pagan-
ini, konsertpólónesa eftir Wieni-
awsky og enn ein kaprísa eftir
Saint-Saens-Ysaye. Á fiðluleik-
ara orka kaprísur Paganinis með
ómótstæðilegu aðdráttarafli, en
flestum öðrum mundi standa á
sama þótt þær væru horfnar út
í yzta hafsauga og ættu þaðan
ekki afturkvæmt. Þó undrar
mig, að svo reyndur og þroskað-
ur listamaður sem Björn er,
maður, sem hlýtur að þekkja til
svo mikið og vandasamt, að sár-
fáir munu gera sér þess fulla
grein.
Það dregur á engan hátt úr
ágæti þess starfs, þótt deila
megi um skilning hans og túlkun
á einstökum atriðum. Ég tel til
dæmis nú — eins og stundum
áður — að hraðaval hans orki
í sumum tilfellum tvímælis.
Hraði í flutningi tónverka og mat
á honum er ákaflega mikið
vandamál, háð margvíslegum
ytri og innri aðstæðum, allt frá
hjartslætti flytjanda og hlust-
anda (hver ábyrgist að hjörtun
„slái í takt“?) til hljómburðar í
tónleikasal. Nú fannst mér t.d.
fyrsti þáttur sinfóníunnar ívið of
hægur og þriðji þátturinn til
muna of hægur, miðað við að-
stæður. Það kann vel að vera,
að þetta „tempó“ í þriðja þætt-
inum sé það ákjósanlega, en til
þess að bera það uppi held ég
að þyrfti til muna stærri hljóm-
sveit en hér er á að skipa, hálfu
fleiri strengi og helzt blásara til
skipta. Eins og hér er í pottinn
búið (og hljómburður í salnum
kann að eiga nokkra sök á því),
skortir stengjatóninn þann þunga
sem samsvarar „tempóinu“ og
tónbálkurinn verður teygður og
laus í sér. — Eins fannst mér
fyrsta innkoma hins fræga söng-
stefs í lokaþættinum (celló og
kontrabassar), sem merkt er
Allegro assai, talsvert of hæg,
enda áreiðanlega mun hægari en
síðar, þegar bariton-söngvarinn
tekur stefið upp. Allegro ma non
tanto og Prestissimo undir lok
þáttarins íþótti mér hins vegar
í hraðasta lagi.
Allt eru þetta umdeilanleg at-
riði og hagga ekki þeirri stað-
reynd, að flutningurinn í heild
var með hinum mesta myndar-
og glæsibrag af stjórnandans
hálfu.
Sama verður að segja um þátt
Söngsveitarinnar Fílharmoníu í
Níunda sinfonían
fulls styrkleika sinn og takmark-
anir, skuli leggja sig niður við
þennan hégóma, nema þá til
æfingar í einrúmi. í stytztu máli
er það að segja um þennan síð-
ari hluta tónleikanna, að feginn
hefði ég viljað skipta á öllu,
sem þar var flutt, fyrir eina
sónötu — einhverja sónötu. —
Þannig hefðu tónleikarnir í heild
orðið stórum veigameiri og að
minni hyggju ánægjulegri. Hlut-
ur Árna Kristjánssonar, sem að-
stoðaði Björn á tónleikunum,
hefði um leið orðið meiri og
veglegri sem maklegt var.
Jón Þórarinsson.
EYJA ARTLRÓS
Framleiðandi: Carlo Ponti.
Leikstjóri: Damiano Dami-
ani. Handrit: Damiani, Liber-
tore og Ribulzi, ásamt Cesare
Zavattini, eftir sögu Elsu
Morante. Kvikmyndun: Ro-
berto Gerardi. Tónlist: Carlo
Rustichelli. ítölsk frá 1962.
Danskur texti. Gamla Bíó.
Frumheiti: L’isola di Arturo.
EYJA Artúrós er gerð eftir
skáldsögu Elsu Morante, eigin-
konu hins kunna rithöfundar
Alberto Moravia. Það verður
vart sagt að hún hafi orðið fyrir
miklum áhrifum af eiginmann-
inum, því stíll hennar er róm-
antískari og ekki eins kaldgeðja
og tómleikafylltur og hans.
Damiano Damiani hefur þá sér-
stöðu meðal betri ítalskra kvik-
myndastjóra að nokkrar mynd-
ir hans hafa verið sýndar á ís-
landi, m. a. Nakta léreftið (La
Noia, Bæjarbíó), sem gerð ver
eftir sögu Moravia. Nýja Bíó
sýndi fyrir tvéimur árum mynd
Damianis, Rauðar varir (II ros-
etto, 1960). Þetta er þakkarvert,
en nær ótrúlegt, að sem hér
sýndar ítalskar myndir hafa
flestar verið í lægsta flokki.
Eyja Artúrós er án efa merk-
ust mynd Damianis, þar sem
honum hefur tekist að þjappa
margbrotinni sögu skáldkonunn
þessum tónleikum. Hún færðist
nú í fang erfiðasta verkefni sitt
til þessa — og raunar eitthvert
erfiðasta viðfangsefni raddlega,
sem nokkrum kór er ætlandi.
Enginn einn kór á þessu landi
mun áður hafa haft öðru eins
liði á að skipa, enda vann Fíl-
harmoníusveitin hér hinn fræki-
legasta sigur. Sópranarnir ljóm-
uðu á hinum löngu hásviðslín-
um; tenórarnir létu til sín taka
af rr.eiri myndugleik og þrótti
en nokkru sinni fyrr. Alt og bassi
skiluðu sér ekki eins vel fram
í salinn, vafalaust vegna hljóm-
burðargalla, nema þegar raddir
þeirra lágu hæst, en mátti líka
heyra að þessar raddir létu
ekki sinn hlut eftir liggja.
Einsöngvararnir voru undir
sömu sök seldir, að því er hljóm
burðinn varðar: sópran og tenór
komu mun betur fram en alt og
bariton, að öllu jöfnu. Svala
Nielsen, Sigurveig Hjaltested,
Sigurður BjörnssOn og Guðmund
Ur Jónsson skiluðu annars sínum
erfiðu hlutverkum með hinum
mesta sóma, en engum er gert
lágt undir höfði, þótt sagt sé að
einkum kom Svala á óvart, enda
minnst kunn áður af þessum
söngvurum. En um allt söngfólk-
ið gildir það, að til þess eru
gerðar nær ómetanlegar kröfur
í þessu verki, og má segja, að
með ólíkindum sé hversu við
þeim var brugðizt.
Eins og áður er að vikið, hefði
verið æskilegt að þessu sinni
eins og oftar, að Sinfóniuhljóm-
sveitin okkar væri liðsterkari en
hún er. En um það tjáir ekki að
sakast. Hinu held ég ekki verði
á móti mælt, að hún hafi að
þessu sinni gert allt, sem með
nokkurri sanngirni verður kraf-
izt af henni, enda báru tönleik-
arnir allir þann svip, að því var
líkast sem hver maður væri að
inna af hendi helga skyldu með
þátttöku sinni í þeim.
Jón Þórarinsson.
ar í kvikmynd sem í einföldun
hans tapar litlu og nálgast það
að teljast listaverk. Það sem á
vantar er að samþjöppun hans
er ekki nógu samtengd, því
stundum verður myndin nokkuð
sundurslitin, einkum í fyrri
hluta. Því verður einsemdarlíf
Artúrós ekki eins nátengt og í
sögunni. Sumar persónur sög-
unnar verða einnig að hverfa
vegna langvarandi þróunar í
henni og þar saknar maður
helzt Silvestros, sem var hálf-
gerður fóstri Artúrós og hjálpar
hella, en lcemur aldrei fram í
myndinni. Eins og oftast krefst
kvikmyndun skáldsögu sam-
þjöppunar og þá verður að
fórna ýmsu.
Eyja Artúrós, sem fékk aðal-
verðlaunin — Concha de ora
(Gullskelina) á kvikmyndahá-
tíðinni í San Sebastian á Spáni
1962, segir nokkuð óvenjulega
sögu, sem leikstjórinn fer um
viðkvæmum höndum, án tára-
kitlana og án þess að segja of
mikið. Á þennan hátt kemst
hann mjög langt án þess að
hneykslunarhellur rísi upp á.
rönd, því viðfangsefnið er all
óvenjulegt og viðkvæmt. Aðal-
persónan í myndinni er ungur
drengur og myndin er öll sýnd
frá hans sjónarhóli. Artúró
(Vanni De Maigret) er nú 15
ára, en móðir hans lézt er hún
fæddi hann 18 ára gömuL
Artúró hefur alizt upp án um-
sjár, einn í lífi og leikjum, þar
sem faðir hans, Wilhelm (Regin
ald Kernan), þýzkættaður, er
flestum stundum á ferðalagi og
sinnir lítt drengnum. Hann er
samt hetja og goð í augum son-
ar síns, sem á hverjum degi horf
ir til hafs í von um að faðir
hans komi til hans. Það er þó
sjaldan, en sá tími sem þeir eru
saman er honum dýrlegur, við
veiðar og sund í sjónum við
eyjuna. Faðirinn stendur þó
stutt við og í fjarveru sinni tek-
ur hann á sig goðamynd í aug-
um drengsins. En þegar faðir
hans kemur dag einn með unga
stúlku, sem er lítið eldri en
Artúró, aðeins 17 ára, þá finnst
honum frá sér tekið rúm í
hjarta föðurins og hann sýnir
stjúpmóður sinni ónot og af-
skiptaleysi.
Þrátt fyrir eiginkonuna eirir
faðir hans ekki lengi á eynni.
Hann hverfur og er lengi í
burtu. Kona hans, Nunziata
(Key Meersman), elur barn og
smám saman hverfur óvild
Artúrós og verður að óviður-
kenndri ást. Hinn nýi bróðir
veldur honum bæði gleði og af-
brýðissemi, því athygli hennar
snýst aðeins um barnið. Þetta
sambland ástar, haturs og af-
brýðissemi er Artúró kvöl og
þessvegna lætur hann gálu eina
í nágrenninu tæla sig. Hann
fyrirlítur sjálfan sig fyrir þetta,
því hann ann aðeins Nunziönu.
Hann gerir misheppnaða sjálfs-
morðstilraun og við það beinist
athygli Nunziönu að honum á
ný, honum til óblandinnar
ánægju.
Dag einn snýr faðir hans
aftur, en breyttur maður. Hann
er úttaugaður og illa farinn og
gefur syni sínum lítinn gaum
þegar hann kemur að taka á
Framhald á bls. 17.