Morgunblaðið - 26.06.1966, Blaðsíða 17

t Sunnuðagur 28. Jöní 1968
MORCUNBLAÐID
17
„Enginn þorir
annar en ég66
HINN 28. marz sl. hélt Einar Ol-
geirsson eins og oftar ræðu í
neðri deild Alþingis, og sagði
þá, — eins og oftar — m.a. þetta:
„í>að er stundum eins og þori
enginn að tala um þá kosti, sem
eru við verðbólgu, annar en ég
hér í deildinni. Og ég held, að
það sé mjög óraunsætt. Ég er
jafn mikið reiðubúinn eins og
aðrir til að vinna að því að stöðva
verðbólguna, en ég geri mér
alveg veí ljóst, hvaða kostir hafa
verið vfð hana með hennar miklu
meiri ókostum og hennar mikla
óréttlæti. Verðbólgan hefur verið
ékaflega harðvítugur spori í því
að koma hér upp nýjum fyrir-
tækjum. Vitleysan hefur hins-
vegar legið í því, hvað óskipu-
lögð þau fyrirtæki hafa verið.
En eitt er í sambandi við lífeyris
sjóðina alveg hreint ótvírætt. Og
það er það ástand, sem nú ríkir
á íslandi, að 80—90% t.d. af
launafólki, þar með töldum meira
að segja hafnarverkamönnum
eða ófaglærðum verkamönnum,
eigi sínar eigin íbúðir. I>áð á-
stand hefði verið óhugsandi án
þeirrar verðbólgu, sem geisað
hefur nú þessi tuttugu ár. Allt-
svo, menn hefðu ekki unnið sér
fyrir þessum íbúðum og staðið
undir því af sínum launum ein-
um saman. Það, sem hefur hjálp-
að þeim með það, er þessi verð-
bólga“.
Magnús vep;ur að
Einari
Nú er það svo, að Einar Ol-
geirsson hefur um sumt sínar
sérskoðanir. Að undanförnu hef-
ur mjög verið talað um vaxandi
einangrun hans, jafnvel innan
þrengstu klíku kommúnista.
Einn er samt sá, sem talinn hef-
ur verið óbilandi stuðningsmað-
ur Einars, Magnús Kjartansson,
ritstjóri Þjóðviljans. Kenning
hans hefur yfirleitt verið talin
bergmál af boðskap Einars. En
svo bregðast krosstré sem önnur
tré. Magnús hefur hinsvegar
ekki valið þann kost að vega
'beint að Einari. Hann þykist
senda skeyti sín í allt aðra átt,
og veit þó, að þau hitta engan
fremur en hans verndarvætt,
Einar. Klókindi Magnúsar koma
fram í því, að hann þykist síð-
ustu mánuðina vera mikill óvin-
ur verðbólgunnar og lýsir því
nú, að það sé einungis hinn
versti maður sem hafi gefið „í
skyn að verðbólgan væri á ýms-
an hátt æskileg“.
f Þjóðviljanum hinn 9. júní
íegir:
„í fyrrahaust mætti Bjarni
Benediktsson forsætisráðherra á
blaðamannafundi í útvarpssal.
Hann var þá. m.a. spurður býsna
mikið um verðbólguna og ófarn-
að stjórnarstefnunnar á því
sviði, en athygli vakti, að hann
vildi sem minnst úr því vanda-
tnáli gera og gaf jafnvel í skyn
að vertíbólgan væri á ýmsan hátt
æskileg. Svipaður tónn hefur
síðan sézt í ýmsum ritsmíðum
þessa stjórnmálamanns".
„Erfiðasta vanda-
málið46
Ógerningur er að elast við öll
þau ósannindi, sem í Þjóðviljan-
um birtist. Sá, sem það gerði,
hefði ærið að starfa myrkranna
á milli. En einmitt vegna sam-
bands Magnúsar Kjartanssonar
við Einar Olgeirsson og af því,
að Magnús Kjartansson spurði í
umræddum útvarpsþætti Bjarna
Benediktsson mest um verðbóig-
una, er fróðlegt að athuga orða-
akiptin, sem þá ur*ðu um það
efni. Þess vegna hefur þeirra
verið aflað, og skulu þau hér birt
orðrétt eins og þau komu frá út-
varpinu. Viðtal þetta fór fram
hinn 25. október 1965.
Snemma í viðtalinu sagði
Magnús Kjartanssön:
„Forsætisráðherra, þegar talað
er um störf og stefnu, eins og
við ætlum að fara að gera, þá er
það víst háttur stjórnmálamanna,
að þeir láta vel af sínum eigin
afrekum og tíunda misgerðir and
stæðinga sinna, draga upp mynd-
ir í hvítum lit og svörtum, en
veröldin er ekki svona einföld.
Mig langar til að spyrja yður,
hvað þér teljið sjálfur mestu mis
tök, sem þér og ríkisstjórn ýðar
kunnið að hafa gert seinustu ár-
in, og af hvaða málum þér hafið
mestar áhyggjur eins og sakir
standa?"
Þessu svaraði Bjarni Benedikts
son umsvifalaust:
„Fljótsagt, þá er auðvitað erf-
iðasta ■ vandamálið verðbólgan.
Það fer ekki á milli mála. Og ég
hygg, að einkum á árinu 1963 að
of seint hafi verið brugðizt við.
„Samt var það nú eitt aðal-
verkefni þessarar stjórnar í upp-
thafi, að því, er forustumenn
hennar sögðu og hennar sérfræð-
ingar, að leysa þennan vanda“.
Bjarni Benediktsson svarar:
„Það var eitt af verkefnunum.
Já. Við skulum hafa það rétt.
Það var eitt af verkefnunum. Og
það hefur tekizt að forða því, að
þetta yrði til atvinnustöðvunar
og hindrunar á eðlilegri uppbygg
ingu. Nú, það er eins og stundum
hefur komið fram, að þáð eru
vissir kostir þessu samfara. Og
miklu fleiri en einstaka fjárafla-
menn, sem vilja halda þessu á-
standi við. Menn úr öllum flokk-
um hafa sagt við mig: Já, verð-
bólga að vissu marki er öllum til
góðs. En það er ekki sú viður-
kennda kenning“.
þingis, verkalýðshreyfingin I
heild og vinnuveitendur samein-
ist um, að þetta sé átak, sem
þurfi að gera. Og þar verður að
velja á milli og segja við viss
félög, sem nú þegar hafa mun
betri aðstöðu en aðrir, að þeir
verða að una því, að þeir lakast
settu fái bætur, sem hinir eigi
ekki að fá uppbætur fyrir til
jafns, hvað þá meira“.
Sáu hækkan-
irnar fyrir
Síðan barst talið að öðrum
efnum, þar á meðal sexmanna-
nefndinni, sem ákveður búvöru-
REYKJAVÍKURBRÉF
Það voru ýmsar ástæður, sem til
þess lágu, sem ég skal ekki fara
út í núna. En auðvita'ð getur
maður alltaf sagt: Það hefði átt
að bregðast við einhverju, sem
skeð hefur með nokkuð öðrum
hætti en sem gert var. En þetta
eru þau einu beinu mistök sem
mér sýnist nú að hafi verið gerð:
Að það hafi verið of seint gripið
til ráðstafana, eins og vatðandi
erlendar lántökur og annað
slíkt; takmörkun á þeim hefði
betur verið gerð fyrr — fleiri
ráðstafanir, sem gerðar voru þeg
ar leið á árið“.
Gerði mest úr því
vandamáli
Þegar þetta er lesið, þá hlýtur
mann að furða á því, að maður-
inn, sem spurði, skuli hafa geð
í sér til þess að segja, að Bjarni
Benediktsson hafi „sem minnst
viljað gera úr vandamáli ver’ð-
bólgunnar", því vandamáli, sem
Bjarni hiklaust sagði vera hið
„erfiðasta". Hið sama kom og
glögglega fram í þeim orðaskipt-
um, sem á eftir fóru. Þá sagði
Magnús Kjartansson:
„En verðbólgan hefur nú verið
ákaflega mikið og alvarlegt1
vandamál lengi og ekki sízt þenn-
an tíma, sem núverandi stjórn
hefur verið við völd.“
Bjarni Benediktsson svaraði:
„Það hefur verið svipað vanda-
mál alla tíð síðan ég kom á þing,
getur maður sagt. Þetta hefur
veri'ð aðalviðfangsefnið frá því
1942. Og stjórnir hafa verið
myndaðar til þess að reyna að
leysa þennan vanda. Hefur oft
1/autgard. 25. júní ,
Magnús Kjartansson segir:
„Nei, en verðbólgan hefur nú
farið yfir þetta vissa mark, er ég
hræddur um. Nýlega kom t.d. í
ljós af vísitölunni, að almennar
neyzluvörur vísitölufjölskyldu
hefðu meira en tvöfaldazt í verði
í tíð núverandi stjórnar."
Bjarni Benediktsson svarar:
„Já, á þessu árabili. Það eru
nú sex ár. Þar er nú eins og við
segjum: Meðaltími stjórnar á ís-
landi hefur fram að þessu veri'ð
rúmlega tvö ár, svo,ég held, að
stjórnin geti tekið upp saman-
burð um þessar verðhækkanir
og þenslu við hverja aðra. Ann-
ars hef ég ekki tölur við hend-
ina núna, en það væri fróðlegt
að gera þann samanburð.“
Una þeir, að hinir
lakast settu fái
bætur?
Einar Olgeirsson
bilað samvinnan vegna þess að
ekki tókst að leysa hann. Ég
held, að það sé ekki alvarlegra
núna heldur en það hefur verið,
síður en svo, en það verður að
játa, að þennan vanda hefur
okkur ekki tekizt að leysa“.
„Ekki sú viður-
kennda kenming66
Samtalið heldur áfram og
Magnús Kjartánsson segir:
verð. f því tilefni sagði Magnús
Kjartansson:
„Eins og þróunin hefur verið
hér, þá eru það tiltölulega tak-
mörkuð atriði, sem þessi sex-
Síðan sagði Styrmir Gunnars-
son:
„Nú hefur ríkisstjórnin leitast
við að hafa góða samvinnu við
verkalýðshreyfinguna, annars-
vegar um takmörkun verðbólg-
unnar og hinsvegar um lagfær-
ingar á hag hinna lægstlaunuðu
í þjóðfélaginu. Teljið þér, að
þessi viðleitni stjórnarinnar
hafi borið fullnægjandi árang-
ur?“
Bjarni Benediktsson svarar:
„Það er nú ekkert fullkomið,
sem ég þekki. En ég er ekki í
nokkrum vafa um það, að ég vil
segja það vinsamlega samband,
sem hefur verið að mörgu leyti,
— þó að við séum á gagnstæðri
skoðun, — hafi þegar gert mjög
mikið gagn og haft tilætluð áhrif
að vissu marki. Það er enn eftir
að koma í ljós, hvaða áhrif
samningarnir í sumar hafa haft.
Ég vil ekki fara leynt með það,
að ég tel, að þar hafi orðið um
sumt meiri hækkanir en skyn-
samlegt hafi verið, einmitt út
frá sjónarmiði launþega. En varð
andi það meginatriði, að knýja
fram styttingu vinnutímans, þá
fóru þessir samningar í rétta átt.
En ég hef haldið því fram, að
það væri ekki eðlilegt, að þeir
sem nú þegar hafa miklu styttri
vinnutíma en verkalýður, þeir
ættu &ð hagnazt á því og heimta
bætur sér til banda, vegna þess
að þeir, sem raunverulega eru
verst staddir, hafi fengið nokkra
leiðréttingu sinna mála. En ég
verð að játa það, að þessu hef-
ur ekki verið nægilega fylgt nú.
Það hefur verið reynt að fylgja
því að verulegu leyti, en ég játa
það, að það hefur ekki tekizt að
fylgja því nægilega, og það verð
ur ekki gert hvorki af stjórnar-
innac hálfu einnar, né heldur
einstakra verkalýðsfélaga eða
vinnuveitenda, slíku verður ekki
komið í framkvæmd, nema því
aðeins að ríkisstjórn, hverjir
sem í henni eru, með atbeina A1 i
Magnús Kjartansson
manna-nefnd í raun og veru úr-
skurðar. Þessi mikla verðhækk-
un, sem orðið hefur á landbún-
aðarafurðum, sem hafa hækkað
víst meira en nokkrar aðrar
vörur, hún stafar fyrst og fremst
af þessari almennu verðbólgu í
landinu og hinni almennu stefnu
ríkisstjórnarinnar. Og þessi
nefnd hefur eiginlega aðeins
orðið útreikningsatriði á áhrif-
um, sem þegar eru komin".
Þessu svaraði Bjarni Bene-
diktsson svo:
„Jú. Þetta er rétt. Við skulum
játa það, að þessi nefnd, hún ræð
ur ekki við sjáifan meginvand-
ann í málinu. Hinsvegar held ég,
að það sé ekki hægt að segja,
að það sé vegna stefnu ríkis-
stjórnarinnar og hennar „verð-
bólgustefnu", sem þessi hækkun
hefur orðið. Við skulum segja:
Sú hækkun á landbúnaðarvöru,
sem varð í haust, hana var í raun
og veru hægt að reikna út strax,
þegar kaupgjaldshækkanirnar
sáust í vor. Jafnt fulltrúar verka
lýðsins sem aðrir, sem inni í
þessum málum voru, gátu gert
sér grein fyrir þessu. Og ef við
hefðum verið spurðir, þá hefð-
um við getað fengið hagstofu-
stjóra til þess að leggja fram
um þetta útreikninga þegar í
stað. Og að nokkru leyti voru
þeir strax fyrir hendi. Þannig að
þarna fylgist alltaf að orsök og
afleiðing. En við getum alltaf
deilt um það: Er það sá, sem
hækkar verðið af því að kaup-
gjaldið hefur hækkað, sem ber
ábyrgðina, eða er það sá, sem
hækkar,kaupgjaldið, sem ber á-
byrgðink? Þetta er búið að deila
um svo lengi. Þarna er þróun,
sem eins og ég sagði áðan, við
allir í sameiningu og hver og einn
— því allir hafa gengið að því að
reyna að leysa þennan vanda, —
oklcur hefur ekki tekizt ennþá
að leysa þetta til hlítar".
Dettur ekki í hug
að gefast upp
Enn sagði Magnús Kjartans-
son:
„Nei, en hefur ekki ríkisstjórn
in 1 hyggju að reyna nú að gera
einhver átök til þess að stöðva
þessa verðbólgu, sem hefur leik-
ið okkur svona grátt undanfar-
ið?“
Bjarni Benediktsson svarar:
„Það er svipað eins og ég
sagði varðandi styttingu virmu-
'tímans, að^ þessu verður ekki
komið fram, nema allir þeir,
sem hafa úrslitaáhrif í þessum
efnum, leggist á eitt. Og ég játa
það, að þó að ég sé mjög ósam-
mála ráðamönnum í Alþýðu-
sambandinu í stjórnmálum og í
mörgu því, sem þeir hafa gert,
þá hef ég talið það höfuðnauð-
syn að reyna að koma á mál-
efnalegu samstarfi milli rikis-
stjórnarinnar og þeirra, tU þess
að leysa þennan vanda. Og ég
segi: Þó að það takist ekki til
hlítar í fyrstu og annarri tilraun,
þá dettur mér ekki í hug að gefa
upþ þá viðleitni. Vegna þess að
þarna eru svo ríkir hagsmunir í
veði að ég er sannfærður um, að
það verða fleiri og fleiri sem
sannfærast um, að þetta er rétta
leiðin, áður en yfir lýkur“.
Magnús Kjartansson segir:
„Og svo eru nú til aðilar í'þjóð
félaginu, sem hafa hag af þessari
verðbólgu og reyna áreiðanlega
að kynda undir henni þess
vegna“.
Bjarni Benediktsson svarar:
„Það er eins og við sö^ðum
áðan: Það eru til menn, sem
hafa hag af því, og það eru til
einstakir braskarar, sem við er-
um allir á móti, sem beinlínis
vilja viðhalda henni til þess að
græða á henni. En við skulum
játa, að það eru fleiri öfl heldur
en þeir, sem telja að viss verð-
bólga sé æskileg, og þau öfl eru
í öllum flokkum og öllum stétt-
um“.
Eiður Guðnason segir:
„Þér sögðuð áðan, forsætisráð-
herra, að verðbólgan væri stærsta
efnahagsvandamálið, sem við
væri að etja. Hverjar mynduð
þér segja að væru orsakir eða
helztu orsakir verðbólgunnar?"
Bjarni Benediktsson svarar:
„Það er sjálfsagt erfitt að lýsa
því til hlítar. En er það ekki
meginástæðan, að menn ætla að
taka meira til sin, hver hópur,
en til er, til þess að skipta? Og
þáð á ekki við um neinn ein-
stakan hóp, heldur alla þá mis-
munandi sundurgreindu hópa í
þjóðfélaginu".
„Verðbólgan er
ekki æskileg66
Samtalið heldur áfram með
því að Indriði G. Þorsteinsson
segir:
„En lítið þér ekki svo á, for-
sætisráðherra, að t.d. bara þessi
mikli þrýstingur, sem hefur orð-
ið í þjóðfélaginu síðastliðin tutt-
ugu-þrjótíu ár, menn hafa þurft
að byggja upp allt hér eiginlega
frá grunni, að það sé nú kannski
stór ástæða fyrir þðssu, sem að
þegar bylgjan er gengin yfir lag-
izt dálítið af sjálfu sér, ef skyn-
samlega er á haldið?“
Bjarni Benediktsson svarar:
„Það er auðvitað enginn vafi
á því, að þessar stórkostlegu
framkvæmdir, sem hér hafa orð-
ið, og allsherjar uppbygging á
stuttum tíma, þetta er kannski
frumorsökin. Við getum játað
það að það sé frumorsökin. Nú,
sumir segja, að þetta nafi ekki
verið hægt að gera nema með
vissri verðbólgu. Við skulum
segja: Ég hitti í fyrra mann
frá Gyðingalandi, sem var vel
kunnugur þar. Þar hefur ástand-
ið áð ýmsu leyti verið svipað og
hjá okkur, ákaflega ör uppbygg-
ing og mikil verðbólga. Hann
var beinlínis verjandi verðbólg-
unnar og sagði: „Já, án hennar
hefðum við ekkert getað gert
af því, sem við höfum gert“. Ég
Framhald á bls. 22