Morgunblaðið - 10.07.1966, Page 10
10
MORCU N BLAÐIÐ
Sunnudagur 10. júlí 1966
Leifur heppni
og Longfellow
Boston ,4. iúlí: —
LONGFELLOW var eitt af höf-
uðskáldum Bandaríkjanna á síð
ustu öld. Hann skildi eftir sig
mikið ævistarf. Ljóð hans og
leikrit fylla 1000 blaðsíðna
bindi, þéttprentað með smáu
letri. Flug hans og kristileg af-
staða minna á Matthías Joc-
humsson. Þeir voru uppi á svip
uðum tíma, Longfellow fædd-
iat 1807 og lézt 1882. Hann ól
mest allan aídur sinn hér í
Boston, eða öllu heldur Cam-
bridge, og bjó í húsi rétt utan
við Harvard-háskólaihverfið.
Þar orti hann flest ljóða sinna.
Hús þetta, sem varðveitt er
óbreytt og ber vitni þeirri
miklu auðlegð sem féll skáld-
inu í skaut, á sér stórmerka
sögu. f því hafði Washington
hershöfðingi aðalbækistöðvar
sínar, meðan hann var að skipu
leggja bandaríska herinn hér
norður frá í upphafi Frelsis-
stríðsins. AIK sem snertir
Washington er heilagt í augum
Bandaríkjamanna. Hann er
faðir þjóðarinnar. Minningu
Jóns Sigurðssonar hefur ekki
verið gerð nein skil, ef miðað
er við „trúna" á Washington.
Ef Bandaríkjamenn væru enn
heiðingjar eins og forfeður
þeirra, mundi Washington
gegna hlutverki þvi sem Óðinn
hafði í fornnorrænni goða-
fræði. Bandaríkjamenn eru
nefnilega komnir langt á veg
með að gleyma því — að hann
var maður.
>f
vöxt, já miklu frekar en ann-
ars staðar, þar sem allt drukkn
ar í tröllslegu auglýsingaflóði
og „stjörnu‘‘-strefi, eins og í
New York (sem er raunar ekki
mannlífsborg, heldur einhvers
konar Dofrabjarg). Þó verður
að viðurkenna, að erfitt verður
að vekja áhugann á Leifi hér
um slóðir, meðan augu og eyru
vísindamanna eru við Ný-
fundnaland — því annaðhvort
vilja menn að I>eifur hafi num
ið land í Nýja Englandi, eða
þeim kemur hann ekkert við.
Og áreiðanlega yrði við ramm-
an reip að draga, því hér er
margt manna af ítölsku bergi
brotið — sem sagt: enn ein
trúarbrögðin! Og þó Svíar séu
hér einnig fjölmennir, getum
við ekki treyst á þá, meðan
engar heimildir eru fyrir því,
að Leifur hafi verið sænskrar
ættar. Aftur ó móti eru Norð-
menn duglegir, og þeir kunna
að brjóta ísa. Leifur kemur
þeim sannarlega við, finnst
þeim, og meðan svo er getur
allt gerzt. En nótabene: ekki
þarf að óttast að við gerum
neitt. Við bara mösum í blöð-
unum heima, af gömlum vana.
Undarlegt land, fsland ég hélt,
að öll vitleysa væri til í Ame-
ríku, þó hef ég engan rekizt á
sem hefur atvinnu af því að
snúa út úr orðuim manna í dag-
blöðunum. Samt vantar ekki
gagnrýni eða mismunandi skoð
anir. En við verðum víst að vera
mestir á einhverju sviði . . .
sínum tíma og var þess fullviss
að hann hefði fundið búða-
rústir. Steinn þessi var flutt-
ur til fyrir nokkrum árum,
þegar nýr vegur var lagður þar
sem uppgröfturinn átti sér stað,
og nú stendur hann við vegar-
kantinn. Horsford var efnaður
mjög og þuríti ekki að hafa
fjárhagslegar áhyggjur af þess-
ari hjástund sinni. Hann skrif-
aði voldug rit um málið í fjór-
um eða fimm bindum, en því
miður kann ég ekki skil á kenn
ingum hans. En hann var sann-
færður um að Leifur hefði
numið land á þessum slóðum
og siglt upp Charles-fljótið.
Hann kynntist einnig Ole Bull,
meðan hann dvaldist hér. Síð-
ar hefur hann líklega einnig
kynnzt Björnson þegar hann
kom hér við á leið til Miðvest-
urríkjanna að halda fyrirlestra.
Það var eftir að Bull var dáinn,
þá bjó kona hans hér og Björn-
son heimsótti hana. Hann dvald
ist hér 4—5 mánuði og má geta
nærri, að hann hefur kunnað
skil á ferðum norrænna manna
til Vínlands. Ole Bull lézt 1880.
veit ég hvort neinar samkomur
eru nú haldnar þar, en geri
ekki ráð fyrir því. Eln vel væri
til fundið að minnast þar nor-
rænnar byggðar á Leifs-daginn
ár hvert.
Loks' má geta þess að við
eina helztu götu í Boston,
Commonwealtíh Avenue, sem
liggur gegnum alla borgina,
stendur skemmtileg og tals-
vert óvenjuleg stytta af Leifi.
Hann er mjög ungur víkingur
með flaksandi hár og horfir
til lands — Vínlands. Hann
ber hönd fyrir auga og virðist
góð hreyfing í myndinni. Leif-
ur er í hringabrynju með
brjóstskjöldum, og hníf í belti.
Auk þess ber hann stórt horn.
Sagt er að styttan sé mjög lík
Ole Bull, enda hafi hann venð
fyrirmyndin. Hún var sett upp
á níunda tug síðustu aldar og
má geta þess, að Bull átti hug-
myndina, en meðal þeirra sem
börðust fyrir að koma henni
upp voru Lowell og Longfellow
svo ekki hefur stuðningurinn
við málefnið verið af verri end
anuim. Listakonan Ann
Xr
>f
Áhugi minn á Longfellow er
ekki sprottin af því, að hann
bjó hér í Cambridge, ekki held
ur af því að hann minnir níig
á sr. Matthías — heldur af því
að hann var mikill áhugamað-
ur um menningararf okkar ís-
lendinga og hélt mjög á loft orð
stír Leifs heppna. Hann lét .
ekki sitja við áhugann einan,
heldur gaf harm fornri íslenzkri
— eða eigum við af nærgætni
við frændur okkar Norðmenn
að segja fornri norrænni sagna
list hluídeild í Ijóðlist síns
tíma með því að sækja í hana
innblástur og efnivið.
Ég gat um það í grein um
daginn, að ég befði hitt Einar
Haugen prófessor við Harvard.
Hann hefur vrrið yfir norrænu
deildinni við háskólann undan
farin tvö ár og fengið það verð-
uga hlutverk að byggja hana
upp. Hann er af norsku bergi
brotinn, en talar íslenzku ágæt
lega og er fróður og áhuga-
samur vísindamaður. Hann
fræddi mig um áhuga Bostona
á ferðum Leifs heppna og ým-
islegt í sambandi við hann.
Sannleikurinn er sá að svo
virðist sem tveir Bandaríkja-
menn á síðustu öld hafi verið
í fararbroddi að kynna Leif
og norræna menningu hér
vestra, það voru Longfellow og
efnafræðiprófessor við Har-
vard, Eben Norton Horsford að
nafni. Prófessor Haugen fór
með mig á þrjá staði í Boston
og grennd sem bera þessum
áhuga vitni og var það fróðleg
ferð. Nú er þessi áhugi hér að
mestu horfinn, en einhvern
veginn hef ég þá trú að unnt
sé að vekja hann aftur. Sæð-
inu hefur verið sáð hér í Nýja
Englandi, og ef vel væri á mál-
um haldið gæti það borið á-
Líklega hefur það verið Norð
maðurinn og fiðluleikarinn Ole
Bull, sem átti hvað mestan
þátt í að vekia athygli á Leifi
og norrænni menningu hér um
slóðir. Hann hafði sjálfur mik-
inn áhuga á hvorutveggja. Long
Um tíu mílur vestur af Bost-
on er staður, sem heitir Norum-
bega og liggur að bökkum
Charles-fljóts Þetta skrítna
nafn er frá Indíánum komið, en
svo einkennilega vill til að það
er á öllum elztu kortum af
Nýja Englandi. Sumir vísinda-
menn eru þeirrar skoðunar, að
það sé afbökun á Noregur og
sýni, að Indíánar hafi vitað
að norrænir menn tóku sér
þarna bólstað — og þá ein-
hverjir þeirra að minnsta kosti
komnir frá Noregi. Ekkert skal
ég um það segja, en óneitan-
lega er þessi hugmynd skemmti
leg, ekki sízt nú þegar svo mjög
er rætt um annað kórt, Vín-
landskortið. Þess má geta, að
Einar Hauger. er á því, að það
sé ófalsað og hefur skrifað um
það grein á þeim forsendum.
í Norumbega hefur verið
reistur allhár turn, hlaðinn úr
grjóti, og er allsérkennilegt
minnismerki. Á honum er plata
með áletrun og segir þar aS
Bjarni Herjólfsson hafi fyrstur
séð landið norðan Cape Cod
eða Þorskskaga 985, en Leifur
Eiríksson háfi tekið land á Cape
Cod 1000 A. D. Síðan segir að
Norumbega hafi verið numið
af Leifi árið 1000, en kannað
Henry W. Longfellow
ungur að aldri.
V/hitney, sem var á sínum
tíma þekktur myndihöggvari
hér, gerði styttuna.
Leifsstyttan stendur á stalli
sem hvílir á stefni og skut af
víkingaskipi. A framihlið stalls
ins stendur aðeins með rúna-
letri: Leifur hinn heppni Ei-
ríksson (á íslenzku), en á bak-
hliðinni: Leif the Discoverer
Son df Érik who Sailed from
Iceland and landed on this
Continent A.D. 1000. Á hlið-
inni eru upphleyptar smámynd
Hús Longfellows í Cambridge
skyldu sinni.
fellow hreifst af list hans og
Bull varð handgenginn skáld-
inu. Þeir hafa áreiðanlega rætt
margt saman um þessi efni.
Hér skammt frá er steinn
með áleírun frá því fyrir alda-
mót. Á honum stendur að á
þessum stað hafi Leifur Eir-
íksson reist Dúðir sínar, þegar
hann sigldi upp Charles-fljótið
sem rennur gegnum Boston.
Stein þennan lét Horsford
reisa, og hann var ekki í nein-
um vafa. Harin gróf þarna á
við Boston. Þar býr nú sonar-sonar-sonur skáldsins með fjöl-
af Þorvaldi bróður hans 1003,
en Þorfinnur karlsefni lagt það
undir sig 1007. Þá segir að
Eiríkur Gnúpsson hafi verið
fyrsti byskup þessarar byggð
ar 1121, en síðasta norræna
skipið hafi farið héðan til ís*
lands 1347. Horsford sá um á-
letrunina sem gerð er 1889.
Minnismerkið í Norumbega
stendur í fallegu rjóðri og aug
sýnilega valinp staður með það
fyrir augum, að þar geti safn-
ast saman fjöldi manna. Ekki
ir af landtökunni í Vestur-
heimi og konungshirð í Noragi,
að mér sýndist, og er verið að
segja konungi frá landafund-
inuim.
■Xr
Longfellow minnist þó nokkr
um sinnum á ísland í skáld-
skap sínum, en einkum sækir
hann norrænt efni í miðkafia
hins mikla Ijóðaflokks sins,
Tales of a Wayside Inn, og
styðst þar við Ólafs sögu
Tryggvasonar. Notar hann þar
meðal annars ljóðahátt og ýmis
legit fleira hefur hann lært í
bragfræði af norrænum skáld-
skap. Longfellow er hámennt-
að skáld. Hann var lengi próf-
essor í bókmenntum við Har-
vard-háskóla og má geta nærri
hvílíkur styrkur skólanum hef-
ur verið í því að njóta krafta
svo mikils og virts skálds.
Hann var víðlesinn og fór ti.l
margra Evrópulanda, dvaldist
um tíma í Danmörku og þýddi
ljóð eftir Baggesen, ef það
skyldi hlýja einhverjum aðdá-
anda Sigurðar Breiðfjörðs um
hjartarætur .Hann þýddi einn-
ig Divina Comedia og kafla úr
Friðþjófssögu Tegnérs, svo ekki
hefur hann verið við eina fjöl
felldur. 1 húsi hans er fjöldi
bóka, þ.á.m. stór bóka-
skápur, fullur af norræn-
um bókum, einkum dönskum
og sænskum, s.s. Sagabibliotek,
1817—1819. Þá skrifaði hann
ljóðleiki, þar á meðal um
galdramálin í Salem sem virð-
ast hafa legið á bandarískum
skáJdum eins og mara, allt
fram á okkar daga. Merkilegt
að nafnið skuli vera stytting
úr Jerúsalem.
Longfellow hafði talsverS
áhrif á þróun enskrar ljóðlist-
ar og ég fæ ekki betur séð, svo
tekið sé dæmi til gamans, en
hann hafi haft áhrif á brag-
arháttinn á álhrifamiklu og
þekktu ljóði Audens „O What
is that Sound which so thrills
the Ear“:
Down in the valley drumm-
ing, drumming, segir Auden,
en
As his skips went sailing,
sailing, segir Longfellow. —•
Auðvitað er þetta nokkuð lang-
sóttur samanburður, en þó er
eitthvert samband þama á
milli — og ánægjulegt að
kveikjan skuli vera norræn.
Annars fyndist mér ekki út i
hött að ungur íslenzkur bók-
menntafræðingur tæki að sér
það verkefni að kanna norræn
áhrif á skáldskap Longfellows,
það væri verðug doktorsrit-
gerð og mun nauðsynlegri en
þessi lágkúrulegi sparðat.íning
ur sem nú tíðkast oft í doktors-
ritgerðum. Er ég þess fullviss að
bók um þetta efni muni vekja
afhygli hér vestra, en ég fæ
ekki séð að nokkur íslenzk bók,
skrifuð á okkar tímum, hafi
fengið verðugan hljómgrunn
hér. Aftur á móti er nú mikið
skrifað um bók Sven Stolpes
um Kristínu Svíadrottmngu,
hvernig sem á því stendur.
Gaman væri að íslenzik bók
um Longfellows vekti svipaða
' athygli hér vestra eftir nokkur
ár.
Að lokum þykir mér rétt að
vitna í tvö erindi úr flokknum
um Ólaf konung, og koma þá
fyrst áhrif frá ljóðahætti:
I am the God Thor,
I am the War God.
I am the Thunderer!
Here in my Northland,
My fastness and fortress,
Reign I forever.
Og svo er hér að lokutn úr
kaflanum uim Þangbrand:
In his house this malcontent
Could the King no longer bear,
So to Iceland he was sent
To convert the heathen there,
And away
one summer day
Sailed this Thangbrand,
Olaf’s Priest.