Morgunblaðið - 23.10.1966, Qupperneq 12

12
MOHCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 23. okt. 196®
Ungverjaland haustið 1956
í D A G , 23. október, eru
liðin 10 ár frá því, að bylt-
ingin hófst í Ungverja-
landi. Þessa dags er nú
minnzt víða um heim, því
að í kjölfar þeirrar baráttu
ungverskra frelsisunnenda,
sem þá hófst, fylgdi hörðt
barátta, sem fékk skelfileg
endalok.
Nokkrum dögum eftir að
byltingin hófst, virtust
frelsisunnendur hafa borið
sigur úr býtum, en hann
varð ekki langvinnur; sov-
ézka hernum var beitt
gegn alþýðu manna í Ung-
evrjalandi. Þeir, sem börð-
ust fyrir frelsinu, áttu við
ofurefli að etja.
Byltingunni gegn kúgun
Sovétríkjanna lauk með
algerum ósigri. Leiðtogar
byltingarsinna voru hand-
teknir eða flúðu land. Aðr-
ir voru teknir af lífi, eða
sendir til fangabúða í Síb-
eríu, þar sem þúsundir
þeirra munu sitja enn.
Hér á eftir verður at-
burðarásin rakin með
nokkrum stuttum fréttum,
sem bárust frá Ungverja-
landi þessa örlagaríku daga
haustið 1956.
Fyrstu fjölda- og mótmæla-
fundunum, sem efnt var til í
Búdapest, höfuðborg Ung-
verjalads, 23. október, er lýst
þannig í norskum og brezk-
um fréftastofufregnum:
„Um allan hinn vestræna
heim velta menn því nú fyrir
sér þeirri spurnineu, hvort
heimsveldi kommúnismans sé
að liðast í sundur. — I dag
söfnuðust saman í Búdapest
um 200.000 manns, og efndu
Fólk úr frelsissveitunum, sem tekið hefur höndum saman við ungverska hermenn,
standa vörð um rússneskan skriðdreka, eftir að áhöfn hans hafði verið yfirbuguð.
sést hér
skipuninni. Um hálfum klukku
tima síðar barst önnur orð-
sending frá innanríkisráðu-
neytinu, og var fundarbannið
þar með upphafið.
Skömmu síðar hófst mót-
mælagangan. Var gengið um
aðalgötur borgarinnar, um-
ferð stöðvuð, en ekki kom til
neinna átaka, þar sem herlið
skarst ekki í leikinn. Fóru
stúdentar í broddi fylkingar.
Margir báru ungverska fána,
en fréttaritarar segja, að
hvergi hafi sézt rauður fáni.
— Einkum bar á kröfum um
'prent- og skoðanafrelsi og
frjálsar kosningar, þar sem
öllum yrði gert jafnhátt und-
ir höfði í framboði.
*ú:-mhu

Rauða nuriuim
á ungverska alþýðu
Það t>yr
i I'úllauili
bX* UHÍ Ktf4 < »<>»
/'»•* í' «Wk
: v»oio*» 'Xim, .
** <-» < ÖMHÍMW!*
SfWl-MO* ■■»OKrl* VI*
ip*iW
'S* < ■ ■>>..*+
• **'■!*> ♦>« ♦* <*t*
*W *»*»»< XI*
♦■«<: ♦» > k***t**>»í*tó*t>
*■>*>+»<*< J>í*>
<it> ■*<**•> *<»♦ ►< *****
■*•?<<<■** ♦»»'>>
►»» '-**'»■* t.<4*** »n
: >rc<<b< **> <r4t&»***y<>».*ý^:;:. ■
♦*"N<VyJ>X >*<< <á>«WMOM
:: ;*>>*,*:»**<-**+<*~ ..<>*>*
■■vyr Wt \X>*.(tfli. (tf'*,«,> <' v*t*
■:::■#** h»¥ >*%*>***» ■** «*« ■<**» **>
•*■■ :<■>'• 'rft <
<»/>:* fyríi * <««>►« KfþÍMW-f_
‘ i>* < « j
i «♦ • ♦«
<HÍV<Up-
a Urnh
Fólkið baó uia írelsl — en vor
svarað með rússneskum kúlum
t < ->« ♦ 4*v K*v*<«x/>o »í.»«>«o<v «<■> »101 ►» •>♦(* x* rrtlxr •«<* mamx.
* »-<-.•> >.< < t<« < »<>!:«W, *♦> *o«M9 -«>♦<. <W >}'<«■ <uo.
ttowíeo* «i4»: t<«>* H>* ♦H.vMiúo Ibniðn torx
o» >x^o*>fr* *.*> Mhttor ”>t Ht *<l'liWM< v>K>»•'*!»> V-»<>í.áoM<*»<j<í*K A«>«»«>i* í
1 Ko.rrfátáöá) río* *þ («.<<» :ft*fttr *kxo> rftmtífcv hlftKþ^KÍvío »<t4 ♦*
Moft.K'Xjy■:♦«>.» <w- vt|M -1* *« »"'K ♦it'XC-l l»>*» Vfö. •«•>* *( Mtlu*-*'*" <• '•< '<x.
* C-'lX’M «<> *»«> t-A« ,■*« H*í>> ÍK*i< >Of.Kl»»« *A í.*'OI*l« •ft'C.Kpt »■>■»* rt**
!•»** *«in»yMk:-*S* >?«» 4**** * *# ***<*(>«(**¥*#■
<•>'<■*■' ■■■■“(( *» >■•< «:'/«'.<í1o y. r. ><*.- *-'.x <» »:; '.vK*<f,
JJV'<oá<* <«*>Vi»* «*(• í>:H< > bKköm'MvHí í ♦> •»'•» .♦>><::.<:>■: »i>j> ár >ko>
—H* >.♦ ♦» i-OÍH* >« XI ix)> *'►♦♦ k*a «á*oéMf «<> .*
4,ooí. «♦ KXKO *M. HM »HW «MM* <*♦ ... <♦ *»«4
k*o** < *** >**>* .*** «*K ♦->«♦ »»> *>. Ki O'.x'.to A ^*. , ♦otr'H'o.' W*.
^<>*<fe'>,. »>K >«•«'*-. t-.>^>» >K <*. .'<*, KX-X *< idvoei^Ky, «* xfjHT.HO
>*v <-„K—l*Or »>U-K<«' * »»<■*•*« b*l> < k !>»<K40.» <*>*» ♦» ♦•»}* >KMO»k» S*>
<-♦>»»»♦ ♦*>»»* K» J«. *to* X* fc'W- fc-H». »(*«» !K» HOI fcfiiÍþ (|j *K *
M'. -HK.» V- ' <"►. U***x —k. .*,>4 trxm
***?*".<♦♦<* ♦*
' ,Kv»K. *<«,> «r »«Ht. - r»
'xro" '<>» ........ > • , ,
«<<* » •;.:. Í«0»uh. < - »o > <;..♦ >x. k : » •• ♦*« ’ >••*•** «0-4»i4».
Mr.'.-y <> :•>> vo< ♦:-« <>„ > < ý ■■- **■ >(* oiHxM

til mótmælagöngi’ gegn nú-
verandi stjórnarháttum. Var
þess krafizt, að Ungverjaland
yrði óháð Rússum — og lýð-
ræði yrði komið á í landinu.
Voru bornar fram kröfur um
frjáisar kosningar, málfrelsi
og ritfrelsi til handa ung-
versku þjóðinni.
Til fjöldafundarins í Búda-
pest í dag var efnt að tilhlut-
an þekkts bókmenntafélags í
borginni. — Um hádegi kom
tilkynning frá utanríkisráðu-
neytinu þess efnis, að fundur-
inn bryti ■ bága við lög — og
yrði að leysa hann upp hið
skjótasta. Höfðu skipanir þess
ar engin áhrif á fundarmenn,
og beittu stjórnarvöldin ekki
valdi til þess að framfylgja
Krafðist múgurinn þess, að
myndastyttur af Stalin, merki
einræðis og kúgunar, yrðn
fjarlægðar — og efnahagur
landsins yrði byggður að nýju
á öðrum grundvelli.
Fréttaritari Reuters skýrir
frá þvi, að fundi, sem átti að
hefjast hjá miðstjórn æsku-
lýðsdeiidar kommúnistaflokks
ins eftir hádegi, hafi verið
frestað til þess að meðlimirnir
gætu tekið þátt í mótmæla-
góngunni. Áður en fundi var
frestað samþykkti miðstjórn-
in einróma að senda pólskum
æskulýð kveðjur og árnaðar-
óskir með það, sem þegar
hefði áunnizt — og hvatning-
arorð — um að halda barátt-
unni áfram“.
Baráttunni var vissulega
haldið áfram, en áður en sól-
arhringur var liðinn hafði
komið til alvarlegra átaka, og
hundruð manna höfðu látið
lífið.
Fréttir frá Reuter og NTB
24. október segja m.a.:
„Hundruð manna hafa fall-
ið í götubardögum í Búdapest
sl. sólarhring. Búdapestút-
varpi’ð sagði í kvöld, að bar-
dagar væru svo til hættir —
en ferðamenn frá Ungverja-
landi, sem komu til Austur-
ríkis í dag, segja aðra sögu.
Þeirra saga er, að rússneskir
skriðdrekar hafi umkringt
borgina, en viðs vegar um
hana séu brennandi bygging-
ar, og á götunum liggi lík her-
manna og óbreyttra borgara,
og þau vitni um þá hörðu bar-
daga, sem fólkið hóf fyrir
frelsi sínu.
Imre Nagy, fyrrverandi for-
sætisráðherra Ungverjalands,
sem á sl. ári var rekinn frá
því embætti við miklar
skammii og svikaásakanir,
var snemma í morgun kallað-
ur til embættisins aftur, eftir
að óeirðirnar voru á skollnar.
(Ung. erjar áttu sinn „þjóð-
ernissinna" í Nagy. Hann
hafði þolað fangelsi fyrir
skoðanir sínar. Almennt var
talið þá, að Nagy hefði verið
látinn taka við embætti sínu
að nýju, af tveimur megin-
ástæðum: 1) Hann var vinsæll
meðal fólksins, vegna þess, að
hann hefði mótmælt ofbeldi
kommúnista. 2) Þrátt fyrir
það væri hann nægilega trygg
ur kommúnistum, til þess, að
þeir misstu ekki algjörlega
tökin).
Fréttamönnum ber saman
um, að þótt lýðurinn hafi
krafizt þess, að Nagy tæki
aftur við völdum, þá hafi á
bak við það búið ósk um, að
frá Stalinismanum yi'ði horf-
ið. Til þess, að Nagy yrði aft-
ur tekinn í embætti, varð þó
Stalinisti að víkja úr sessi. —
Á hádegi voru herlög sett í
landinu, og dauðarefsing boð-
uð við öllum glæpum gegn
yfirvaldi í landinu. Óeirðar-
mönnum var heitið sakarupp-
gjöif, ef þeir hættu bardögum
innan ákveðins tíma. Er sá
tími rann út, var fresturinn
framlengdur. Er framlenging-
in rann út, stóðu enn blóðugir
bardagar".
25. október benti einn utan-
ríkismálasérfræðingur brezka
útvarpsins á fjögur atriði,
sem hann taldi „augljós og
sannanleg", þótt margar
fregnir um byltinguna væru
óljósar þá. Hann sagði m.a.:
„1) Þótt stúdentar byrjuðu
óeirðirnar, þá slógust aðrir
fljótlega í hópinn, svo að inn-
an fárra stunda voru allar
stéttir þjóðfélagsins með í
motmælaaðgerðunum gegn
kommúnistastjórninni. — 2)
Stjórnin gat alls ekki treyst
ungverska hernum. f einu til-
feili snerust áhafnir 10 ung-
verskra skriðdreka á sveif
með fólkinu. Öryggislögregl-
an komst að bví, og skaut
bæði yfirmann deildarinnar og
undirmann hans. — 3) Óhlýðn
in innan ungverska hersins og
andúð hermannanna á komm-
únistastjórninni var svo megn,
að ekki þýddi annað en að
kalla á Rauða herinn til að-
stoðar. í mörgum tilfellum
voru það deildir úr ungverska
hernum og Rauða hernum,
sem börðust. — 4) Búdapest-
útvarpið hefur skýrt svo frá,
að Rauði herinn hafi „í mjög
ríkum mæli“ aðstoðað við að
berja niður óeirðirnar í Búda-
, pest“.
Sama dag var frá því skýrt
í fréttum, að formaður komm-
únistaflokksins, Ernö Gerö —
harður Stalinisti — hefði ver-
ið rekinn úr stjórn flokksins
í Ungverjalandi. í hans stað
kom Janos Kadar, sem síðar
átti eftir áð koma mikið við
sögu. Kadar flutti þegar í
stað ávarp til þjóðarinnar.
Hann bað um ró í landinu, og
lofaði því, að þegar eðlilegt
ástand hefði komizt á, yrðu
teknir upp samningar við Sov
étríkin á jafnréttisgrundvelli,
og fundin lausn allra vanda-
mála.
Þá var komið í ljós, að því
er sagði í fréttum frá London,
að ákvörðunin um að kalla
sovézka herinn til Ungverja-
lands hefði alls ekki verið
tekin af Nagy, eins og talið
var í fyrstu, heldur af Gerö,
eftir símtal hans við Krúsjeff.
í fregnum frá Vínarborg
þennan dag (25.) segir m.a.:
Enn heyrast skothvellir ví'ðs
vegar um Búdapest — ferða-
menn, sem komu til Austur-
ríkis í dag, segja, að ungversk
alþýða telji sig þó bafa unnið
sigur. „Við höfum sigrað —•
við höfum sigrað", heyrist
hrópað á götum úti“.
★
Degi síðar komst fyrir-
lesari brezka útvarpsins m.
a. þannig að orði: „Ung-
verska þjóðin hefur sýnt
heiminum, að hún vill
leggja allt í sölurnar til
þess að losna undan hinu
rússneska oki, losna undan
ógnarstjórn og einræði
kommúnismans. Hún hef-
ur úthellt blóði, hún hefur
fórnað miklu, því að hún
— eins og aðrar þjóðir —
metur frelsið framar öllu
— og vill fórna öllu fyrir
frelsið. Þeir einir, sem þol-
að hafa áþján og kúgun,
vita, hvers virði frelsi og
lýðræði er“.
Þá sagði í fréttum frá Lon-
don og Vínarborg: „f gær-
kvöldi sást gamli, ungverski
fáninn, rauð-hvíti og græn-
leiti, blakta á allmörgum
stjórnarbyggingum — og er
því sýnt, að frelsissveitirnar
hafa enn margar byggingar á
valdi sínu — og eru langt frá
því að gefast upp fyrir Rauða
hernum. — í dag hefur heyrzt
til leynilegrar útvarpsstöðvar,
sem útvarpar áskorunum til
frelsissveitanna um að láta
ekki bugast. Einnig hefur út-
varp þetta hvatt verkamenn
til þess að hefja allsherjar-
vinnustöðvun — og fregnir
bárust í kvöld þess efnis, a'ð
þegar hefði komið til verk-
falla meðal járnbrautarstarfs-
manna. í mestu iðnaðar- og
námuhéruðum landsins hefur
verið barizt mikið í dag — og
þar eru einnig skollin á svo
að segja allsherjarverkföll".
í inng„ngi meginfrétta Mbl.
segir þá: „Enn linnir ekki bar-
dögum í Ungverjalandi. Full-
víst er, að ungverski herinn
hefur snúizt gegn kommúnista
stjórninni og itússum, og
berst nú með alþýðunni. Hafa
Ungverjar nú mikinn hluta
landsins á valdi sínu, en rúss-
neski herinn beitir óspart ó-
grynni herliðs og vígvéla
gegn Ungverjum — og reynir
að brjóta alla andstöðu á bak
aftur. í allflestum borgum 0g
bæjum, sem eru á valdi rúss-
neska hersins, hefur komið til
átaka, og má heita, að stöðugt
sé barizt. Rússneskar skrið-
drekasveitir hafa fellt þúsund
ir, bæði vopnaðra og vopn-
lausra Ungverja. Áætlað er,
að tala fallinna og særðra í
Búdapest-borg einni sé í
kringum 10 þúsund'".
★
27. október skýrði austur-
ríska fréttastofan APA frá
því, að frelsissveitirnar í Ung-
verjalandi hafi skotið Ernij
Gerö, sem var aðalritari ung-
verska kommúnistafloiksins,
og vikið hafði fyrir Nagy jór-
um dögum áður.
Þá sagði einnig í fréttum
frá Vínarborg: „Búdapestút-
varpið skýrði frá því í dag,
að Nagy hefði myndað nýja
stjórn. Skv. frásögn útvarps-
ins hefur 15 fyrrverandi for-
ystumönnum kommúnista
verið vísað úr stjórninni —
og eru fjórir þeirra meðlim-
ir miðstjórnar ungverska
kommúnistaflokksins. —
Mikla athygli hefur vakið,
að tveir nýju ráðherrana eru
andkommúnistar — þeir Solt
an Toldy — og Bela Kov-
acs“.
Bardagar héldu þó enn
áfram, þrátt fyrir tilraun til