Morgunblaðið - 23.10.1966, Síða 13

Sunrtudagur 23. ekt. 1908
V 411 A V 9 # U ÍH ti M
MORGUNBLAÐIÐ
13
að koma á útgöngubanni
★
í fréttum frá 29.' október
segir, að ástandið í Ung-
verjalandi sé mjög óljóst. 1
Lundúnafréttum sagði þó:
„Uppreisnarmenn þafa á
valdi sínu tvær útvarps-
stöðvar. Segir önnur þeiira,
að Rússar séu þegar byrjað-
ir að flytja her sinn úr landi,
en hin íullyrðir, að Rússar
flytji áfram herveitir inn í
landið. Brezki utanríkisráð-
herrann, Hoyd, sagði í brezka
þinginu í dag, að stjórnin
hefði öruggar heimildir fyr-
ir því, að Rússar flyttu enn
herlið inn í landið." í síð-
ustu fréttum þann dag sagði:
„í kvöld kom til harðra bar-
daga í Búdapest milli rúss-
neskra skriðdrekasveita og
frelsissveitirnar hafa nokk-
urn hluta borgarinnar á valdi
sínu.“
★
30. október segir svo í
brezkum og austurrískum
fréttum:
„Fréttucn ber saman um,
að enn se barizt í Búdapest.
Vínarútvarpið skýrir frá því,
að Rússar hafi tekið fyrir alla
flutninga á hjúkrunargögnum
til borgarinnar. — Síðustu
fregnir herma, að Rauði her-
inn sé búinn að umkringja
Búdapest, og séu þar á verði
mjög öflugar véla- og skrið-
drekasveitir. Myndi þær þrjá
hringi í kringum borgina, um
það bil 12 km. frá henni.“
Þann dag hélt Nagy út-
varpsræðu í Búdapest, og
akýrði frá því, að aðrir flokk
ar fengju að starfa við hlið
kommúnistaflokksins, þegar
friður væri kominn á. Sagði
hann ennfremur, að stjórn
yrði mynduð á breiðum grund
velli, og fengi Bændaflokk-
urinn aðild að henni ásamt
kommúnistum.
1 fréttastofufregnum frá
Bretlandi um þessa ræðu seg
ir m.a.: ,Stjórnmálafréttarit-
arar benda á, að lítið mark
sé takandi á þessum upplýs-
ingum. Kommúnistar reyni að
snúa atburðunum sér í hag,
©g bjarga sér út úr þeirri
klípu, sem þeir hafi komizt i
Þá um kvöldið sagði Búda-
pestútvarpið, að um 800 Ung
verjar hefðu falið í bardög-
unum um Búdapest, og um
30.000 særzt.
★
31. október kom Mindsz-
enty, kardínáli, til Búdapest.
Nokkrum árum áður höfðu
Jtússar varpað honum í fang
elsi. Reutersfréttir frá Búda-
pest segja svo þann dag:
„Gerðist það (Mindszenty
kom) á sama tíma og síðustu
skriðdrekar Rússa undir-
bjuggu brottför frá borginni.
— Kirkj uklukkur hringdu
Mindszenty til heiðurs, er
hann ók um göturnar til bú-
staðar síns. Þúsundir manna
fögnuðu honum.
Enn er Ioft lævi blandið.
tJtvarpsstöð byltingarmanna
f Györ flutti þá fregn, að
enn flyttu Rússar óbreytt lið
inn í Ungverjalandi. Það skor
*ði á ríkisstjórnina að segja
sannieikann í þessu máli.
Fólkið stóð þögult á göt-
®num, og horfði á rússnesku
ricriðdrekana hverfa frá borg
inni. Þetta fylgdi í kjölfar
Joforðsins um frjálsar kosn-
ingar. Smábændaflokkurinn
hefur skipað flokksítjórn, og
■ett upp bækistöðvar. Sósí-
■ldemokrataflokkurinn hefur
farið þess á leit, að hann fái
aftur hús þau, er flokkurinn
átti.
Sagt er, að Nagy sé ekki
traustur í sessi, og mjög skipt
*r skoðanir séu um hann
meðal fólksins. — Bylting-
*rrá« ungverská hersins og
byltingarráð borgara héldu
•ameiginlegan fund í dag, og
settu fram kröfur í 8 liðum.
Meðal þeirra eru þessar:
J) Rússneski herinn verði úr
landinu fyrir áramót. 2) Ung
verjar segi sig úr Varsjár-
bandalaginu. 3) Öryggislög-
reglan verði leyst upp.
Margar sögur eru enn á
kreiki um afdrif Gerös, eða
„litla Stalins“, eins og hann
hefur verið kallaður. Síðasta
sagan segir, að hann hafi
ekki verið tekinn af lífi, held
ur hafi hann farið með rúss-
neska hernum úr borginni."
★
1. nóvember sendi Reuter
frá sér eftirfarandi frétta-
skéyti:
„Það er nú vitað, að Nagy
forsætisráðherra, gekk í
kvöld á fund rússneska sendi
herrans í Búdapest, og til-
kynnti honum, að Ungverj-
ar hefðu gengið úr Varsjár-
bandalaginu, og krefðust þess
að Rússar færu úr landi. —
Ungverjar hafa sent Sam-
einuðu þjóðunum tilkynn-
ingu þess efnis, að landið
hafi sagt sig úr Varsjár-
bandalaginu. — Þýzka frétta-
stofan DPA sagði frá því í
kvöld, að ungverska stjórnin
hefði skýrt erlendum frétta-
mönnum svo frá, að öflugur
rússneskur her streymi nú
inn í landið að austan, eink-
um hjá Zahony. Er hér um
að ræða tvö fótgönguliðsher-
fylki, mjög vel búin léttum
og þungum vopnum. — Rauði
herinn tók aftur í kvöld flug
völlinn við Búdapest. Flugvél
frá flugfélaginu „Swissair“,
sem kom þangað í kvöld, var
kyrrsett. — Formælandi
frelsissveitanna, sem nú eru
allsráðandi í Búdapest, sagði
í kvöld, að Rauði herinn hefði
umkringt borgina. — Sagt er,
að þrír helztu kommúnista-
foringjar Ungverjalands séu
komnir til Moskvu. Þeirra á
meðal er Gerö, fyrrverandi
aðalritari ungverska komm-
únistaflokksins. Fyrri fréttir
hermdu, að hann hefði ver-
ið skotinn."
★
1 einkaskeyti til Mbl. frá
Reuter 2. nóvember segir:
„Síðasta sólarhringinn
hafa rússneskar herdeildir
stöðugt streymt inn í Ung-
verjaland. Þúsundir skrið-
dreka og flugvéla — bæði
orustu- og sprengjuflug-
vélar — hafa verið fluttar
til landsins frá Ukrainu og
Tékkóslóvakíu. Rússar
reyna að loka landamær-
um Ungverjalands og Aust
urríkis með skriðdreka-
Weitum, og einnig hafa
•þeir slegið íiring um höfuð
iborgina. Þar geisuðu stöð-
lugir bardagar í kvöld, og
lalmennt er álitið, að nú
•dragi til mikilla átaka, enn
■meiri en áður“.
★
Fréttaritari brezka útvarps
ins, E. Johnes, komst til Búda
pest 3. nóvember, og skýrði
hann þann dag svo frá, að
þá væru hafnar í þinghúsinu
í Búdapest viðræður milli full
trúa ungversku stjórnarinnar
og Rússa. Hann sagði m.a.
svo: „Sex menn taka þátt í
umræðunum, þrír frá hvor-
um aðila, og eru rússnesku
fultrúarnir alir hershöfðingj-
ar, sem hafa bækistöð sína
skammt fyrir utan Búdapest."
í lok fréttaskeytis síns segir
Johne.s:
„Við vitum ekki, hvað
gerist. Ef Rússar ráðast á
Ungverja, er fullvíst, að
þeir svara í sömu mynt“.
Klukkan fjögur að morgni
sunnudagsins 4. nóvember
hófst svo síðari orustan um
' Ungverjaland. Þá hóf Rauði
herinn látlausa skothríð á
Búdapest. Síðar varð ljóst, að
stjórn Nagy var ekki lengur
við völd, heldur hafði Jan-
Framhald á bls. 21
Fundurinn, sem boðaö var til 23. oktober 1956, og varð upphafiö aö frelsisbaráttumú.
10 ár frá bylting-
unni í Ungver jalandi
MIKIL óvissa ríkti í Búda-
pest, höfuðborg Ungverja-
lands. haustið 1956. Sovézk
ar hersveitir höfðu setið í
landinu síðan 1944, og vax-
andi óánægju gætti meðal
þjóðarinnar vegna þeirra
hafta. sem kommúnista-
stjórnin hafði komið á. Ekki
þurfti nema neista til að
kveikja í innibyrgðu hatri
íbúanna.
Þessi neisti kviknaði 23.
október fyrir tíu árum, þeg
ar stúdentar, verkamenn og
menntamenn tóku höndum
saman og efndu til nokk-
urra útifunda, sem í fyrstu
leiddu til friðsamlegra mót
mæla, en seinna til allsherj-
ar frelsis-samtaka.
Ungverska byltingin, sem
fljótlega breiddist út frá
Búdapest til allra héraða
landsins. setti Sovétríkin í
mikinn vanda, og stjórnend
ur þar urðu að taka mikil-
væga ákvörðun. Áttu komm
únistar að bæla niður bylt-
ingu þjóðarinnar, eða áttu
þeir að standa við fyrirheit
sín um að styðja allar „kúg-
aðar“ þjóðir í baráttu þeirra
fyrir frelsi?
Lokasvarið fékkst ekki
fyrr en 4. nóvember, eftir
nær tveggja vikna öra þró-
un mála, sem gagntók hugi
alheims.
Sorgarleikur þessi hófst 1
rauninni 22. október þegar þús
undir stúdenta frá háskólanum
í Búdapest komu saman til mál
funda. Umræðurnar leiddu til
þess að samið var kröfuskjal,
og þar kröfðust stúdentar þess,
að setulið Sovétríkjanna yrði
kvatt heim, boðað yrði ti-1
frjálsra þingkosninga í land-
inu, og endi bundinn á yfir-
ráð Moskvu yfir efnahags- oS
stjórnmálum landsins.
Boðað var til útifundar til
stuðnings þessum krófum hinn
23. október, og síðdegis þann
sama dag voru um 25 þúsund
stúdentar saman komnir við
styttu þjóðskáldsins Sandors
Petöfis, sem féll í bardögum
fyrir sjálfstæði þjó'ðar sinnar
árið 1848.
Eftir áhrifaríkan fund fluttu
stúdentarnir sig og héldu til
annars útifundar, sem verka-
menn og rithöfundar höfðu boð
að til í öðrum borgarhluta. Fór
svo þessi hópur stúdenta,
verkamanna og menntamanna
1 sameiginlegri hópgöngu, ó-
vopnaðir og í skipulögðum
fylkingum, til að kynna ríkis-
stjórninni skoðanir sínar. Klukk
an sex siðdegis voru um tvö
hundruð þúsund manns saman
komnir á torginu við þinghús-
ið.
Meðan mannfjöldinn befð eft
ir viðbrögðum yfirvaldanna,
létu margir í ljós tilfinningar
sínar, sem svo lengi höfðu ver-
ið niðurbældar. Hinn gamli
þjóðfáni Ungverjalands sást nú
í fyrsta skipti í mörg ár, og
einnig blakti þar fáni kommún
istastjórnarinnar, en rauða
stjarnan hafði verið rifin úr
miðju hans. Fregnmiðum var
dreift með kröfum stúdenta um
leynilegar kosningar, og um
mál-, funda-, blaða-, og trú-
arfrelsi. Þegar talsmaður stjórn
arinnar birtist á svölum þing-
hússins, og hóf ávarp sitt til
mannfjöldans með orðinu „fél-
agar“, var hrópað að honum:
„Vi’ð erum ekki lengur félagar,
við erum öll Ungverjar!“
Ekki bætti það úr skák þeg-
ar Erno Gero, formaður komm
únistaflokksins, flutti útvarps-
ávarp klukkan átta um kvöld-
ið, og varði tengsli stjórnar
sinnar við Sovétríkin. Hann
sagði, að kröfur stúdenta væru
„tilefnislausar falsanir", en
þeir sjálfir „fasistamúgur og
glæpamenn".
Þegar svo hópur óvopnaðra
stúdenta krafðist þess að fá
yfirlýsingu sína birta í Búda-
pest-útvarpinu, hóf ungverska
leynilögreglan skothríð á þá.
Féll fjöldi stúdenta, og margir
særðust. Þetta varð til þess að
friðsamleg mótmæli mannfjöld
ans snerust yfir í byltingu. Ótta
slegnir ráðamenn kommúnista
leituðu aðstöðar Moskvu, og
innan fárra klukkustunda voru
10 þúsund sovézkir hermenn,
með 80 skriðdreka, komnir til
Búdapest. En heilar sveitir úr
ungverska hernum gengu í lið
með borgurunum gegn sovézka
hernum, og byltingin breiddist
á skömmum tima til annarra
borga og bæja um gjörvallt
landið. í fimm daga barðist ung
verska þjóðin gegn sovézku
skriðdrekunum, stundum að-
eins með hriúum og hnefum.
Að kvöldi hins 28. október
virtist byltingin hafa náð
helzta tilgangi sínum. Ú-tvarps
stöðvar stjórnarinnar voru í
höndum uppreisnarmanna. að-
alstöðvar kommúnista í mörg-
um borgum höfðu orðið eldin-
um að bráð, og Imre Nagy, vin-
sæll og fyrrum forsætisráð-
herra, var aftur tekinn við völd
um.
Nagy, forsætisráðherra, skýrði
frá því, að sovézk yfirvöld
hefðu fallizt á að kalla her
sinn heim, og að heimköllun
hersins myndi fylgja aðrar vei
þegnar aðgerðir, - - - frjálsar
kosningar . . . hætt yrði við
eins flokks kerfið og samyrkju-
búskap .... verkalýðsfélögin
yrðu viðurkennd að nýju.
Næstu fjóra minnisverða
daga - - frá 31. október til 3.
nóvember - - var Ungverjaland
í rauninni sjálfstætt ríki. Þótt
sovézkar hersveitir væru í land
inu, höfðu þær verið fluttar
frá borgunum. Bardögum hafði
verið hætt allstaðar, nema J
nokkrum nærliggjandi stöðum,
götuvirki og aðrar tálmanir
höfðu verið fjarlægðar af stræt
um borganna, óháð blöð voru
gefin út, bændur höfðu snúið
aftur til akra sinna og margs-
konar endurbætur á stjórn-
skipulaginu voru í undirbún-
ingi.
En fögnuður þjóðarinnar átti
ekki eftir að verða langlífur. Á
miðnætti hinn 3. nóvember var
Pal Maleter, varnarmálaráð-
herra Ungverjalands, handtek-
inn, er hann sat að samningum
við sovézk yfirvöld um endan-
lega heimköllun sovézka her*-
ins.
Og svo, í birtingu 4. nóvem-
ber, hófu stjórnendur sovézk*_
hersins allsherjar árás á hiiv-
ar nýju frelsishetjur Ungverja,
og beittu nú 4,600 skriðdrekum
og brynvörðum bifreiðum,
fjölda sprengjuflugvéla, og, að
því er talið er, um 200 þúsund
manna her.
Nagy, forsætisráðherra flutti
áríðandi útvarpsávarp klukkan
5,20 um morguninn, og sagði
þá meðal annars:
„Við dögun í morgun réðus*
sovézkar hersveitir á höfuð-
borg okkar í þeim augljósa til-
gangi að steypa hinni lögmætu
imgversku ríkisstjórn. Her-
menn okkar eiga í bardögum.
Ríkisstjórnin er á verði. Ég til
kynni þjóðinni og umheiminum
þessa staðreynd".
Þegar kvölda tók fékk þjóð-
in svo vitneskju um, að sovézk
yfirvöld hafa komið á nýrii
ríkisstjórn, undjr forsæti Janoa
Kadars, ritara kommúnista-
flokksins, og að Nagy, forsæt-
isráðherra, hefði leitað hælis 1
sendiráði Júgóslavíu.
Frelsishetjur Ungverjaland*
reyndu eftir fremsta megni að
fcalda í hið stutta sjátfstæði
landsins, en við ofurefli var
Framhald á bls. 21