Morgunblaðið - 23.10.1966, Qupperneq 30

— Ræða Bjarna B.
Framhald af bls. 23
tala um þær í fullri hreinskilni.
ísl-enzk löggjöf segir, að íslenzkir
bændur eigi að hafa sambærileg
kjör við tilteknar stéttir, og
allir sanngjarnir menn hljóta að
viðurkenna, að þar er hóflega í
sakir farið. Ekki er hægt að
ætlast til þess, að menn stundi
íslenzkan landbúnað nema þerr
hafi svipuð kjör eins og þeim eru
áskilin. En samtímis því, sem
síldarútvegurinn og þorskút-
flutningurinn hefur með litlum
tilfærzlum getað staðið undir
því innlenda verðlagi, sem hér
hefur verið undanfarið og hef-
ur orðið til þess, að sú uppbygg-
ing hefur verið framkværnd,
sem ég áður lýsti, samtímis því,
sem þessar atvinnugreinar hafa
getað staðið undir verðlaginu,
þá eru gögn fyrir því nú, að ef
við þurfum að selja mjólkur-
framleiðslu á erlendum markaði,
þá fáum við bara tíunda hluta,
sem þarf til þess, að bændur
geti haft sambærileg kjör við
aðra, og sauðfjárafurðirnar veita
eitthvað þriðjung þess verð-
mætis. Nú er þetta ekki eingöngu
vegna þess, að ísland sé svo
miklu verra landbúnaðarland
heldur en önnur lönd, heldur líka
af því, að önnur lönd borga
mikið niður landbúnað hjá sér
og gera þess vegna samkeppni
þar í þessum efnum enn erfið-
ari. En við komumst aldrei
fram hjá því, að landbúnaður-
inn framleiðir þeim mun minna
af verðmætum heldur en af-
kastamestu greinar sjávarútvegs-
ins, að ef við eigum að halda
við íslenzkum landbúnaði, eins
og við verðum að gera, þá hlýt-
ur það að leiða til stórhækkandi
verðlags innanlands. Þetta er
óhjákvæmilegt.
Aukum arðgæfa
framleiðslu
Þetta er alveg Ijóst, og bænd-
ur mega ekki villa um fyrir
sjálfum sér eða láta lýðæsinga-
menn villa um fyrir sér, með því
að segja, að ef verðbólgan væri
læknuð, þá væri vandamál ís-
lenzks landbúnaðar þar með
læknuð. Slíkt er lítil leiðbein-
ing um lausn vandans. Þegar
talað er um verðbólgu í svo
víðtækri merkingu, er verð-
bólguheitið orðið innantómt
slagorð. Þvílíku verðbólgu-
hjali er farið að fela meginhluta
allra íslenzkra vandamála.
Vandamál þess, að íslenzka þjóð-
in geti verið sjálfstæð og haldið
sinni tilveru. Þetta eru stað-
reyndir, sem við komumst ekki
hjá að viðurkenna. Staðreyndir,
sem ekki verða ieystar í neinni
skyndingu, með neinu einu úr-
ræði, heldur á löngum tíma,
með því að taka hvert mál út
af fyrir sig til athugunar og
leysa það.
Hvað er hægt að gera til þess
að íslenzkur landbúnaður verði
samkeppnishæfari? Þannig, að
ekki sé hægt að sýna fram
á, að það mundi verka meira
til verðlækkunar innanlands,
að flytja inn erlendar land-
búnaðarvörur, heldur en nokk-
uð annað, jafnvel þótt hinar
erlendu vörur væru hafðar í
hæsta tollaflokki. Þetta verða
menn að rannsaka til hlítar.
Auðvitað er alveg fráleitt, sém
stundum er sagt, að það eigi að
minnka framleiðsluna. Slikt er
engin lausn. Lausnin hlýtur að
vera sú, að auka framleiðsluna
hjá þeim, sem ódýrast og bezt
geta framleitt, en iáta hina, sem
lítt eða ekki geta framleitc
og búa við sult og seyru — og
vegna ytri aðstæðna hljóta að
búa við sult og seyru — fá aðra
atvinnu. En þetta verður ekki
gert í dag eða á morgun. Þetta
tekur heila kynslóð, og á að
taka heila kynslóð, vegna þess
að þarna erum við ekki fyrst
og fremst að tala um peninga-
verðmæti. íslenzka þjóðin er
nógu rik til þess að ráðstafa
þessu skynsamlega. Þarna er
verið að tala um gæfu fólksins;
líf og menningu þjóðarinnar.
En við verðum að átta okkur á
því í hverju vandinn er fólgmn
og síðan horfast í augu við hann.
Þá fyrst er von til þess, að við
getum ráðið við það mikla
verkefni, sem fyrir liggur.
Viðurkennum í
hverju vandinn er
fólginn
Auðvitað verður reynt að snúa
út úr því, sem ég segi um þetta,
og sagt, að þetta sé fjandskapur
gegn bændum, þetta sé fjand-
skapur gegn iðnaði, þetta sé
fjandskapur gegn smábátum.
Slíku fer víðs fjarri. Þetta er
ábending um nauðsyn þess að
gera sér grein fyrir eðli vanda-
málanna. Ef menn gera það ekki,
þá verður vandinn aldrei leyst-
ur. Vandinn verður ekki leystur
með því einu að ná góðu sam-
komulagi stéttarfélaganna, bó
að það sé mikilsvert og forsenda
fyrir lausn vandans. Vandinn
verður heldur ekki leystur með
einum fjármálaráðstöfunum.
sem hagfræðingarnir sí og æ
tala um. Þær eru alveg óhjá-
kvæmilegar og eru forsenda
þess, að vandinn verður leystur.
Vandinn verður ekki ieystur,
nema menn geri sér grein fyrir
þeim þjóðfélagslegu örðugleik-
um, sem við eigum við að etja,
sumpart sama eðlis og aðrir,
vegna þess að það er alls staðar
sami vandinn, að stéttirnar bera
mismunandi úr býtum. Bændur
framleiða minna heldur en hin-
ar stórkostlega hraðvirku vélar,
sem iðnaðurinn notar, en vilja
fá sambærileg kjör við fólkið,
sem við þær vinnur. Þetta er
vandi, sem menn eiga alls staðar
við að etja, en hann er af ýms-
um ástæðum, meiri hjá okkur
heldur en hjá öðrum. Hinn
mikli húsnæðiskortur er alla að
sliga. Það er ekki sér íslenzkt
fyrirbæri. Það er vandamál,
sem þarf að leysa jafnt hér og
annars staðar. En okkar sér-
staki vandi verður ekki leystur
nema okkur sé ljóst í hverju
hann sé fólginn.
Höldum leið fram-
taks opj frjálsræðis
Spyrja mætti hvort það sé
rétt, sem andstæðingar okkar
hafa stundum sagt, að efnahags-
lögmál þróaðra iðnaðarríkja eigi
ekki við hjá okkur. Það getur
verið nokkuð til í þessu. Þess
vegna segja þeir, að það þurfi
allt aðrar aðferðir á íslandi. En
niðurstaðan hjá þeim er þá
alltaf, að það þurfi meiri og
meiri ríkisafskipti; meiri og
meiri höft; meira og meira
nefndafargan.
Enginn vafi er á því, að hér
þarf að jafna miklu fé á milli
atvinnuvega til þess að halda
jafnvægi. Meðal annars þess
vegna höfum við nú ráðizt í
hinar stórfelldu niðurgreiðslur,
sem gerð hefur verið grein fynr.
En það þarf að halda þannig á
þessum ráðstöfun'um, að þær
leiði ekki til þvingunar, ekki til
hafa, ekki til aðgerðarleysis á
sama veg eins og heildarþróunin
frá 1931 þangað til 1959 leiddi.
Það þarf að komast hjá þeim
annmörkum, sem af hafta- og
nefndakerfinu leiddi, um leið og
við viðurkennum, að vegna
þess hversu íslenzkir atvinnu-
vegir gefa misjafnlega af sér, en
þjóðarheildin er ein, kom-
umst við ekki hjá meiri jöfnun
með tilfærslu fjár á milli at-
vinnuvega heldur en í sjálfu sér
væri æskileg.
Ekkert af þessu, sem ég hefi
sagt, sannar að mínu viti, að ís-
lenzkir atvinnuvegir séu illa
staddir eða óöruggir. Vegna
hinna miklu sveiflna hljótum
við alltaf að búa við óvissu. Sá,
sem á afkomu sína undir sjávar-
afla, hlýtur ætíð að eiga mjög
undir aflabrögðum. Enginn
mannlegur máttur fær þvl
breytt. Að undanförnu höfum
við markvisst unnið að því, að
láta almenning fá ríflegri hlut af
þjóðartekjunum en nokkru
sinni fyrr. Þess vegna er eðli-
legt að atvinnuvegirnir segi,
þegar þeir komast í erfiðari að-
stæður en áður, að nokkur bið
verði að vera á hinni hröðu
framsókn. Nú verður að staldra
við. Þess vegna er verðstöðvun-
in, sem við nú boðum eðlileg.
Það þarf ekki mjög róttækar
ráðstafanir, ef við kunnum fót-
um okkar forráð, til þess að
vandræði skapist ekki af. En
það er ljóst, að þegar höfðuút-
flutningurinn missir þriðjung
verðmætis, og ef annar höfuð-
þáttur útflutningsins fellur t.d.
10 af hundraði — þó að enn sé
óvisst með hraðfrysta fiskinn
hvort svo verði — þá er eðlilegt,
að þetta segi til sín. Þá krefst
þetta anriarra úrræða heldur en
áður. Þá er eðlilegt að menn
geti ekki haldið áfram sömu
hröðu framsókninni eins og
meðan allt lék í lyndi.
En það merkir ekki hitt, að
hér sé nokkur geigvænleg hætta,
voði eða hrun á ferðum. Það er
síður en svo. Af atvinnuvegun-
um hefur ekki verið meira
heimtað í heild að undanförnu,
heldur en þeir gátu vel undir
staðið. Sú stórkostlega lífskjara-
breyting, sem ég gerði grein
fyrir, var samtímis því, að
atvinnufyrirtækin gátu í heild
aukið sín atvinnutæki um nær
50% á tímabilinu frá 1958. Þau
hafa þess vegna aldrei staðið
öruggar heldur en einmitt nú,
og aldrei haft betri framtíðar-
möguleika. En auðvitað er hægt
héðan í frá að taka meira af
atvinnuvegunum en þeir þola,
og það er eðlilegt að forsvars-
menn þeirra aðvari þjóðina um
það, og geri það á þann hátt að
menn skilji. Hver á að gera það
ef ekki atvinnurekendur sjálfir?
Nauðsyn verð-
stöðvunar
Þess vegna er eðlilegt, að við
beitum okkur nú fyrir verð-
stöðvun. Og ef við ætlumst til
þess, að verkalýðsfélögin og
launþegar uni slíkum aðgerðum,
þá verðum við líka að gera okk-
ur grein fyrir, að hér verða til
að koma almennar aðgerðir.
enda eiga allar stéttir jafn mikið
undir því, að velgegni haldist
til frambúðar.
Þær bráðabirgðaráðstafnir,
sem nú eru nauðsynlegar, segja
ekkert til um það, að grund-
völlurinn sé ekki öruggur.
Ég vil leggja áherzlu á það, að
ein af ástæðunum fyrir því, að
margir hafa fengið þá tilfinn-
ingu, að hér væri allt á hverf-
anda hveli og að hruni komið,
er, að menn trú því einfaldlega
ekki, að íslenzka þjóðin hafi
efni á því, sem hún veitir sér i
dag. Menn trúa því ekki, að
þjóðin hafi í raun og veru efni
á því, að ráðast í allar þær st.ór-
framkvæmdir, sem þeir sjá fyrir
augunum, að menn hafi efni á
því að eiga öll þessi miklu hús,
fallegu húsgögn, alla bilana, að
tíundi hver Islendingur fari ár
hvert til útlanda. Sannleikurinn
er þó sá, að Við höfum efni á
þessu. Við höfum aukið eignir
okkar stórkostlega undanfarin ár.
Við höfum safnað miklum gjald-
eyrissjóðum undanfarin ár. Ver-
ið getur að sá vöxtur verði ekki
eins mikil í ár eins og undan-
farin ár, en þá er það vegna
þess, að framleiðendur vörunn-
ar hér hafa vegna verðfallsins
talið rétt að liggja með miklu
meiri byrðir innanlands, heldur
en þeir gerðu áður. fslenzka
þjóðin er komin úr fátækt í
velgegni. Hún hefur engu að
kvíða. En vel stæður maður
getur líka hegðað sér þanmg að
hann verði gjaldþrota. fslend-
ingar verða þó að halda mjög
illa á, til þess að leiða örbirgð
yfir sig á ný. Auðvitað er það
mögulegt. En við skulum vona,
að svo fari ekki.
— Haust i sveit
dilkarnir í þá daga. Vonandi
reynist hann sæmilega lamb-
hrúturinn, sem ég varð mér
úti um í réttunum í haust.
Krafa tveggja manna til um
hverfis síns og svigrúms er
aldrei söm og jöfn. Og til að
fullnægja sömu þörf eins dugir
oft aðeins brot af kröfu annars.
Undarlegir eru þessir dagar
Hvaða hugsun var annars að
brjótast í mér í morgun? Jú
hún var um þennan vallargarð
sem hann faðir minn hlóð þegar
ég var lítill hnokki er sté hjá
honum við stokkinn. Við höfð
um báðir gróið við hægstreymi
áranna og í seinni tíð höfum
við lækkað og gengið saman,
en við erum hvergi betur komn
ir en á þessum stað þar sem
við höfum reynt að fylla út í
umhverfi okkar frá öndverðu.
En ég er ekki viss um að við
mundum falla að neinum öðrum
jarðvegi né nokkur jörð önnur
vildi við okkur taka.
Líklega réttast að rjátla
hérna upp í brekkurnar og líta
til.kindanna. Þær eru víst flest
ar í hlíðinni þar sem ilmbjörk
in grær. Hérna litlu neðar fór
um við í berjamó fyrrum krakk
arnir af báðum bæjum því að
hér var berjalandið betra en
annars staðar þótti okkur. Og
hér eru þeir enn á sveimi hlátr
ar okkar aftan úr fjarskanum
og hljóður grátur felst ein-
hversstaðar niðurbyrgður í söln
uðu lyngi. Aðrar raddir miklu
nær varðveitast í þessu and-
rúmi og blik úr auga drengj
anna hans Nonna míns, sem
skruppu hingað upp eftir einu
sinni síðdegis á ofanverðu sum
ri. Það styrkir hjartað að vita
þær hérna þessar raddir og
geta vitjað þeirra þegar hentar.
Afskiptalausar lágu þær hér
löngum í vafstri áranna. Núna
upp á síðkastið hafa þær aftur
látið á sér kræla.
Oft hefur haustið kallað mig
til móts við hríslurnar mínar
vænu. Og í hvert skipti þykja
mér þær skrúðmeiri en fyrr.
Mjúklátir vindar seinustu vikna
hafa haldist í hendur við þíð-
nætur tvímánaðar og haust-
mánaðar. Jörðin segir ótrúlegar
sögur í þessum kræklóttu hrísl
um. En seiður þeirra á sér enga
ævintýrs og fornra dansa. Þagg
viðmiðun aðra en veruleik
andi eru þessar göngur hingað
upp eftir — með hendur fyrir
aftan bak og remmu af sortu
lyngi á tungunni en hundkvik
indið snuðrandi í humátt á eftir
eða hlaupandi á undan eða tak
andi hliðarsprett eftir rjúpu
eða fiðrildi eða iðkandi þau
vísindi einhver, sem herra hans
ber lítið skynbragð á eða ekki.
Uppi á þessum kletti er betra
að standa en á öðrum stöðum
Héðan sér yfir kotið, þar sem
hugrenningar langrar ævi bær-
ast eins og tíbrá í andrúmsloft
inu og blóðæðar hríslast um
atburðarás áranna. Og fjalla-
hringurinn á ekki sinn líka,
og myrkblár er feldur hans
í værð haustdagsins. Og í þess
um bláfjallageimi hefir gjörzt
ÖU mín saga. Hér sýnast ásarn-
ir standa á öndinni meðan þeir
bíða eftir geðbrigðum hollvinar
síns, og engum ráðum má hann
heldur ráða, þykir honum, án
þess þetta gamalkunna og góð-
viljaða umhverfi fái íhlutun um
málalok og úrslit.
Og ósjálfrátt verður honum
að syngja þýðlega gamalkunna
vísu:
Lóan í flokkum flýgur,
fjariægist sumar ból—
fyrri og fyrri hnígur
fögur að djúpri sól.
Og þarna niður frá er hún
að bogra með kræklóttar hend
ur, sú, sem las vonglaðan sólm
úr frostrósum og þýddi fyrir
kallinn sinn.
Ekki ætti það við hana að
sækja dropann í hvítgljáar búð
ir margmennisins. Og héðan af
varinhellunninni sér hún haust
rökkrið nálgast og fljótt finnur
hún það seytla undurveikt inn
um dyrnar bak við sig og inn
í blóðið líka. Nú blandast því
ekki framar angan frá hvann
stóðinu neðan undir varpanum
eins og í sumar. En áður en hún
hverfur inn berst óvitar.di gam
alt Ijóð inn í hugskotið og hún
raular það hægt og þaggandi
meðan hún gengur stéttina
mjúkum skrefum:
Sumarblóm höfði halla
hnipin í fjalla klauf
fölnuð til jarðar falla
fríðustu bjarkar lauf.
Æi, já það fær mér jafnan
“.-pörvun og gleði ag fara hönd
um um alla þessa gamalkunnu
muni og handleika þessa vin-
samlegu snerla. Þeir opna mér
dyr að stofunum mínum tryggu
þar sem frá þiljunum bergmál
ar ilmur liðinna ævi, allt af
nýjar hendingar og nýir hljóm
ar, þar sem hugblærinn er þó
einn og samur. Og eiginlega
finnst mér alla daga hafa titr-
að sólskin á hlaðinu fyrir fram
an bæinn minn og sóleyjar-
vaxið úti í varpanum. Og und-
ir sólu að sjá sé ég um leið
bera við himin þennan drengi-
lega karlmannssvip, svipinn
hans. Það er leiftur frá þeim
snemmkvæma degi okkar
beggja, sem ekki hefir geng-
,ið undir til þessa. Alltaf sól-
sólskin nema tímann, sem
tengdur er minningu stúlkunn-
ar okkar. Fjarska rigndi mik-
ið daginn þann og þá næstu
á eftir.
Það haustar víst hjá okkur:
Sumarblóm höfði halla
hnípin í fjalla klauf,
fölnuð til jarðar falla
fríðustu bjarkar lauf.
BÍLflR
Trabant árg. 1966
Daf _ 1964
Jaguar _ 1961
Volvo P544 — 1963
Peugeot _ 1964
Singer Vogue — 1963
Moskwitch — 1966
Sveinn Egílsson hf.