Morgunblaðið - 24.11.1966, Qupperneq 15

Fimmtuclagttr ?4. n8v. W6ð
MORGUNBLAÐIÐ
15
Kungálv, nóv.
I.
KUNGÁLV ER vinaleg borg
með rösklega 10 þúsund íbúa.
Hún stendur við Nordre álv,
sem er vatnsmikil — meira að
segja skipgeng — þverá úr Göta
alv, um 20. km. fyrir norðan
Gautaborg. Elzti hluti borgar-
innar er byggður á dálitlu und-
irlendi milli fljótsins og fjalls-
ins Fontin, reyndar að nokkru
uppi á fjallshliðinni, andspæn-
is hinu volduga virki, Bohus
fásting, sem reist var fyrst
1308 og að nýju um 1600 á
hólma fljótsins. En virkið, sem
danskur konungur lét reisa á
norskri grund, gnæfir nú yfir
sænka byggð, vatnaleiðir og
hraðbrautir setja svip á um-
hverfið víða vegu.
í fornum sögum er borgin
fræg, sem Konungahella, er
lengi var einhver þróttmesta
borg Noregs, en Bohuslán var
eins og kunnugt er norskur
landshluti til ársins 1658. Nú
er borgin m.a. þekkt fyrir iðn-
að, aðallega kexframleiðslu og
margskonar sportvörur. Hér
eru verksmiðjur Götaborgskex
(reistar hér 1888) og A.-B.-C.
sportvöruverksmiðjurnóir (frá
1909), sem á tímabili voru
stærstu verksmiðjur sinnar teg-
undar í Evrópu. — En borgin
er þó sennilega 1 vitund flestra
fyrst og fremst borg mikillar
sögu, sem gömul landamæra-
borg, þar sem hinn aldni Bo-
hus-kastali enn í dag stendur
á verði, annars vegar við lygn-
an straum fljótsins og hins veg-
ar við þunga straumiðu um-
ferðarinnar um E-6 (Evrópu-
veg nr. 6), en þjóðbrautin að
sunnan gegnum Gautaborg til
Oslo lig'gur svo að segja við
vesturvegg virkisins. — Aðal-
turn Bohus-kastalans heitir
Fars hatt. En það er nú einnig
heiti á elzta hóteli borgarinn-
ar. Það er vinsælt hótel ekki
sízt fyrir þing og ráðstefnur
ýmiskonar. Hótelið er staðsett
í kyrrlátu umhverfi í hæfilegri
fjarlægð frá stórborginni Gauta
borg.
I Elzti borgarhlutinn í Kung-
Slv hefur mikið menningasögu-
legt gildi og er hann nú að
mestu friðlýst svæði, þannig að
reynt er að varðveita hverfið
óbreytt. En borgin vex mjög
ört. Nú er_t.d. unnið að því að
skipuleggja nýtt borgarhverfi
meðfram fljótinu þar sem í
framtíðinni er fyrirhugað að
byggðar verði íbúðir fyrir um
80 þúsund manns.
) n.
Kungálv er mikil skólaborg,
sem nú hefur komið á öllum
helztu þáttum framhaldsnáms,
sem hin nýja sænska skólaskip
an gerir ráð fyrir.
Fátt hefur því meira verið
/ rætt undanfarið ár hér um slóð
ir — eins og annars staðar í
Svíþjóð, — en vinnustöðvanir
og kjaradeilur framhaldsskóla-
kennara og annarra háskóla-
menntaðra manna. Samnings-
viðræður stóðu mánuðum sam
an en mikið bar á milli. I sept-
emberlok fór öll samningavið-
leitni í hnút, sem virtist harðna
með degi hverjum, þangað til
nú fyrir fáum dögum að við-
ræður hófust að nýju og deilan
leystist með verulegum eftir-
gjöfum beggja aðila.
Verkfallið hefur valdið marg
víslegum vanda. Fyrst og
fremst fyrir nemendurnar og
aðstandendur þeirra. Nýlega
fóru um 650 menntaskólanem-
endur frá Gautaborg með járn-
brautalest til Stokkhólms til for
sætisráðherra með sérstaka
sendinefnd í broddi fylkingar
og kröfðust þess að hraðað yrði
eftir föngum lausn deilunnar,
þar sem þeir gætu ekki lengur
án kennaranna verið. Yfirleitt
mættu nemendur framhalds-
ir nemendurna, einkum þá nem
endur sem eru að ljúka mikil-
vægum áfanga í námi.
Eitt er víst, að verkfallið var
ekki vinsælt. Víða andaði köldu
í garð þeirra, sem áttu aðild
að verkfallinu, en vissulega
kom glögglega í ljós að án kenn
ara er ekki kleift að starfrækja
skóla. Skemmtilegt var að sjá
og heyra bæði í blöðum og sjón
varpi hvernig nemendur buðu
kennarana og skólastjóra vel-
komna til starfa að nýju, oft
við hátíðlega athöfn að morgni
fyrsta kennsludags eftir verk-
fallið.
Víða — eins og til dæmis í
menntaskólum hér í Kungálv —•
var kennurum og rektor boðið
til kaffidrykkju í skólanum.
Þann hálfa mánuð, sem
kennsla framhaldsskólanna
stöðvaðist, voru gerðar ýmsar
vísindalegar athuganir af fé-
lagsfræðideild háskólans í Upp
sölum á því hvernig nemenda-
Kirkjan í Kungálv byggð um 1680. Fontin-fjallið í baksýn.
unnar á Norðurlöndum, (Nord-
ens folkliga akademie). Byggð
verða ný húsakynni, sem ætl-
unin er að rúmi þessar tvær
stofnanir.
Borgarstjórinn í Kungálv gaf
fyrirheit um lóð undir Norræna
menningarstofnun þegar árið
1943, hátt uppi í skógivaxinni
suðvesturhlíð Fontinfjallsins
með útsýn til Gautaborgar og
yfir umferðina á Götaálv og
Bohus virkið. Einmitt þarna var
álitið vel til fallið að reisa nýtt
virki til eflingar Norrænu
menningarsamstarfi.
Framkvæmdir við hina nýju
skólabyggingar eru nú í fullum
gangi (sjá meðf. mynd af lík-
ani). Þær hófust í júlí 1966 og
ganga samkvæmt áætlun. Útlit

i
Mynd af líkani af hinu nýja sskólahverfi Norræna lýðháskólans og miðstöðvar alþýðufræðsl-
unnar á Norðurlöndum á Fontin-fjallinu í Kungálv. Útsýn yfir Göta álv, Nordie álv og Boh
us-kastalann. Við hliðnia meðfram fljótinu milli kastalans og skólans er elzti hluti Kungálv-
borgar-
skólanna í skóla, voru sam-
kvæmt boði snæsku fræðslu-
málastjórnarinnar skyldugir til
þess. Oft var sá háttur hafður
á að duglegustu nemendur
hvers bekkjar reyndu að þoka
náminu áfram, Það tókst bæri-
lega í nokkra daga en varla
meira, en nær undantekningar-
laust var reglan í skólunum til
fyrirmyndar. — Sem dæmi um
hörku deilunnar, má nefna það,
að kennarasamtökin (SACO),
leyfðu ekki að nemendum eldri
deilda í skóla kenndu eða að-
stoðuðu nemendur yngri deilda
í námsstarfinu í skólanum.
Sænsku blöðin hafa skrifað
langt mál um þessa kjaradeilu
og margir létu þykkjuþunga
vanþóknun í ljós. Þeir álitu
að verkfallið bitnaði mest og
óréttlátlegast á hinum saklausa
þriðja aðila: nemendanum. —
Töf eða skakkaföll í námi gætu
haft örlagaríkar afleiðingar fyr
Bohusvirkið, í Kungálv, upprunalega byggt um 1308, endur-
' byggt um 1600, lagt niður um 1800. Féll aldrei í hendur óvina
þótt oft væri um það barizt.
hópum vegnar í skóla þar sem
stjórn og starf er í höndum
nemendaráðs og nemendanna
sjálfra, án íhlutunar og aðstoð-
ar skólastjóra og kennara. At-
hyglisvert verður að kynnast
niðurstöðum þeirra rannsókna.
I Svíþjóð er um þrjú sam-
tök að ræða, er starfsmenn rík-
is og bæja eiga aðild að. Stærst
þeirra er TCO (Tjánstemánn-
centralorganisation). Innan
TCO eru flestir starfsmenn rík
is og bæja. Þar eru barnakenn
arar og einnig kennarar við
framhaldsskóla svo sem kennar
ar við iðnskóla, lýðháskóla og
menntaskóla og ýmsir aðrir
starfshópar, sem sé einnig há-
skólamenntaðir menn. — Næst
stærst er SACO (Sveriges afea-
demikers centralorganisation).
í þeim samtökum eru flestir
háskólamenntaðir menn. —.
Loks er svo sérstakt samband
ríkisstarfsmanna SR (Statstján-
stemánnens riksförbund). í því
eru m.a. flestir herforingjar
Svíþjóðar, en einnig aðrir
starfsmannah.par.
TCO-aðilar fengu nýlega
verulegar kjarabætur eftir um
fangsmiklar samningsviðræður
við fulltrúa ríkisins, að vissu
leyti greiddu þeir samningar
fyrir lausn SACO-deilunnar.
III.
Norrænn lýðháskóli hefur
verið starfandi í Kungálv síðan
1947. Nú er ákveðið, að þar rísi
einnig miðstöð Alþýðufræðsl-
er fyrir að nemendaíbúðirnar
verði tilbúnar í ágúst 1967 og
verði því teknar í notkun næsta
haust, en ráðgert er að húsa-
kynni í heild verði tilbúin til
notkunnar í ársbyrjun 1968.
Það eru tveir þekktir sænsk-
ir arkitektar búsettir í Kung-
álv, sem hafa teiknað skólann:
Bo Boustedt og Hans Erland
Heineman, og byggingarfyrir-
tæki í Kungálv gerði lægsta til-
boð í byggingarframkvæmdirn
ar.
Byggingarefnir er aðallega
ljósleit kalkrík sandsteinsteg-
und. Flest húsin verða ein hæð
og munu falla vel inn í lands-
lagið, en þarna eru ásar og
hæðir milli granítklettabelta
með skógivöxnum reinum. —
Trjágróðurinn er fjölbreyttur,
þarna er m.a. greni og fura,
birki og hlynur, eik og beyki
og fjöldinn allur annar af trjá-
eða runnategundum.
Áætlað er að heildarkostnað
urinn við byggingarnar verði
5,5 milljónir sænskra króna.
Tveir þriðju af þeirri fjárhæð
er ríkisframlag frá Norðurlönd
um sameiginlega. Það sem á
vantar er tekið að láni.
Aðalbyggingin er ferhyrning
ur að lögun með opnu svæði í
miðju. í kring um þennan mið
garð eru staðsettar kennslu-
stofur af ýmsum stærðum, bóka
safn, fyrirlestrasalur, kennara
stofa og afgreiðsla skólans. í
tengslum við aðalbygginguna
er borðsalur og eldhús og allt
sem því tilheyrir.
Miðsvæðis í aðalbyggingunni
verður dálítil kapella, sem gef
ur möguleika til andlegrar í-
hugunar hliðstætt og Helgidóm
ur þagnarinnar, — herbergið,
sem Dag Hammarskjöld lét inn
rétta í húsi Sameinuðu þjóð-
anna í New York. í kapellunni
verður mosaik glergluggi
skreyttur af sænska listamann-
inum Mo Beskow. Hann hefur
skreytt dómkirkjuna í Skara
og einnig Helgidóm þagnarinn
ar í miðstöð Sameinuðu þjóð-
anna.
Bókasafnið verður staðsett í
norðurálmu aðalbyggingarinn-
ar. Lestrarsalurinn verður
bjartur og rúmgóður með stór
um þakglugga. í tengslum við
bókasafnið verða fundarher-
bergi og fleiri lítil herbergi,
sem skapa bæði einstaklingum
og námsflokkum aðstöðu til
lestrar og náms.
Nemendafjöldi þessara
tveggja stofnana verður 110—■
120 nemendur, 60—70 á Nord-
iska Folkhögskolan og 40—50
á Nordens folkliga akademie.
Nemendabústaðirnir verða sjálf
stæð smáhús, sem standa dreifð
við skógarjaðarinn — ætluð 8
nemendum hvert um sig með 6
eins manns herbergjum og eitt
tveggja manna herbergi ásamt
setustofu og litlu eldhúsi í
hverju húsi. Andspænis þeim
við hinn jaðar lóðarinnar rísa
svo kennarabústaðirnir, sem
einnig verða einnar hæðar ein-
býlishús.
Við fimleikasalinn verður
stórt leiksvið, sem uppfyllir
kröfur ríkisleikhúsanna hvað
stærð og aðstöðu áhrærir. Það
opnar m.a. gestaleik og skapar
skilyrði til fjölbreyttrar leik-
starfsemi.
Eldri hús, sem norræni lýð-
háskólinn á neðar í fjallshlíð-
inni verða notuð áfram í þágu
skólans. En ef nauðsynlegt verð
ur tahð að auka húsakost þess
ara tveggja áður nefndu stofn-
ana er þess kostur í framhaldi
af þeim húsaröðum, sem nú eru
í byggingu. — Aðrar byggingar
eru ekki leyfðar á Fontinfjall-
inu, það er nú friðlýst svæði
og hinn ákjósanlegasti vett-
vangur til gönguferða allan
ársins hring. Þar eru einnig
tjarnir, sem oft eru ísilagðar
að vetrarlagi og þá ágætt skauta
svell.
Ákveðið er, að Norræni lýð
háskólinn haldi áfram starf-
semi sinni í svipuðu formi og
verið hefur eftir að miðstöð al-
þýðufræðslunnar á Norðurlönd
um hefur starfsemi sína.
Margir þeirra nemenda, sem
sækja Norræna lýðháskóla í vet
ur, hafa verið nemendur í lýð
háskóla áður og er því hér að
verulegu leyti um framhalds-
nám að ræða. Um helmingur
nemendanna eru Svíar. En hér
eru 6 Danir, 9 Finnar, 3 Fær-
eyingar, 7 íslendingar, 7 Norð-
menn og 1 Jórdaníubúi. Sjötti
hluti nemendanna eru stúdent-
ar. Ein af deildum skólans er
forskóli fyrir blaðamenn að
nokkru leyti tengd íræðslú-
stofnun í blaðamennsku, sem
starfrækt er við háskólann í
Gautaborg.
Framhald á bls. 21