Morgunblaðið - 04.01.1967, Blaðsíða 8

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JANÚAR 1967.
8
Virk samkeppni er bezta
verðlag seftirlitið
sagbi próf. Ólafur Björnsson í
þingræðu
í RÆÐU sinni um verðstöðv-
unarfrv. ríkisstjórnarinnar í
Efri deild Alþingis, gerði
próf. Ólafur Björnsson að
umtalsefni dreifingu- og
milliliðakostnað.
Minnti Ólafur Björnsson á
rannsókn á milliliðakostnaði,
sem hafin var 1956 að til-
hlutan þingmanna Sjálfstæð-
isflokksins en engar upplýs-
• ingar hafa enn komið fram
um niðurstöður hennar.
Ennfremur lagði Ólafur
Björnsson áherzlu á, að það
sem máli skipti, þegar met-
inn væri dreifingarkostnað-
ur, væri það, hvað kaupmað-
urinn raunverulega fær, fyr-
ir að dreifa vörunni, en ekki
prósenttala álagningar.
Ég véfengi ekki upplýsingar
hv. 4. þm. Nl. e. um fjölgun
þeirra, sem stunda verzlunar-
störf á því tímabili, sem hann
nefndi. En í því sambandi ber
að hafa það hugfast, sem hæstv.
forsrh.. drap raunar á í ræðu
þeirri, er hann fluttí í lok 1.
umr. frv., að það er alþjóðleg
reynsla, að aukin velmegun
leiðir til þess að flutningur
vinnuafls á sér stað frá frum-
framleiðsiunni og yfir í ýmis
konar svokölluð þjónustustörf og
þá ekki sízt vörudreifinguna,
þannig að tala þeirra, sem vinn-
ur að þessum þjónustustörfum,
fer alltaf hlutfallslega vaxandi
með aukinni velmegun. Þessu til
frekari staðfestingar vil ég með
leyfi hæstv. forseta lesa hér upp
örfáar tölur úr alþjóðlegri
skýrslu um þetta efni frá árinu
1961. En samkv. þeim upplýsing-
um, sem þar eru gefnar, kemur
í ljós, að í hinum vanþróuðustu
löndum eins og t. d. Indlandi,
Pakistan og Thailandi, þar sem
þjóðartekjur á mann eru undir
100 dollurum eru það að-
eins 10% af þjóðinni, sem
stunda þjónustustörf. Hinn mik-
ilvægasti þáttur þjónustustarf-
anna er ábyggilega verzlunin og
henni nátengdar atvinnugreinar
• eins og samgöngur. Fleira heyr-
ir að vísu undir þetta, sem er
þýðingarminna, eins og heil-
brigðisþjónustan, þannig að ég
hugsa að þetta gefi nokkuð rétta
mynd af verzlunarkostnaðinum.
f því landi heimsins þar sem
þjóðartekjur á mann hafa verið
hæstar á þessu ári, 1961 eða 2500
dollarar á mann, en það eru
Bandaríki Norður-Ameríku, er
það hvorki meira né minna held-
ur en helmingur þjóðarinnar,
sem vinnur við þjónustustörf. í
hinum auðugustu Evrópulöndum,
svo sem í Svíþjóð og Sviss, þar
sem þjóðartekjur á mann eru
1500 dollarar, eru það 40% þjóð-
arinnar, sem lifa af þjónustustörf
• um og álíka mikið í Noregi og
Danmörku, þar sem þjóðartekj-
ur eru að vísu nokkuð lægri
Þess má geta, að ísland er með
í þessari skýrslu. Þjóðartekjur
hafa verið á þessu ári ofurlítið
lægri en í Noregi og Danmörku,
en hlutfallstala þeirra, sem lifir
af þjónustustörfum hér á landi
hefur þá verið um 33%, svo að
það má að vísu telja í fullu
samræmi við annað en tiltölu-
lega hóflegt. Samt sem áður er
það vissulega rétt hjá hv. þm.,
að það er hagsmunamál fyrir
þjóðfélagsheildina, að vörudreif
ingin sé sem ódýrust miðað við
þá þjónustu, sem veitt er. En
hins vegar vil ég þó leyfa mér
að spyrja, hvort liggi beint
við að draga þá ályktun einmitt
af þeim tölum, sem ég áðan las
upp, að það sé í miklu ríkara
mæli hagsmunamál hinna efn-
aðri stétta í þjóðfélaginu en
hinna fátækari þannig, að það
eigi nokkuð það sama við um
þjóðfélagsstéttirnar eins og hinar
mismunandi þjóðir, að eftir því,
sem tekjurnar eru hærri, þeim
mun meiri hluti teknanna fer
í það að greiða fyrir álagningu
og önnur þjónustustörf. Enda
hygg ég, þó að ekki sé hægt að
rökstyðja þetta með neinum töl-
um að flestum hv. þm. finnist
það koma nokkuð heim við sína
reynslu, eða mér kæmi annað á
óvart, að dreifingarkostnaður
nauðsynjavara, sem hinar fátæk
ari stéttir einkum kaupa, er yfír
leitt miklu minni, bæði vegna
verðlagsákvæða og af öðrum sök
um heldur en dreifingarkostn-
aður þeirrar vöru, sem er miður
þörf, þannig að í rauninni hlýtur
þetta að vera meira hagsmuna-
mál fyrir þá efnuðu heldur en
hina fátækari. Hvað þá efnuðu
snertir, er kannski nokkur sann-
leikskjarni í því, sem einhvern
tíma var sagt um Borgnesinga,
að þar hvar lifði á öðrum. En
sleppum þvL
Dreifingarkostnaffur
Vissulega er það hagsmuna-
mál að dreifingarkostnaði sé
haldið í skefjum, en ég tel samt,
að vara beri við oftrú á verð-
lagsákvæðum sem tæki til þess
að halda dreifingarkostnaðinum
í skefjum. Þau geta gert gagn
og jafnvel verið nauðsynleg að
vissu marki, en aðrar leiðir eru
þó að mínum dómi betur til þess
fallnar að tryggja svo sem bezt
má verða hóflegan dreifingar-
kostnað. Á ég þar einkum við
það, að ég hefi ekki horfið frá
þeirri trú, að virk samkeppni sé
þar, sem henni verður komið
við, bezta verðlagseftirlitið.
Annað mál er það, að oft getur
verið miklum vandkvæðum
bundið að skapa skilyrði fyrir
slíkri virkri samkeppni og
ástæðan fyrir því, að ég tel verð
lagseftirlit hér á landi, a.m.k.
í einhverri mynd, enn þá óhjá-
kvæmilegt, er sú, að enn hefur
þetta ekki tekizt. Að vísu hefur
frjálsræði í viðskiptum mjög
verið aukið í tíð núv. hæstv.
ríkisstj. og á það sinn þátt í
því, að ekki hefur síðustu 2—3
árin verið talið nauðsynlegt að
beita svo ströngum og víðtæk-
um verðlagsákvæðum og áður
var. En þó að innflutningur hafi
að mestu verið gefinn frjáls,
nægir það ekki til þess að tryggja
svo virka samkeppni, að óþörf
verði 511 opinber íhlutun um
veirðlagsmál pg eftirlit með
þeim. Kemur þar margt til, sem
Jdregur úr samkeppninrd, svo
sem háir tollmúrar, samtök aðila,
sem annast framleiðslu- og vöru-
dreifingu og fleira, sem of langt
mundi leiða að rekja hér. En þá
skal vikið að fullyrðingum hv.
þm. um hinn óhóflega verzlunar-
gróða. Ég get samkv. áður sögðu
tekið undir það bæði með hon-
Ólafur Björnsson
um og raunar líka hæstv. for-
sætisráðh., að æskilegt væri, að
til væru áreiðanlegri upplýsing-
ar um dreifingarkostnaðinn en
nú eru fyrir hendi. En við verð
um bara að gera okkur ljóst, að
það er ekki neitt auðvelt verk
að afla þeirra upplýsinga.
Rannsókn á milliliffa-
kostnaði 1956
Ég ætla nú ekki að fara lengra
en 10 ár aftur í tímann til þess
að vekja 'þá sögu. En það skeði
á Alþingi veturinn 1955—1956,
að 6 þm. Sjálfstfl., sem þá áttu
sæti í hv. Nd., tóku sig saman um
það, að flytja þáltill., sem eins og
hún mun hafa verið orðuð í sinni
upphaflegu mynd gekk út á það
að fela ákveðinni tölu sérfróðra
manna, að framkvæma rannsókn
á milliliðakostnaði. Af öðrum
þingflokkum var þessu vel tek-
ið. Þá voru aðstæður í stjórn-
málum þær, eins og kunnugt er,
að andstöðuflokkar Sjálfstfl.
voru þá farnir að gefa hvor öðr-
um hýrt auga og það augna-
tillit endaði svo með því, eins
og kunnugt er, að þessir flokkar
gengu svo í hjónasæng að lokn-
um kosningum 1956. Já, till. var
mjög vel tekið, en þegar hún
kom til n., sögðu talsmenn hinna
flokkanna í n. sem svo; auðvitað
viljum við framkvæma þessa
rannsókn, en við viljum ekki
hafa neitt kák þar á, og ekki tala
um það að fela þetta sérfróðum
mönnum heldur viljum við
breyta till. þannig, að þessa
rannsókn skuli framkvæma í sam
ræmi við 39. gr. stjórnarskrár-
innar og setja á fót rannsókn-
arnefnd með þeim mjög víðtæku
heimildum, sem allar slíkar n.
hafa til þess að fá upplýsingar
um nærri því, hvað sem er.
Sjálfstm. féllust á þetta í n., og
þáltill. mun hafa verið samþykkt
í einu hljóði og n. skipuð. Auð-
vitað urðu sjálfstæðismenn
í minni hl. í n. Tók hún til
starfa þessi n., sem gera átti
þannig úttekt á milliliðagróðan-
um, vorið eða sumarið 1956 og
einhvers staðar sá ég það í blaði,
að hún réði sér sérstakan starfs
mann, það var Bergur Sigur-
björnsson, viðskiptafræðingur,
alkunnur dugnaðarmaður, eins
og kunnugt er og þar sem hann
hefur tekið talsverðan virkan
þátt í stjórnmálum m. a. átt sæti
á þingi, þá mun það einnig kunn-
ugt, að hann er ekki með því
hugarfari, að hann hafi haft sér-
stakar ástæður til þess að hilma
yfir það misferli, sem fram
kynni að koma hjá milliliðunum
við slíka rannsókn. En ég spyr
nú, hefur nokkur hv. þm. séð
niðurstöður og álit þessarar n.?
Ég kannast ekki við það síðan að
hafa nokkuð um hana heyrt.
(BJ. Ég get upplýst, hvar þetta
er niðurkomið). Jæja (BJ.
J.) Það er hæstv. viðskmrh.. sem
stakk skýrslunni undir stól),
Hver var þá viðskmrh? (BJ. For
maður n.) Formaður n., hver var
það? (Gylfi Þ. Gíslason) Nú
jæja, það eru upplýsingar, ég
hef nú ekki hingað til vitað það,
að þessi skýrsla væri til og mér
kemur það nú mjög einkenni-
lega fyrir sjónir ef starfsmaður
n. og aðrir nam., hafa sætt
sig við það, að þeim mikil-
vægu upplýsingum, sem sjálf-
sagt er að finna í þessari ágætu
skýrslu, hefur þannig verið al-
gerlega stungið undir stól. En
það kann kannski að upplýsast
síðar. (BJ. Það er upplýst). Jæja,
við sjáum nú til, en þá er aftur
spurningin þessi, sem ég nefndi,
hvernig stendur á því, að nefnd-
armenn hafa sætt sig við slíka
meðferð málsins?
Álagningarkvóti
En hvað sem þessu lfður, vil
ég sérstaklega vekja athygli á
því, að tölur, sem birtar hafa
verið, m.a. í nál. hv. 5. þm.
Austurl., Lúðvíks Jósefssonar í
Nd, um hækkun hundraðistölu
álagningar, að þessar tölur ber
að taka með mikilli varúð. Það
er að Vísu rétt, að álagningar-
ákvæðin voru alilmikið rýmkuð
snemma á árinu 1(964, en hjá
>þv4 varð ekki komizt, vegna
mjög hækkaðs til'kostnaðar í
verzluninni einkum eftir kjara-
dóm verzlunarfólks, eftír áramót
1964, er kaup þess hækkaði um
allt a'ð 40% eða meira. Það, sem
hefur skeð í verzluninni síðan
1901, er það, að gruminur sá, sem
álagningin er við miðuð, hefur
ilítið hækkað en hins vegar hef-
ur kostnaður sá, sem álagningin
verður að bera uppi jafnvel tvö-
faldazt eða meira á þessu tíma-
bili. Það var óhjákvæmilegt að
taka tíllit til þessa, og þær ráð-
stafanir, sem voru gerðar,
snemma á árinu 1964, voru í meg
inatriðum í því fólgnar, að álagn
ingin, sem haíði verið lækkuð
mjög hlutfallslega eftir gengis-
lækkunina 1960, var færð í sama
form og ákveðið hafði verið
haustið 1958 af fulltrúum vinstri
stjórnarinnar í verðlagsnefnd
sem þar réðu öllu, en auk þesa
voru nokkrir vöruflokkar gefn-
ir frjálsir, einkum miður nauð-
synleg vara svo og tízkuvarn-
ingur, sem sérstök áhætta þyk-
ir auðvitað að verzla með. Því
miður get ég ekki gefið upplýs-
ingar um það, þar er mér vitan-
lega liggur ekki fyrir heildar-
rannsókn um það, hve stór
hluti vörunnar það er, sem
er undir verðlagsákvæðum, en
ég tel mig þó hafa nokkurn veg-
inn áreiðanlegar upplýsingar
um það, að í matvörunni eru
það 75% af veltunni, sem háð
er verðlagsákvæðum á einn eða
annan hátt. Um aðalgreinar
verzlunarinnar liggja því miður
ekki fyrir sliíkar upplýsingar, en
vera má, að þessi hlutfai'lstala
sé þar yfirleitt eitthvað lægri,
þó að mjög sé það misjafnt i
einstökum greinum verzlunarinn
ar. Þá vil ég og benda á það a'ð
iþegar farið er með 9Íiíkar tölur
um hundraðstöl'u álagningar er
auðvitað það, sem mestu skiptir
máU, þegar meta á dreifingar-
kostnaðiinn, það, hvað kaup-
maðurinn raunverulega fær fyr-
ir að dreifa vörunni, ekki pró-
senttala álagningarinnar, og vil
ég í því samlbandi benda á
tvennt, sem þar skiptir máli. í
fyrvsta lagi það, sem öl'lum hv.
þdm. er kunnugt, að á margvís-
legum varningi hafa tollar verið
lækkaðir mjög verulega að und-
anförnu. Það var m.a. gert til
þess áð koma i veg fyrir smygl
og af ýmsurn öðrum ástæðum,
sem kunnar eru. Þetta þýðir
Framhald á bls. 17.
Blaðburðarfólk
vantar í KÓPAVOG.
Talið við afgreiðsluna í Kópavogi
sími 40748.
Blaðburð vantur arfólk I í eftirtolin hverfi: 1
Granaskjól Seltjarnarnes -
Seltj. — Melabraut Skjólbraut
Vesturgata I Skerjafjörður -
Kjartansgata sunnan flugvallar.
Njálsgata Ásvallagata
Lindargata Hávallagata.
Selás Túngata
Miðbær. Stigahlíð I
Bergstaðastræti Hátún
Rauðarárstígur Hverfisgata II
Fálkagata Hraunteigur
Úthlíð Framnesvegur
Hluti af Blesugróf Langagerði
Meðalholt Miklabraut
Lambastaðahverfi Sjafnargata
Nesvegur Flókagata neðri