Morgunblaðið - 14.03.1967, Blaðsíða 11

MÓRGUKhl.AÐTÐ, ÞRIÐJTJDAGUR Í4 MARZ 1967.
& *
Orkuver skulu vera félagseign
ríkis, bæja- og sveitafélaga
FYRSTU vatnsaflsstöðvar og
rafmagnsveitur á íslandi voru
byggðar á.vegum einstaklinga,
bæja og sveitaféiaga, án þess að
ríkið kæmi þar við sögu, nema
í nokkrum tilfeilum veitti það
(ríkið) aðstoð með ábyrgð fyrir
stórum lánum. Fyrstu virkjanir
án þátttöku ríkisins voru: Elliða
árvirkjun, og seinna Sogsvirkj-
un, Gleráivirkjun, Rafstöðin við
Sauðanes, reist í byrjun fyrir
Blönduós og næsta nágrenni, raf
•töðvar fyrir Seyðisfjörð og
Reyðarfjörð. Þá byggðu bændur
margar einkarafstöðvar fyrir
býli sín, á árunum 1925—40. Á
þessum árum var vaknaður nokk
uð almennur áhugi fyrir nýtingu
vatnsaflsins til framleiðslu raf-
orku, jafnt fyrir strjálbýli sem
bæi og borg. En þá sem alltaf
var þó áhuginn og áræðið æði
misjafnt í byggðarlögunum. Á
tveimur fyrstu áratugum raf-
orkualdarinnar var fjárhagur al-
mennings í landinu mjög krapþ-
ur, næstum ógerlegt að fá lán
til meiriháttar framkvæmda, og
því voru færri raforkustöðvar
byggðar en ella.
Til glöggvunar því, er hér verð
ur síðar ritað um rafoi’kumálin
íkal orðuð í nokkrum línum
reynslusaga raforkuversins við
Sauðanes, og sem ég, er þessar
línur rita, gjörþekki.
Raforkustöðin við Sauðanes
var byggð árið 1923, þá um sum-
arið einnig lögð háspennulína til
Blönduóss og lágspennukerfi um
kauptúnið. Stöðin tók til starfa
4. janúar 1934. Stöðin var sam-
eign Blönduósshr., sýslusjóðs
Austur-Húnavatnssýslu og sam-
vinnufél. í sýslunni. Aflvinnsla
•töðvarinnar var 240 kw. Veitu-
avæðið var í byrjun Blönduóss
kauptún og tveir sveitabæir í
grennd. Verið hét Rafveita Aust
ur-Húnavatnssýslu. Nafnið bend
ir á takmarkið, er að skyldi
•tefna. Það var ætlun fyrstu for-
göngumanna málsins, að stækka
raforkustöðina svo fljótt, er
verða mætti, og svo mikið, að
orka hennar fullnægði rafmagns
þörf allra byggðalaga í hérað-
inu.
í nokkur fyrstu starfsár veit-
unnar var verði raforkunnar það
i hóf stillt, að allir á orkusvæð-
inu gætu keypt, en þá voru
kreppuár, og atvinna af skorn-
um skammti En vegna lága
verðsins gátu allir notað ork-
una til suðu og hitunar. Afgangs
©rka var mikil fyrstu tíu árin,
en eftir það óx notkunin mjög
ört, m.a. vegna iðnstöðva, er þá
tóku að rísa á Blönduósi,
Fjárhagur Rafv. A.-Húnavatns
•ýslu var mjög þröngur nokkur
íyrstu árin, sem fyrr segir vrr
©rkuverðið tójög lágt og samtím.
is varð að ráðast í fjárfrekar
framkvæmdir: byggingu íbúðar
húss fyrir gæzlumann, nýja
atíflu vegna aukinnar vatnsmiðl
unar o.fi. Þó reyndist hægt að
ljúka greiðslu allra skulda vatns
aflsstöðvarinnar á fimmtán ár-
um. Öll mannvirki stöðvarinnar
orðin hrein eign árið 1948, og
hreinar tekjur árlega 1949—50,
voru yfir 100 þús. krónur.
Árið 1950 samþ. eignaraðilar
Rafveitu A.-Húnavatnssýslu að
atækka rafstöðina á næsta ári,
•vo að orka hennar yrði al'lt að
700 kw, en framundan var, að sú
orka yrði síðar tvöfólduð, því at-
huganir höfðu leitt í ljós að svo
inætti verða. Að lokinni fym
•tækkuninni skyldi byrjað að
leggja raftaugar út um héraðið.
Tryggt var lánsfé til framkvæmd
anna. En til þeirra kom aldrei á
vegum þáverandi eigenda.
Raforkulögin frá 194« heimil-
uðu ríkinu einkarétt á að reisa
og reka raforkuver. Raforku-
lögin voru sett til að flýta fyrir
rafvæðingu landsins, eins og
líka hefur orðið raunin á. Hins-
vegar var það ekki andi laganns,
að rafveitur ríkisins skyldu sölsn
undir sig eldri raforkuver með
öllum gögnum og gæðum, endur-
gjaldslaust, og neita samvinnu
ríkisins við eignaraðila. „Heil-
brigðir þurftu ekki læknis við.“
Það var beint hlutverk Rafveita
ríkisins, að nema raforkunni þar
land, sem ekkert orkuver Var
fyrir, og annars vegar koma til
móts við eigendur eldri orku-
vera, ef þeir óskuðu aðstoðar við
stækkun vatnsaflsstöðva og dreif
ingu orkunnar, semja og þá um
helminga eignahluta ríkis og við
komandi aðila. Þetta var tví-
mælalaust meimng löggjafans,
en ekki að drepa í dróma fram-
tak byggðanna, og svipta þær
eignarrétti á aflgjöfunum og orku
verum, dg um leið útiloka ver-
andi og væntanlega notendur ork
unnar frá allri íhlutun um fram
kvæmdir og rekstur*' fýrirtækj-
anna.
Þegar stjórnendur Rafveitna
ríkisins byrjuðu herferð sína á
'hendur orkuverunum, kröfðust
þeir algerrar uppgjafar. Og jafn
vel þá, voru til of margir menn,
er kusu að varpa öllum sínum
áhyggjum á ópersónulega for-
sjón, ríkið ,og óðfúsir voru þessir
menn til afsala sér og næstu kyn
slóðum frumburðarréttinum fyr-
ir þann baunasp>ón, og gefa millj
óna eigmr í ábæti. Aðrir neit-
uðu að fara þessa leið, en gáfu
þess kost að ríkið eignaðist helm
ing orkuveranna, og þeim væri
stjórnað samkvæmt því. Þetta
varð að samningum s.s. á Akur-
eyri og Reykjavík. Sumir eig-
endur orkuvera, héldu fyrir harð
fylgi sitt, umráðarétti yfir lág-
spennukerfi í bæjum og kaup-
túnum.
Eignaraðilum raforkuveranna
mátti Ijóst vera, að þegar raf-
orkuverið yrði fullbyggt og raf-
orku þörfinni á veitusvæðinu
fullnægt um næstu framtíð, þá
tóundu skuldir orkuversins ljúk
ast á tiltölulega stuttum tíma,
samkvæmt fenginni renyslu, á
15—20 árum. Orka hverrar vatns
aflsstöðvai þarf helst að miðast
við notikunaraukningu næstu
10—15 ár. Afborgunartími skal
og miðast við, að árléga Sé hæfi-
leg prósenta af tekjum orkuvers
ins lagðar í fyrningasjóð.
Afskriftartími vatnsaflsstöðva er
settur 40 ár, og er varlega farið,
sem sjálfsagt er. Hinsvegar sann
ar reynslan, að flest mannvirki
orkuvera endast með litlum við-
haldskostnaði tvöfaldan þann
tíma, og sum enn lengur, ef vel
er vandað til þeirra i fyrstu.
Eins og áður er á drepið, er
tvímælalaust hagkvæmasta þró-
un raforkumálanna í landinu, að
raforkusvæðin, hvert um sig og
ríkið eigi raforkuverin að hálfu
hvor aðili. Ætla má að með þeim
eina hætti megi fá hagkvæm lán
til framkvæmdanna, vöxtum í
hóf stUlt og lánstimi allt að 40 ár.
Með þeim lánskjörum verður
orkuveitunum kleift að mæta
aukinni orkuþörf byggðarlag-
anna.
FyTÍr Alþingi, er nú situr, Mgg
ur frumvarp til laga, um Aust-
urlandsvirkjun, borið fram af
Jónasi Péturssyni, alþingis-
manni. Frumvarpið gerir ráð íyr
ir virkjun Lagarfoss, og orku-
veitusvæðið verði þegar í fyrstu:
öll sveitafélög Múlasýslna, Nes-
kaupstaður og Seyðisfjarðarbær.
11 -
Gerir flutningsmaður og ráð fyr-
ir, að fleiri byggðalög tengist
veitunni síðar, ef hagkvæmt þyk
ir. Má og vafalaust ætla að svo
verðt Austfirðingar búá nú við
sáran rafmágnsskort og dýra
orkugjafa, og því brýnasta nauð
syn, að úr verði bætt með virkj-
un Lagarfoss.
Ég leyfi mér að birta hér smá
kafla úr greinargerð flutnings-
manns, er fylgir ffrumvarpinu.
„Ég tel framtíðarmál, að
byggðalögin eigt sem mestan
hlut í orkuverunum. Það eykur
sjálfstæði þeirra, og trygglr
þeim meiri þátttöku í þeim fjár-
sjóðum, sem vatnsvirkjanirnar
verða örugglega síðar, er þær
hafa verið afskrifaðar að mestn.
Og ég held, að á þann hátt verði
allur þessi rekstur hagkvæmast-
ur, með því að hafa ekki eining-
arnar allt of stórar, að þvi er
stjórn og framkvæmdir allar
varðar. Snertir þetta bæði orku-
framleiðsluna sjálfa og einnig
dreifinguna, sem nú er eystra á
vegum héraðsrafveitna ríkisins.“
Þessi sterku rök þingmannsins.
vil ég undirstrika sem einn mikii
vægasta kjarna málsins.
Austfirðingar hljóta að taka
greindu frumvarpi opnum örm-
um, annars skilja þeir ekki sinn
vitjunartíma, og vantreysta skal
þeim ekki að óreyndu. Enda
liggur það og ljóst fyrir, að verSH
Franuhald á bls. 24. .
H El MILISTRYGGING
Innbúsbrunatryggíng er talin sjálfsögð og fáir eru þeir
einstaklingar eða heimiHsfeður, sem ekki hafa heimili sitt
brunatryggt í dag.
Reynzlan sýnir, að með breyttum lífsháttum,fara vatnstjón, reyk-
skemmdir, innbrot,ábyrgðartjón o. fl. slík tjón mjög vaxandi.
Hin nýja HEIMILISTRYGGING er sérstaklega sniðin við
þessar breyttu aðstæður.Hún tryggir innbúið m.a. fyrir tjónum
af völdum bruna, vatns, innbrota og þjófnaðar.
Húsmóðirin og börnin eru slysatryggð gegn varanlegri örorku
og ábyrgðartrygging fyrir alla fjölskylduna er innifalin.
HEIMILISTRYGGING ER ÓDYR, KOSTAR FRÁ KR. 300.00
Á ÁRI.
BETRI
■ ■■
Með einu samtali er hægt að breyta innbústryggingu f
HEIMILISTRYGGINGU hvenær semerá tryggingarárinu.
SÍMI 38500 • ÁRMÚLA 3
Umboð okkar um allt land munu breyta tryggingu yðar í HEIMILISTRYGGINGU.
SAMVI rNTN LTUVG Ci I \CAR