Morgunblaðið - 15.07.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. JÚLf 1967
19
BÆKUR OG LISTIR
Success and Failure of Picasso.
J-ohn Berger. Penguin Books
1965. 12/6.
Dutcta Art and Arctaitecture
1600—1800. Jakolb Rosenlberg —
Seymour Slive — E. H. ter
Kuile. The Pelican History of
Art. Penguin Books 1966. 5/5.
The City in History. Lewis
Mumford. Peniguin Books 1966.
21/—.
„Picassó er frægasti og auð-
ugasti málaTÍ, sem uppi hefux
verið.“ Með þessari setningu
hefst rit Bergers um Picasso.
Höfundur er marxisti og ritar
bókina á þeim forsendum og ein-
mitt þessvegna verðuir rit hans
svo skemmtilegt, sem raun ber
vitni Ýmsir vilja álíta, að kenni-
setninga festa, hljóti að vera ein-
hverskonar forsenda að leiðind-
um í máli og riti, en því fer
fjarri að slíkt sé einhlítt. Ein-
setningafesta, hljóti að vera ein-
verið mjög skemmtilegur í sjálfu
sér, þótt niðurstöður gati verið
hæpnar í þeirra augum, sem
miða við aðra kvarða. Þessi bók
er þessu marki brennd og er það
henni ekki til lýta. Höf. gerir
mjög kyrfilaga grein fyrir lífs-
hlaupi og áhrifum Picassós frá
sínu sjónarhorni. Sé slfkt vönd-
uglega gjört og skemmtilega
framsett, þrátt fyrir kennisetn-
ingafestu, er slíkt mikils virði
Höf. tekst þetta með ágætum.
Hann álítur að stöðnunar taki að
gæta hjá Picassó um og eftir
1945, sem er öfugt við marga
frægustu meistara málaralistar-
innar, en þeir ger'ðu mörg sín
beztu verk eftir sextíu og fimm
ára aldur. Berger álítur að verk
meistarans sýni þessa afturför,
að hann hvarfli í mörgum þess-
ara verka til einhverskonar
þokuslæðings algyðishyggju eða
máli upp verk eldri meistara í
sínum stíl og það séu skástu
myndir hans. Höf. telur að þess-
ar myndir séu fyrirmyndunum
lakari, þar eð Picassó ræni frum-
myndina innihaldi og merkingu
án þess að setja eigið lífvænlegt
innihald í verkið. Þetta eru
tæknilegar tilraunir, án allrar
sjálftjáningar. Hann hefur ekk-
ert lengur að segja með þessum
verkum. Berger ræðir að lokum
um teikningar Picassós af konu,
trúð og apa, en af þessari þrenn-
ingu gerði hann um eitt hundrað
og áttatíu myndir á árunum 1953
—54. f þessum myndum sér höf.
játningu gamals manns, uppgjöf,
sjálfsháð og biturleika. Aðdáend-
ur málarans töldu að boðskapur
þessara mynda væri of djúpsær
til þess að tjá hann með orðum,
menn dáðust að þessum nýja tón
án þess að skynja sárindin, sem.
voru kveikja myndanna. Höf-
undur tekur þetta sem dæmi um
þann skollaleik, sem háður er
af velunnurum listamannsins,
þeir finna hann og vita að þetta
er meistarinn, en þeir sjá hann
ekki. Þannig skoðar Berger að-
stöðu meistarans nú. „Enginn
maður er eyland" og vestur-evr-
ópskt þjóðfélag er vettvangur
meistaranna, hann er einn þáttur
þess, en að dómi Bergers hefur
þetta þjóðfélag glatað fjöreggi
sínu og er markað upplausn og
dauða, og því hlýtur meistarinn
að tærast upp með því. Höfund-
ur styður þessa kenningu sína í
aðalatriðum maTxistískri sögu-
skoðun, en í þeirri dogmu er
framvinda sögunnar í átt til sósí-
alisma ótvíræð. Allt það, sem
tefur þessa framvindu er því
neikvætt og úr samhengi við
þróunina. Picassó hefur því dag-
að uppi í fordæmdu þjóðfélagi,
sem getur ekki gefið listamann-
inum neitt jákvætt. Ef listamað-
urinn er viðurkenndur af þjóð-
félaginu verður hann frægur, og
hann verður jafnframt hluti
þess, Picassó er í uppreisn gegn
þessu þjóðfélagi allt til 1917 og
eftir 1945 er hann almennt við-
urkenndur af þessu þjóðfélagi
og þar með er hann úr leik sem
þáttur marxistískrar framvindu.
Svo túlkar höfundur Picassó, sem
misheppnaðan listamann eftÍT
1945. Höfundur dregur efni víða
að og skýrir þróun málarans frá
þjóðfélagslegum forsendum.
Bókin er mjög skemmtileg af-
lestrar og birtir okkur mynd
Picassós frá vissu sjónarhomi á
mjög skýran Qg afdráttarlausan
hátt, en það er mynd höfundar
af Picassó, gerð á marxistískum
forsendum. Bók þessi hefur vak-
ið deilur og hefur orðið til þess
að fjölga bókum um Picassó, en
þær enu niú þegar ófáair. Bókinni
fylgja margar myndir og efnis-
yfirlit.
„Dutch Art and Architecture“
er tuttugasta og sjöunda bindið í
ágætri myndlistarsögu Penguin
útgáfunnar, „The Pelican Hi-
story of Art“. Holland var á 17.
öldinni eitt auðugasta og mesta
menningarríki Evrópu. Víðast
hvar um Evrópu þjónaði listin
undir kirkju eða landsstjómar-
menn, þessir aðilar kölluðu lista-
menn til starfa og höfðu þannig
áhrif á listina, í Hollandi gætti
þessa síður, vel efnuð borgara-
stétt voru þar í landi helztu
kaupendur listaverka og hún
gerir aðrar kröfur til listar en
tíðkaðist anniarsstaðaæ um Evr-
ópu. Listaverkin voru ætluð tdl
augnayndis í mennskum bústöð-
um. Við þessar aðstæður kemur
fram ný gerð mynda, myndun-
um er ætlaður staður í mannahí-
býlum og þær eiga að gleðja
augu jarðbundins fólks, vera
auðskildar og hefja daglegt lff
og umhverfi í hærra veldi.. Hér
var ekki staður fyrir trúarlega
dulspeki eða skáldlegt flug, Hol-
lendingar kusu heldur hugnan-
legar innanhússmyndir, ídealí-
seraðar sveitasenur eða búsæld-
arlegt landslag, auk mynda af
sjálfum sér og ættfólki sínu.
Þessl þjóð var lítt móttækileg
fyrir skáldlegar grilliu- og yfir-
skilvitlegar útleggingar á mýs-
tískri trúarreynslu meinlæta-
mannsins, þeir kusu myndir í
stíl við feitt og frjósamt land
sitt, myndir sem sýndu þeim
enn betur en raunveruleikinn
velsælu og ágæti lands síns og
réttlættu tilveru þeirra og tilkall
til þess góða lands. Markaður
fyrir myndir í þessum dúr varð
ágætur á Hollandi, málaramdr
taka að sérhæfa sig, sumir mála
landslag, aðrir skipamyndir, inn-
anhússmyndir og uppstillingar.
Höfundar þessarar bókar eru
þrír sérfræðingar í hollenzkri
list og hafa sett saman merkileg
rit varðandi efnið. Bókinni er
skipt í fjóra höfuðkafla. Sá fyrsti
er ritaður af Rosenlberg og Slive
Qg tekur yfir tímalbilið 1600—
1675 í hollenzkri málaralist. Þetta
tímabil er frjóasta tímabil mál-
aralistar á Hollandi, höfundar
rita hér um Frans Hals, Rem-
brandt og Vermeer ásamt fleir-
um. Á þessu tímabili er vegur
Hollands mestur, verzlunin
blómleg, þriflegastur landbúnað-
ur í Evrópu Qg fiskveiðar stund-
aðar af miklu kappi, vísindi og
heimspeki eiga þar öruggt grið-
land. í trúmálum voru íbúarnir
umburðarlyndari heldur en víð-
ast hvar annars staðar í Evrópu,
kaþólsk trú var að vísu bönnuð,
en þó var áhangendum þeirra
trúarbragða leyft að iðka trúar-
athafnir sínar í laumi. Áhugi
manna á listum einkum málara-
list var mikill, ferðabókahöfund-
ar geta þessa mikla áhuga Qg
þá undrar magn málverka meðal
borgarastéttarinnar, en slíkt var
einsdæmi á þessum tímum í öðr-
um löndum. Iðandi athafnalíf
verður listamönnum oft hvatn-
ing til starfa, að því er sumir
telja og slíka hvatndngu skorti
ekki á Hollandi þetta tímabil.
Á þessu tímabili nær hollenzk
iisit háitinidi með Remþramdlt og
eru honum gerð góð skil í þess-
um kafla. Annar kafli fjallar um
tímabilið 1675—1800. Á síðari
hluta þessa tímabils tekur hag-
ur hollenzka ríkisins að gerast
mjög óhægur, einkum eftir átök-
in við Englendinga 1780, en þrátt
fyrir það var hagur bongarastétt-
arinnar góður. Þessi kafli er
ekki nema þrettán blaðsíður á
móti tæpum tvöhundruð blaðsíð-
um fyrsta kaflans, enda ein-
kenndist þetta tímabil af aftur-
för, stæling eldri verka og
áferðarfallegt handbragð jaðra
við iðn og hollenzk list stendur
að baki franskri og enskri á
þessu tímabili. Efnahagsleg út-
þensla Hollands var öll, það var
haldið í horfinu, hollenzkir borg-
arar áttu gnægð gulls enda kenn-
ir hollenzki sagnfræðingurinn
Huizinga þetta tímabil við gull,
þótt siður faafi verið að kalla 17.
aldar sögu Hollands „gullöldina“.
Huizinga kýs heldur að kenna
blómaskeiðið við timbur og stál,
hamp og tjöru, liti og prent-
svertu, dirfð og guðsótta, snilli
og gáfur en ekki við gull.
Tveir síðari kaflar ritsins eru
settir saman af Ter Kulie og
fjalla um byggingarlist og högg-
myndalist. Holland hefur sér-
stöðu hvað byggingarlist varðar.
Víðast hvar í Evrópu náði bygg-
ingarlist hátindi í höllum kon-
unga og fursta og í kirkjubygg-
ingum, á Hollandi var byggt yfir
bjargálna fólk og vei efnaða
borgara og hófsemi gætti í bygg-
ingum kirkna og það er hófsemi
sem einkennir foyggingarlistina
í Hollandi á þessum tímum, en
slíkt er ekki einkennið í vold-
ugum konungsríkjum Evrópu.
Hér var meira hugsað um þæg-
indi en stórfengleika og not en
glæsilegt útlit. Kaflinn um högg-
myndalist er stuttur enda er
hlutur hennar í hollenzkri lista-
sögu þetta tímabil smár borið
saman við málaralist.
Bókin er 330 lesmálssíður auk
208 myndasíðna, frágangur er
ágætur.
Lewis Mumford er háskóla-
kennari, heimspekingur og sagn-
fræðingur. Bækur hans fjalla
einkum um afstöðu nútima
mannsins til náttúrunnar og þess
umhverfis, sem hann hefur skap-
að sjálfum sér og forfeðrum
hans. Mumford er Bandaríkja-
maður, fæddur 1895 og stund-
aði nám við Columfoia háskól-
ann. Hann fékk mikinn áhuga
á byggingarlist, einkum eftir
að hann kynntist Patrick Ged-
des, skozkum félagsfræðingi.
Áhugi Mumfords á skipulagi
borga ogbyggða hafði einnig sín-
ar forsendur í því þjóðfélagi,
sem hann var vaxinn upp með.
Bandaríkin eru ungt ríki og
fólksfjölgunin og framleiðnin
meiri en víðast hvar annarsstað-
ar og því brýnni nauðsyn þar til
skipulagningar borga og byggða.
Bandaríkjamenn voru svo heppn-
ir að eiga í þriðja forseta sín-
um mann, sem hafði ágætt vit á
byggingarlist, en það var Tho-
mas Jefferson og hann hefur
átt sinn hlut að því að höfuð-
borg Bandaríkjanna var skipu-
lögð borg frá upphafi, einnig
átti hann hlut að mótun þess
smekks, sem lengi réð bygging-
um í Suðurríkjunum. Ör fólks-
Picassó
fjölgun krefst mikilla byggingar-
framkvæmda og skipulagningar
byggða, aðstæðurnar kveikja
þannig áhuga Mumfords á bygg-
ingarsögu borga og byggingar-
list og skipulag og menningu
borga og er hann meðal fremstu
fræðimanna nú á dögum um
þessi efni, þótt hann sé ekki
húsameistari að atvinnu. „The
Culture of Cities", sem kom út
1938, er sú bók hans, þar sem
hann setur fram hugmyndir sín-
ar í megin atriðum.
Þessi bók, „The City in Hi-
story, Its Origins, its transfor-
mation, and its purposes" kom
fyrst út í Bandaríkjunum 1961,
sarna ár kom bókin út í Eng-
landi og nú er hún endurprentuð
í Penguin. f þessu riti rekur
höfundur upphaf og sögu borga
og foorgarþróunar frá upphafi og
fram á okkar daga. Höfimdur
segir í formála að hann hafi not-
að nokkra þætti úr bók sinni
„The Culture of Cities“ í þetta
rit sinn, aukna og endurbætta.
Bók þessi er ekki aðeins þróun-
arsaga borga, heldur einnig fé-
lagsleg saga frá upphafi vega.
Höfundur lýsir atvinnuháttum
trúarbrögðum, lögum, venjum og
siðum borgarbúa, svo að rit hans
er öðrum þræði almenn menn-
ingarsaga. Menningin hefst i
borgum, maðurinn er félagsvera
og þéttbýlið skapar honum meiri
möguleika en dreifbýlið. Fyrsti
vísi-r að borgum voru vígi og hof,
borgin óx kringum „það allra
helgasta" og það varð oft síðasta
vígið. Menning fornaldar var
borgarmenning, Grikkir töldu að
menningarlíf væri óhugsandi
nema í borgum. Þegar kemur
fram á miðaldir verða miðstöðv-
ar menningarinnar eins og áður,
kringum helgistaðina, kirkjur
og dómkirkjur og í klaustrun-
um, sem voru í rauninni smækk-
uð borgarmynd. Síðar á öldum
eflist borgin með auknum við-
skiptum og iðnaði og eftir iðn-
aðarbyltinguna þenjast borgim-
ar út og þá tekur skuggahliða
borga að gæta í ríkara mæli en
fyrr. f sumum löndum er tekið
að telja borgir illa nauðsyn og
á tímabiK er lítt hirt um að fegra
borgir eða sjá um að þær séu
heilsusamlegir dvalarstaðir. A
þessu verður breyting þegar
kemur fram á tuttugustu öld.
Höfundur rekur alla þessa sögu
Qg á einkar skýran og skilmerki-
legan hátt kemur víða við, og er
þvi mun víðfeðmari en titillinn
gefur tilefni til að halda. Bók-
in er tæpar sjöhundruð blaðsíð-
ur auk sextíu og fjögurra mynda
síðna.
Kvöldathöfn í Garðokúkju
I Garðakirkju hefur sá siður
verið tekinn upp að efna öðru
hverju til sérstakra helgistunda,
sem hafa farið fram að kvöldi
til og hefur mælzt vel fyrir með-
al safnaðarfólks og ávallt verið
prýðileg aðsókn. Á sunnudaginn
kemur fer fram í kirkjunni slík
kvöldathöfn. Munu án efa marg-
ir úr hópi safnaðarins Qg annarra
sem sýnt hafa Garðakirkju vel-
vild með gjöfum eða á annan
hátt eiga minningar tengdar
Garðastað hafa ánægju af því að
koma í kirkju sína þetta sumar-
kvöld. Athöfnin á isunnudag hefst
kl. 8,30 e. h. Dr. Valdimar J.
Eylands, preetur 1. lútersku kirkj
unnar í Winnipeg, mun flytja
ræðu við þetta tækifæri. Dr.
Valdimar er löngu kunnur ís-
lendigum austan' hafs og vestan
fyrir frábært starf að kirkju- og
þjóðræknismálum íslendinga báð
um megin hafsins. Hann er ný-
kominn til landsins ásamt dótt-
ur sinni. Við bjóðum þau inni-
lega velkomin og margir vinir
Dr. Valdimars munu fagna þessu
tækifæri til að sjá hann og heyra
enn á ný. Guðmundur Jónsson,
óperusöngvari mun syngja í
Dr. Valdimar J. Eylands.
kirkjunni þetta kvöld og Garða-
kórinn syngur einnig undir
stjórn Guðmundar Gilssonar,
organista. Bílferð verður frá Víf-
ilsstöðum kl. 8,15 þetta kvöld og
mun hann taka farþega meðfram
leiðinni bæði til og frá kirkju.