Morgunblaðið - 18.08.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. ÁGÚST 1967
15
Carl Sandburg var skáld
sléttunnar og borgarinnar
CARL Sanidburg var ljóðskáld,
sem unnt var að lesa ljóð eftir
sem voru eins og óbundið mál
og hann var höfundiur sígildr-
ar æfisögu, sem er gegnumsýrð
ljóðrænu ívafi.
Hann kom fram sem sléttubú-
inn með eins grófa svipdrætti og
sá Lincoln, sem hann hafði
skrifað æfisögu um í sex bind-
um. Hann var eins amerískur
og sú Cicagoborg, sem einhvern
veginn tókst að kalla fram
'hjartaslög .andardrátt og allt
líf þessarar borgar.
Sandburg fékkst við hundrað
mismunandi störf og söng þús-
und söngva, á meðan hann
hamrsði á gítar sinn. Hann var
sonur fátæks innflytjanda, en
það átti fyrir honum að liggja
að kynnast forsetum og konungi
Svíþjóðar, lands forfeðra hans.
Hann hafði áhrif á virðulega
stjórnmálamenn í sætum þeirra
og á venjulegt fólk, þar sem
það stóð á víð og dreif á gras-
flöt eða sat unnhverfis eld.
Hann hafði til að bera persónu-
leika, mikla rödd og silfurgrátt
hár, sem var eins frjálslegt og
andi hans.
En sem rithöfundur réð hann
einnig yfir hörðum sjálfsaga.
Það tók hann 16 ár að skrifa
„The War Years“, fjögur síðustu
bindi hinnar stórkostlegu æfi-
sögu Lincolns. Hin 1.175.000 orð
hennar leiða af sér, að hún er
250.000 orðum lengri en biblían
og 150.000 orðum lengri en öll
verk, sem kunn eru eftir Shake-
speare.
Tvenn Purlitzer verfflaun.
Sandburg hlaut ein Purlitz-
verðalun fyrir óbundið mál
(„The War Years“, 1940) og
önnur fyrir ljóðagerð (Complete
Poems“ 1950). Það mun taka
sinn tíma til þess að komast að
raun um, hvort þessara verka
hafi m-eira varanlegt gildi.
(Klausan um ha-nn í „Who is Who
in America“ nota-r orðið rithöf-
undur en ekki ljóðskáld“). En á
meðan höfundurinn var á lífi,
spruttu miklu meiri deilur út
af ljóðagerð hans sem slíkri en
æfisögunni, sem hann skrifaði.
Mörg ljóð urðu tii, þar sem
Sandburg þurfti einhvers staðar
að bíða, og eitt sem hann orti,
á meðan hann beið á biðstofu
dómara eins, sem dæmdi í mál-
um unglinga, en dómarann hugð
ist Sandburg eiga blaðaviðtal
við, varð eitt af kunnustu ljóð-
um hans og naut sérstakra vin-
sælda á meðal barna, sem fannst
aulvelt að læra það utan að.
Það er kallað ,Fog“ (Þoka)
og er þannig:
The fog comes
on little cat feet.
It sits looking
over harbor and city
on silent haunches
and then moves on.
Auðsýnilega hefði verið unnt
að skrifa þessar stuttu línur
beint áfram líkt og óbundnar
setningar, sem bæru „ljóðrænt“
yfirbragð, þokan sem köttur.
Þannig setur þetta ljóð frarn,
auk þess sem það er í sjálfu sér
með réttu orðið frægt, þá spurn
ingu: Voru ljóð Sandburgs ljóð
að efni til eða vegna þess að
þeim var komið fyrir í línur
sem ljóði.
Annað kunnasta ljóð hans er
vafalaust fimm fyrstu línurnar
í ,Chicago“, hinn dynjandi lof-
söngur til borgarinnar, sem hann
var tengdastur:
Hog Bútcher for the World,
Tool Maker, Stacker of Wheat,
Player with Railroads and the
Nation’s Freight Handler;
Stormy, husky, brawling, City
of the Big Shoulders.
í „The Prairie Years“, fyrstu
tveimur bindunum af æfisögu
Lincolns; tókst Sandburg ef til
vill að kalla fram hreinni og
meir meðvitandi ljóð í lýsing-
um sínum í óbundnu máli af
Lincoln ungum að árum. Til
dæmis:
„Hann lifði á meðal trjánna,
við hlið runnans, þar sem glitr-
aði á regndropana, við hlið loga
gullins runna haustsins, á meðal
hinna einmana viltu anda, sem
flugu í sunnanvindinum og
görguðu á flugi sínu til norð-
urs og suðurs, andiit hins opna
himins og veðurs."
Slíkar setningar hefði auðvit-
að verið hægt að skrifa í sjálfs-
æfisögu Sandburgs. Hann lifði
við hlið hinna votu runna og
hinna einstæðingslegu viltu
anda. Hann þekkti „andlit hins
opna himins og veðurs.“
Bandarískt snilldarverk
Ljóð Sandburgs glitra einnig
í „The War Years“, enda þótt
þau komi hvergi fram — ef til
vill af ráðnum huga — nema í
allra síðustu línum síðasta bind-
isins. Þar var ekki um að ræða
neina reynslu, sem Sandburg
hafði hlotið ásamt Lincoln; hann
var að lýsa því, sem hann hafði
hvorki séð eða reynt heldur
tilfinningu þjóðarinnar á þeim
tíma, sem hún varð hluti af
sögunni:
And the night came with great
gquiet.
And there was rest.
The prairie years, the war
years were over.
Þannig var bandrískt snilld-
arverk.
Sem skáld kom Sandburg
fr,am á tíma, þegar frumherjar
sléttunnar voru úr sögunni,
þegar sléttan sneri aftur til
sjálfs sín og mætti borginni.
Hann verðskuldar ævarandi
hrós fyrir að hafa getað sam-
einað báða þess-a heima í huga
sér.
Carl Sandburg var fæddur í
Galesburg, sléttuborg í vestur-
hluta Illinois 6. janúar 1878, en
þá voru liðin yfir 12 ár frá
dauða Abraham Lincolns. Faðir
hans, August, sem hafði hlotið
takmarkaða menntun í Svíþjóð,
þar sem hann var fæddur, varð
járnsmiður við Galesburg járn-
brautina.
Þegar Carl Sandburg varð 17
ára fór hann á flæking. Hann
fékkst við alls konar störf á fjöl-
mörgum stöðum, var sótari,
gróf upp kartöflur, vann við
gluggaþvott og þreskti hveiti.
Vorið 1898 lét hann innrita sig
í herinn til þátttöku í spánsk-
ameríska stríðinu.
Styrjaldarbréf
Hann var í herþjónustu í 8
mánuði í Puerto Rico. Bréf hans
til blaðsins „The Galesburg
Evening Mail“ voru birt sem
stríðsfréttabréf. Það var hið
fyrsta, sem birtist eftir hann
opinberlega á prenti.
Er hann var aftur kominn til
Galesburg, varði hann af 122
dollara sparifé sínu til þess að
kaupa bækur og útbúa sig fyrir
Lombard háskóla, sem var lítil
stofnun með aðeins um 125 stú-
denta. Hann lauk aldrei prófi
frá Lombard, en var þar í fjögur
ár.
Hann hóf flakk sitt að nýju
og kom að lokum til Milwaukee.
Þetta var tímabil mikillar þjóð-
félagsbólgu og Milwaukee var
griðastaður frjálslyndra hug-
mynda. Sandburg starfaði sem
blaðamaður og starfaði við
hvert blaðið á fætur öðru. Hann
las, skrifáði og talaði. Hann var
virkur starfsmaður við aðal-
stöðvar Borgaralega lýðræðis-
flokksins. Árið 1910 var hann
skipaður ritari Emil Seidels,
hins sósíalistiska borgarstjóra
fyrir verk sín og hvar sem hann
fór* hlaut hann viðurkenningu
fyrir hina einstaklingskenndu
bandarísku hugsun sína.
Leiftrandi sjálfsæfisaga um
fyrstu 21 ár æfi hans, „Always
the Young Strangers", kom út
1953. Robert E. Sherwood, sem
hlotið hefur þrenn Pulitzerverð-
laun fyrir leikritun, þar á
meðal ein 1939 fyrir „Abe Lin-
eoln in Illinois", sagði, að verk
Sandburgs væri „bezta sjálfs-
æfisaga, sem nokkru sinni hefði
verið skrifuð af Bandaríkja-
Vakti lotningu í þinginu
En það var fremur vegna per-
sónuleika síns og hinnar full-
komnu kunnáttu sinnar á mál-
inu en vegna þekkingar sinnar
og menntunar, að Sandburg
hlotnaðist ein hin mesta
særnd á opinberum vettvangi á
síðari árum hans.
Það gerðist 12. feb. 1959, en
við það tækifæri var haldinn
sameiginlegur fundur beggja
deila í bandaríska þinginu til
þess að minnast þess, að 150
ár voru liðin fró fæðingu Lin-
colns. Þingmennirnir, sem sjald-
an hafa þolinmæði með forset-
um og enn síður með skáldum,
urðu fyrst hljóðir og síðan sem
þrumu lostnir, er maðurinn frá
Illinois hóf ræðu sina um Lin-
coln.
„Það hefur ekki oft gerzt í
sögu mannkynsins, að maður
kemur fram á jörðinni, sem £
senn er harður sem stál og
mjúkur sem flos, sem er jafn
óbifanlegur og kletturinn og
eftirgefanlegur sem þokan svíf-
andi, sem hefur að geyma í
hjarta sinu andstæður ógnar-
legra storma og ólýsanlegs og
fullkominn friðar".
Fáum mánuðum síðar var
Sandburg heiðraður í Svíþjóð
af Gustaf Adolf VI. konungi.
í júnímánuði 1962, ákváðu
skólayfirvöld í Galesburgskóla,
að Sandburg skyldi loks hljóta
prófskjal frá skólanum hinn 6.
jan. 1963, á 85. afmæl-isdegi
skáldsins. Hann hafði fengið inn
göngu í Lombardháskóla með
því að taka sérstakt inntöku-
próf, en ekki með því að styðj-
ast við próf fr-á Galesburgskóla
eða öðrum slíkum skóla.
Þegar hér var komið hafði
hann auðvitað hlotið heiðurs-
doktorsnafnbót við fjölda há-
skóla, þar á meðal við Harvard,
Yale og Dartmouth.
Nokkrum árum áður, þegar
einhver hafði á orði, að æfisaga
hans af Lindcoln væri „svo eink
ar bandarísk“, sagði skáldið:
„Já, það er bók um mann, sem
átti móður, sem ekki kunni að
skrifa nafnið sitt, og bókin er
skrifuð af manni, sem átti föður,
sem ekki kunni að skrifa nafn-
ið sitt. Ef til vill gat slíkt ein-
ungis gerzt í Bandaríkjunum".
Þýtt úr
„Te Herald Tribune".
Myndirnar eru af Carl Sand-
burg á ýmsum aldri.
borgarinnar og hélt þeim starfa
í tvö ár. Dag nokkurn, er Sand-
burg var staddur á aðalskrif-
stofu fl-okks síns í Milwaukee
var hann kynntur fyrir konu,
starfsmanni flokksins var var í
fríi frá kennslustörfum sem
latínukennari við gagnfræða-
skóla í Princeton í Illinois. Þau
gengu í hjónaband 15. júní 1908.
Nafn hennar var Lillian Paula
Streichen.
Sandburg flytzt til Chicago
Árið 1912 fluttist Sandburg til
Ohicago. Þegar hér var komið
sögu, hafði hann þegar skrifað
mikið af skáldskap, en ekki
tekizt að fá neinn útgefanda.
Hann fékk fyrst verðuga viður-
kenningu í tímaritinu „Poetry"
og árið 1914 hlaut hann fyrstu
bókmenntaverðlaun sín, sem
námu 200 dollurum. Hlaut hann
þessi verðlau-n fyrir kvæða-
flokk, þar sem „Chicago" birt-
ist meðal annars.
Loks hafði rödd hans verið
gaumur gefinn.
Enda þótt Sandburg væri
gagnsýrður af sama umhverfi og
Lincoln, þá var hann einnig
mótaður af mönnum innan
bandarísku sósíalistahreyfing-
arinnar eins og Victor Berger
og Eugene V. Debs. Hann hafði
alltaf áhuga á vonbrigðum og
vonum hins óbreytta manns. Að
þessu leyti sem og í skáldskap-
artækni, var hann verulega frá-
brugðio einstaklingshyggju Nýja
Englands, sem einkenndi Robert
Frost. Stíll Sandburgs var skýr
og að efni til voru ljóð hans
það einnig að talsverðu leyti.
Að því leyti var hann miklu
skyldari Walt Whitman. Hann
hafði haldið fyrirlestra um
„Leaves of Grass“ og lesið upp
úr þeim opinberlega.
Sandburg naut þess, er gengi
hans tók að aukast. í síðari
heimstyrjöldinni starfaði hann í
hjálparsamtökum og tók oft
svari frjálslyndra skoðanna.
Skoðanir hans höfðu ekki
breytzt; hann hafði bara stærri
hóp áheyrenda. Hann var virtur
Tjllaga frá hinu íslenzka náttúrufrœðifél:
ELDBORG Á MÝRUM
VERÐIFRIÐLYST
TILLAGA um að friðllýisa Eld-
borg á Mýrum sam náttúruiviætti,
er kominn fram frá Náttúru-
verndarnefnd Hins íslenzka
n-áttúr-ufræðifélagis. Barst Mbi. í
gær eftirfar-anli greinarigerð fró
'Hinu íslenzka náttúrufræðifé-
lagi, svohljóðandi:
GREINARG0ERÐ:
Eldtoong á Mýr-um er s-e-m
kunnugt er kri-n-glótt gígborg,
sem ríis upp af flatneskjunni
milli K-ald-ár oig Ha-ffj-arðarár í
Koltoeins-staðahreppi á Snæfellls-
nesi. Hún er 100 m.y.s.m., en
gí-gurinn sem er eiilítið spor-
osikjíulaga, um 200 m. í þver-
máll mest oig um 53 m. djúpur.
Gígbarm-arnir er-u úr basalti, e-n
niðri í skáilinni h-afa myndast
simájarð-veg-storfur, þar s-em m.a.
v-axa ndklkrar birikihrísliur og
btómteg-undÍT. Hraun hefir runn-
ið úr gígnum til allra hliða og
þekur ca, 20 ferkílómetra lands.
Þetta er yfirleitt úfið a-lpahraun
viðais-t ta-lsvert gróið, m.a. lág-
vöx-nu birkiíkjarri.
Liklega er þarna um að ræða
yngstu eldstöðvar á Vesturiandi.
Að sögn Landniámu, sem að vísu
virðist nokkuð þjóðsögublandin,
rann E’lldlbongarhraun á land-
námisöld og eyddi a.m.k. einn
bæ, sem þanna var og ét í
Hripi, „Þar var bærin-n, s-ern r:ú
er borgin“. segir í söguni. Flest-
ir jarðfræðingar m-unu n-ú ha-ii-
as-t að því, að tíma-setni-ng Land-
námu á gosin-u sé ekki fjatci
l'agi og hrau-nið sé nunnið eftir
að land byggðist.
Eldborg á Mýrum hefur jafn-
an verið rómuð fyrir fegurð, af
útienduim s-em innlendum ferða-
m-önn-um, og þótt tilfcomumést
aill-ra ísilienzkra eldbonga. En auk
þess munu eldborgir mjög sjald-
gæf gerð gos-stöðva og jafnvel
óþekktar með öllu utan fslands,
að sögn ja-rðfræðinga. Það ér
því m-ifcið í húfi, a-ð ekki séu
unnin spjöili á þessu fallega o-j»
m-erkil'ega náttúrufy-rirtoæri. í
því siky-ni áM'tum við það naiuð-
synl-egt að friðlýsa Eldborg sem
náttúruvætti, en kveða þarf návu
ar á um takmörk friðuma-risvæð-
isins að a-thuiguðu máli.
Því kann að verða haldið fram,
að hér sé efcki um aðkal'l.iudi
mál að ræða. Því er til að svara,
að auðvitað e-r sjáifsagt að sinua
völ ag rækile-ga vandamál'um
líðandi stundar, en í náttúru-
verndarmálkum ber ekki síður að
horfa laingt fram. Við vitum
ekki hrvaða f-rarakvæmidir kunna
að eiga s-ér stað á> þessum sló5-
um í framtíðinni. Viðhorf sem
ekki var fyrirsjáaniegt í dag,
g-et-ur haf-a sfcapa-st á morgun,
Ekki er t.d. ólífclegt að sú mikia
beygja eða króku-r, sem nu er
á þjóðveginum í Kolbeinsstaða-
hr-eppi ag Eyj-ahreppi verði tek-
in af og vegurinn færðu-r niður
hjá Eidborg, og gæti þá margt
g-erzt. Sannlei-kurinn er sá, að
olkkur hefur gjarnan hætt til að
vera nokfcuð seint á ferðinni
með friðlýsingu meriki-l-egra nát-t-
úruifyriribæra. Eyðil'egging Rauð-
hóllanina og .Kri-stnitöfcugígsins,
ætti að vera okku-r holl hug-
vekjia og víti tid varn-aðar í þéss-
um efnum. Það væri óbætanleg-t
tjó-n, ef Eldlborg yrði sködduð
eða eyði’lögð.
París, 8. ágúst (NTS).
ÁKVEÐIÐ er að Charles de
Ga-ul'l'e, Fraikklan-dsforseti, fari í
sex daga opinbera heimsókn til
Póllands hinn 6. september nk.
Ræðir hann þar við póls'ka leið-
toga um ýmis þau mál, sem efst
eru á baugi. Þetta verður fy-rsta
utanför forsetans eftir heimsokn-
ina umdeildu til Kanada í fyrra
mánuði.