Morgunblaðið - 20.08.1967, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST
15
Ánægjulegar heim-
sóknir
Heimsókn Haralds ríkisarfa
Noregs er nú lokið. Almanna
dómur er, að hún hefði trauðla
getað betur heppnazt. Hinn
imgi ríkisarfi vann með hóg-
værð sinni og hlédrægni hugi
allra þeirra, sem honum kynnt-
ust. Honum er ekkert fjær
skapi en að trana sjálfum sér
fram og hans orðafáa alú’ð býr
ekki yfir fálæti heldur glöggri
athygli og hlýju mati á því, sem
fyrir ber.
1 sambandi við afhendingu
þjóðargjafar Norðmanna hafa
hér ag dvalizt noklkrir norskir
forystumenn í skógræktarmálum.
Þar á meðal Ringset bóndi í
Mærafylki, nú kominn um átt-
rætt, áður formaður Skógrækt-
arfélags Noregs og vegna sam-
eiginlegra áhugamála mikill
vinur hinna látnu sæmdarmanna,
Valtýs Stefánssonar ritstjóra og
Torgeirs Andersen-Rysst sendi-
herra. Ringset hefur komið hér
áðlur og raunar ferðazt um öll
Norðurlönd til að kynnast fram-
Birgðahús Kísilgúrverksmiðjunn ar við Húsavíkurhöfn. Lokið er við að reisa stálgrind þess. (Spb)
REYKJAVÍKURBRÉF
kvæmdum í skógrækt. Segir
hann framfarir, sem hér hafi
orðið í þessum efnum á síðustu
tveim áratugum, vera svo mikl-
ar, að vel mundi vi'ð unað í
Noregi, enda þyki sér mest koma
til þess, sem hér hefir á unnizt
þau ár, sem hann hefur fylgzt
með.
Þá voru hér einnig í nokkra
daga forystumenn í borgarmál-
efnum Kaupmannahafnar og
þótti þeim, er þá hittu, fengur
að því að kynnast þeim og
þeirra reynslu.
Um bráðabirgða hagnað af
þvílíkum heimsóknum má
endalaust deila, því að þeim
fylgir óneitanlega fyrirhöfn og
kostnaður. En enginn skyldi
ætla, að það væri af tilviljun
eða fyrir einbera útþrá ferða-
langanna sjálfra, sem slíkar
gagnkvæmar heimsóknir fara nú
hvarvetna mjög í vöxt. Með
þeim fá menn aukna þekkingu
bæði á málefnunum og mönnum,
sem auðveldar lausn margs
vanda.
Endurvakið þjóðar
stolt
Þegar við hugleiðum heim-
sóknir erlendra fyrirmanna,
hingað, og ferðir okkar manna
erlendis, nú síðast forseta Is-
lands og utanríkisráðherra
vestur um haf, verður okkur því
óskiljanlegri framkoma de
Gaulle í Kanada á dögunum og
telja sumir hann þó á meðal
stórmenna sögunnar. Hver sem
dómur hennar verður, þá er víst,
að de Gaulle verður ætíð skip-
að meða-1 athyglisverðustu for-
ystumanna okkar samtíðar. Fann
endurvakti þjóðarstolt Erakka,
Þó a'ð deila megi um, hvort at-
hafnir hans hafi haft nokkur
veruleg áhrif á gang styrjaldar-
innar 1939—1945 eða flýtt frels-
un Frakklands svo að teljandi
sé. Þar voru allt önnur, honum
miklu sterkari og afdrifaríkari
öfl að verki. Upphefð hans á
árinu 1958 varð og með þeim
hætti að hann var hafinn til
valda af herforingjunum í Alsír,
sem ætluðu honum að hafa for-
ystu um að berjast þar til þraut-
ar, þó að raunin yrði öll önnur.
Síðan hefur hann hvað eftir
annað hlotið stuðning franskra
kjósenda í atkvæ'ðagreiðslum
með mjög svipuðum hætti og
Napoleon III fyrir rét'tri einni
ðld, sem um tuttugu ára bil
var utan Frakklands og í land-
inu hafinn til skýjanna sem einn
miesti stjórnskörungur þeirra
Laugard 19. ágúst
tímai, af þeim sömu, sem
áttu síðan ekki nógu
sterk orð honum til for-
dæmingar, eftir að hann hafði
ihrökkilazt frá völdum á árinu
1870. Þá útreið hlaut sá ein-
ræðisherra eftir ósigur sinn í
fransk-þýzka stríðinu, sem hann
efndi til í því skyni að hindra
sameiningu Þýzkalands í 1 ríki,
því að slík sameining var þá
ekki talin samrýmanleg þjóðar-
stolti Frakka.
Einangrun og
afskiptasemi
Hið sama þjóðarstolt er nú
höfuðstyrkur de Gaulles. Hann
óttast að Bretland verfSi ofjarl
Frakklands ef hið fyrrtalda
kemst í Efnahagsbandalag
Evrópu. Sennilega tekst honum
að hindra það um sína daga og
þótt svo yrði lengur, þá er lík-
legt, að slíkt leiddi til þess að
Þýzkaland yrði öflugasta ríkið
innan Efnahagsbandalagsins,
þvert ofan í ráðagerð de Gaull-
es. Á sama veg er við búið, að
ferð hans til Kanada hafi þver-
öfug áhrif við tilgang hins
franska forseta. Fyrir honum
sýnist hafa vakað a'ð efna til
klofnings innan þess ríkis, sem
á yfirborði var verið að heim-
sækja í virðingar og vináttu-
skyni. Með ólíkindum er, að
slíkt stórmenni hafi talað af sér
eða hafi sagt annað en ætlunin
var. Enda hefur de Gaulle hvað
eftir annað hert á sundrungar-
hvöt sinni til hinna frönskumæl
andi Kanadabúa eftir að hann
kom heim. En frjálshuga menn
lúta sjaldnast fyrirmælum utan-
aðkomandi aðila. Flestir frönsku
mælandi Kanada-búar þykjast
áreiðanlega sjálfir fullfærir um
að sjá hagsmunum sínum og
heiðri borgið. Hinn 10. ágúst
sagði de Gaulle, að „framfarir,
sjálfstæði og friður“ væri hið
þríeina markmið, sem hann
stefndi að. Þetta segir maður,
sem lifað hefur það, að föður-
landi hans þurfti tvisvar að
bjarga af hersveitum vestan um
haf frá bráðum ósigri og niður-
lægingu í stórstyrjöldum, sem
Frakkland var búið að tapa af
því, a'ð ekki hafði fyrirfram
tekizt að stofna nógu sterk sam-
tök til varðveizlu friðarins.
Marggreindar
orsakir erfiðleika
Samskifti þjóðanna eru nú
orðin svo margþætt, að einangr-
un og þjóðrembingur leiða til
víss voða. Þetta á jafnt við í
varnarmálum og um efnahag
Engum tekst að lifa án úrslita-
áhrifa utan að. Lítum í eigin
barm. Gífurlegt verðfall og afla-
tregða hafa nú skapað alveg ný
viðhorf í efnahagsmálum okkar.
Ver'ðfallið á hraðfrystum fiski
kemur ekki sízt af því, að aðrar
þjóðir hafa síðustu misseri sent
mun meiri fisk til sölu í Banda-
ríkjunum en áður. Þarna hefur
einnig áhrif sú ákvörðun ka-
þólsku kirkjunnar að amast ekki
lengur við því, að menn borði
fisk á föstudögum. Auknar veið-
ar Breta og Austur-Evrópu-
þjóða gera að verkum, að þessar
þjóðir hafa nú minnkandi áhuga
fyrir fiskkaupum af íslendingum.
Enn stórkostlegra er þó verðfall-
ið á síldarafurðum, lýsi og mjöli.
Augljósustu orsakir þess eru
miklar veiðar á smásíld við Perú
strendur í Suður-Ameríku og
geysimikil síldveiði hjá Norð-
mönnum síðustu mánuðina. Verð
sveiflur hafa aukizt vegna verk-
falls, sem var í Perú og vegna
stríðsins milli Arabaríkja og
Israels, og stóð sú sveifla þó
skamma stund. Nærri lætur, að
lýsið seljist nú einungis fyrir
helming þess verðs, sem hæst
var fyrir rúmu ári. í fyrra reynd
ist verðfallið síður tilfinn-
anlegt en ella vegna mikillar
veíði. Nú hefur um tveggja
mánaða skeið farið saman sí-
lækkandi lýsisverð og tiltölu-
lega lítil veiði miðað við það,
sem við höfðum vanizt síðustu
misseri. Allt verður þetta enn
erfiðara vegna þess, að sá afli,
sem þó fæst, er svo langsóttur,
að óhæfilega kostnaðarsamt er
að ná honum. Ýmsir voru farnir
að treysta því, að vísindi og
tækni tryggðu ætíð sæmilegt
aflamagn, en hafa nú fengið
reynslu af, að síldin heldur
aldrei kyrru fyrir, — og var það
þó sæmilega vitað áður.
Með því að leggjast undir
Noregsstrendur hefur síldin gert
okkur tvenns konar óleik, að
skapa aflatregðu hér og geysi-
veiði hjá Norðmönnum með
þeirri verðlækkun sem lýst var.
Hjá Noi'ðmönnum bætir afla-
magn upp verðlækkun. En einnig
er athyglisvert, að norska þjóð-
arbúið stórgræðir um þessar
mundir á farmgjaldahækkun
vegna lokun Suez-skurðar, sem
aftur á móti veldur okkur ein-
ungis tjóni.
Hagsmunir af al-
þjóða
-samvmnu
Þessu til viðbótar kemur enn,
að efling markaðsbandalaganna
í Vestur-Evrópu skapar okkur
vaxandi örðugleika. Nokkrar
vonir voru um, að Kennedy-við-
ræðurnar svokölluðu mundu
a.m.k. minnka þennan vanda.
Sem betur fór varð og nokkur
árangur af þeim, en engan veg-
inn svo, að okkur sé fullnægj-
andi. Hvort tveggja er, að tollar
á fiski fara svo hækkandi 1
Efnahagsbandalagslönidunum, og
að sölumöguleikar okkar þar
rýrna alvarlega, og að verðfall-
ið gerir að verkum, að tollar, sem
áður voru lítt tilfinnanlegir, eins
og á síldarlýsi í Bretlandi, bitna
nú hart á okkur. Svo hart, að úr
slitum kynni að ráða um, hvort
útgerð geti haldið áfram eða
verði að gefast upp. Jafnvel þótt
nokkur leiðrétting fáist vegna
Kennedyssamninganna, þá nægir
hún ekki, og við getum ekki
vænzt þess, að ná sérsamninguim,
nema vfð látum nokkuð í móti.
Áhættan fyrir okkur af inn-
göngu í EFTA virðist hinsvegar
vera svo lítil, að ekki sé áhorfs-
mál, að sem fyrst eigi að hefja
samninga um aðild að því banda-
lagi. Við Efnahagsbandalagið
verður einnig að reyna samn-
inga. En allt verður það erfiðara
og full aðild okkar að því meðan
haldast þær reglur, sem nú
gilda, getur ekki komið til greina.
Þa'ð væri sama og að fljóta sof-
andi að feigðarósi að láta eins
og þessi mál varði okkur ekki.
Stjórnarandstæðingar hafa það
helzt til mála að leggja að brýna
fyrir okkur varúð í samstarfi
við aðra. Slíkt er óþarft með
öllu. Fyllstu varúðar hefur verið
gætt. En hvernig ætti lítið land,
sem meira er háð utanaðakom-
andi áhrifum en nokkurt annáð,
að geta bjargað sér án sam-
vinnu við aðra, þegar margfalt
öflugri lönd treysta sér ekki til
þess? Það er deginum ljósara,
að þeir örðugleikar, sem okkur
eru nú hættumestir, eru eink-
um, af orsökum, sem við ráðum
ekki við nema í samvinnu við
aðra. Furðulegt er, að samtök
útflytjenda og hinir stærstu út-
flytjendur sýnast til skamms
tíma ekki hafa áttað sig á hví-
líka úrslitaþýðingu þessi mál
hafa fyrir þá. Og enn er það
svo, að Tíminn, sem þó ber eink
um fyrir brjósti hag S. í. S.
eins stærsta útflutningsfyrirtæk-
is íslands, talar eins og stór-
hætta sé á ferðum, þegar bent
er á, hverja úrslitaþýðingu ein-
mitt þessi atriði hafa.
Eru þeir batn-
andi?
Af sumu er svo að sjá sem
Tíminn hafi lært af vonbrigð-
unum miklu á s.l. vori og vilji
nú taka upp heilbrigðari stefnu
en áður. Það var t. d. ánægju-
legt að í forustugrein blaðsins
sunnudaginn 6. ágúst á verzlun-
armannahelginni, skyldi sagt í
forustugrein:
„Einokun leiðir oftast til
slæmra verzlunarhátta fyrir
neytendur, hvort heldur sem hún
er í höndum einkaaðila eða rík-
isvalds. Frjáls verzlun er bezta
trygging þess að neytendur njóti
hagstæðra kjara.“
Og síðar í sömu grein segir:
„Oft hafa staði'ð harðar deilur
milli kaupfélaga og kaupmanna.
Þó hefur dregið úr þeim deilum
í seinni tíð. Báðir aðilar hafa séð, -
að þeir eru hvor öðrum nauð-
synlegir, ef litið er á málin frá
sjónarmiði heildarinnar. Fyrir
bæði kaupfélög og kaupmenn er
heppilegt að hafa visst aðhald.
Þetta aðhald verður bezt tryggt
með því áð kaupmenn og kaup-
félög starfi á jafnréttisgrund-
velli. Þetta sannar verzlunin í
nágrannalöndum okkar, þar sem
ekki er lengur treyst á nein opin-
ber höft, heldur á samkeppni
kaupfélaga og kaupmanna til að
tryggja sem hagstæðasta verzl-
un.“
Víst eru aðstandendur Tímans
batnandi menn, ef þeir í raun
og veru vildu nú berjast gegn
einokun og höftum og fyrir
frjálsri verzlun og samkeppni.
Skrif blaðsins næstu vikurnar
sýna vonandi, að svo sé. En víst
er það, að ekki eru allir svo-
kallaðir forystumenn eða að-
standendur kaupfélaga á sama
máli og Tíminn í þessu skrifi,
því að ólíklegt er, að Tíminn
vilji einungis frjálsa verzlun og
samkeppni á milli kaupmanna og
kaupfélaga en alls ekki á milli
kaupfélaga. Fyrr maetti það nú
vera hugarfarsbreytingin, ef
kaupmönnum er að Tímans áliti
betur treystandi í frjálsri sam-
keppni en kaupfélögum.
Öðruvísi hvín í
Kaupfélagsritinu
Á s.l. hausti gerðist það, áð
stofnað var nýtt samvinnufélag
með aðsetri í Borgarnesi. Þessu
nýja samvinnufélagi er sendur
heldur en ekki betur tónninn í
„Kaupfélagsritinu", málgagni
Kaupfélags Borgfirðinga í hefti,
sem dagsett er í Borgarnesi i
júní 1987. Þar skrifar „Gamall
samvinnudagur" á s. 33—36 um
þetta nýja félag, og segir m. a.
um suma þeirra, sem þar ganga
í fararbroddi, að þeir séu ekki
taldir samvinnumenn, heldur
miklu fremur í hópi þeirra sem
ekki eru félagshyggjumenn“.
Síðan er sagt, að í forustuliði
þessa nýja félags séu einnig all-
margir þeir „sem verið hafa fé-
lagsmenn í K. B. um mörg ár.
Munu margir standa með spurn
frammi fyrir því og þykja und-
arlegt.“ í framhaldi þessa segir,
að þessir menn séu „að kljúfa
samvinnufélagsskapinn í tvennt“,
og fullyrt, „að hér hefur hópur
manna, sem verið hafa félags-
menn í K. B. sagt sig úr lögum
vi'ð félagið og raunar á tvennan
hátt.“ Þá er reynt að sanna, að
þessir menn hafi samkvæmt regl
um félagsins í rauninni dæmt
sig til þess að sæta „brottrekstri
úr félaginu". Á það er lögð
áherzla m. a. með þessum orðum:
„En það má segja að þeir með
limir hins nýja félagsskapar,
sem félagsmenn eru í K. B. hafi
dæmt sig þ«r úr leik sem ábyrg-
ir félagsmenn. Þeir sýnast hljóta
að flytja viðskipti sín til hins
nýja félags, eins og áður er vikið
að, og þeir hafa brotið um þvert
samþykktir K. B., svo sem hverj-
um má ljóst vera.
Og þó liggur nærri að ætla áð
þessir menn hugsi sér að vera
áfram félagsmenn í K. B. All-
margir þeirra framleiða mjólk til
sölu, en hver mjólkurframleið-
andi á viðskiptasvæði K. B., sem
þar leggur inn mjólk, verður að
vera í baupfélaginu og hlíta
samþykktum þess.“
Ekki er ástin á verzlunarfrelsi
ýkja mikil, ef halda á mönnum
í kaupfélögunum með þvílíkum
þrælatökum!