Morgunblaðið - 15.10.1967, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. OKT. 19«7
Siglaugur Brynleifsson skrifar um:
ERLENDAR BÆKUR
HEILAGA RÚSSLAND
The Beginnings of Russian
History. An Enquiry into
Sources. N. K. Chadwick. —
Cambridge University Press
1966. 25/—.
The Two Revolutions. An
Eye-witness Stuidy of Russia
1917. R. H. Bruce Lockhaird.
The Bodiey Head 1967. 15/—.
Turgen-ev: Sketches from a
Hunters Album — Ob the
Eve. Peraguin Classícs 1967.
6/— og 5/—.
UPPHAF rússneskrar sögu er
mistri hulið. Fyrstu skráðu beim
ildirnar eru safn f-abúla og
sagna. — Elzta króníkan var
sett saman snemma á 12. öld
og þar er sagan rakin allt aftur
til vikingaaldar. Heimildirnar
eru gamlar arfsagnir, munn-
mæli, en úr því hefur aldrei
fengizt skorið hvort þessi munn-
mæli séu af rússneskum eða nor
rænum toga. Höfundur þessarar
bókar reynir að átta sig á upp-
runa sumra þessara munnmæla,
hvort þau eru af rússneskum
uppruina eða norrænum. Einnig
hefur hún reynt, að notfæra sér
þær rannsóknir á grískum og
arabískum heimildum, sem
varða rússneska sög-u og einníg
armenískum og persneskum og
loks hefur höfundur „reynf að
gera sér grein fyrir tilganginum
með samantekt hinna fornu ann-
ála, og afstöðu annálaritara til
persóna og atburða og hvernig
sú afstaða mótar frásögnina".
Höfundur telur, að norrænir
menn haifi ekki verið stofnend-
ur rússneska ríkisins, heldur
haíi frumkvæðið verið í hönd-
um Rússa, sem hafi notið að-
stoðar og haft samvinnu við
norræna menn um varnir gegn
hirðingjum og steppuþjóðum,
sem stöðugt leituðu í vestur.
Býzanska ríkið styrkti einnig
Rússa gegn ásókn þjóða úr
norðri og austri, sjálfu sér í hag.
Tilvera rússneska ríkisins byggð
ist á friði, án friðar varð land-
búnaður ekki rekinn, og í öðru
lagi á öflun fjár til þess að
ksupa af höndum sér steppu-
þjóðir og borga „væringjunum“
málann.
Höfundnur ræðir fyrst elztu
heimildirnar. Þær eru upprunn-
ar, eins og flestar ritaðar heim-
ildir frá miðöldum, úr klaustr-
um og settair saman af klerkum
eða múnkum. Þessar elztu heim
ildir fjalla einkum um sögu
Kænugarðs og umhverfts. Síð-
an ræðir höfundur elztu sögu
Kænuga.rðs, grískar og austræn-
ar 'heimildir og loks persónur,
sem uppí voru á 10. og 11. öld og
sagt er frá í þessum heimildum.
Höfundur bendir á undarlegar
hliðstæður í norrænum bók-
menntum við ýmsar frásagnir
þessara forn rússnesku annála,
og skýrir ýmsa þætti rússneskr-
ar frumsögu, eins og þeir birt-
ast í þessum fornu annálum,
með tilvísun og samanburði við
grískar og norrænar heimildir.
Rit þetta er heimildarannsókn
og niðurstöð'ur höfundar kalla á
enn frekari rannsóknir á tengsl-
um norrænna manna og Rússa
á þessu tímabili. Bók þessi kom
fyrst út 1946 og er nú endur-
prentuð.
Sir Robert Bruce Lockhart
hefur sett sa.man nokkrar mjög
skem.mtiiegar mirininga- og
ferðabæfcuir. Hann dvaldi ungur
í Malajalöndum, síðan lengi í
Rússlandi og í Mið-iEvrópu milli
stríðsárin. Hann rekur minning-
ar sínar í bókum sínum og það
eru fáar bækur, sem gefa betri
hugmynd um andrúmsloft þess-
ara ára. Hann starfaði lengí í
brezku utanirrkisþjónustunni og
síðar sem blaðamaður við blöð
Beaverbrooks. Meðal bóka hans
eru: Memoirs of a British Agent,
err f þeirri bók lýsir bann með-
al annars handtöku og fangavist
sinni í Kreml 1918; Guns or
Butter, minningar frá dvöl hans
í Mið-Evrópu og lýaingar á Hitl-
ers Þýzkalandi, Jan Masaryk og
My Europe.
Nú í ár er.u fimmtiu ár liðin
frá byltingunum. í Rússlandi.
Þeirri fyrri lauk í marz með fa.Ili
Rómanoffættarinnar og stofnun
bráðabirigðastjórnar, oftast nefnd
febrúarbyltingín, samkvæmt
gamla stíl, þeirri síðari Ia.uk með
valdatöku bolsévika, sem síð'ar
var tekið að nefna kommúiíista,
sú varð í nóvember 1917. Sir
Bruce var starfandi við brezika
Lenin
sendiráðið í Moskvu um þetta
leyti og fylgdist náið með öli-
um hræringum í boriginni-, hann
hafði dvalið í Rússlandi frá 1912
og var orðiinn hagvanur þar,
þekkti fjölda mtnna og var vel
séður í samkvæmis.Iífínu.
Lockhart rekur...‘ áðdraganda
byltingarinnar og sögulegan
bafcgrunn hennar, úrelta stjórn-
arháttu, þegar kemur fr.am á 19.
öld, úrelta' þj'óðfélagsskipáTi, í.þep
ar iðnvæðíngin hefst 1 .RÚss-
landi og miikinn stétta- og Jefna-
mun. Ósigurinn fyrir jfapcetmb
varð til þess að ma.gná stórum
andúð flestaEra á ^tjórninni, svo
að litlu munaði að byítingifi
yrði tólf árum fyrr en hún várð.
Síðan hefst fyrri 'styrjölíjih,", I
fyrstu virtust Rússar sigurstrafig
legir, en skipulá.gsléysi ö£ ó-
stjórn hamlaði frekari aigrurh
eftir fyrstu lotu. Keisarinn var
algjörlega óhæfur til stjórnar og
keis'arainnan virðist hafa vérið
móðursjúk og auk þesá- altékin
a-f hjátrú, andakukl pg andaiækn
Verzlunin
LAMPINN
CHEVROLET
BÍLABÚD
ÁRMÓLA 3 SÍMi 38900
Lítið inn í
LAMPANN
Laujjavegi 87, j
Sínii 18866.
Laugavegi 87, auglýsir:
Úrval af allskonar ný-
tízku heimilislömpum,
ljósakrónum og vegg-
Iömpum, meðal annars
úr ekta bæheimskum
kristal. Keramikborð-
lampar búnir til í leir-
brennslunni. GKt, og
Lampagerðinni Bast. Ný
form og áferð, eigulegir
og vandaðir hlutir. Einn
ig mikið úrval af gólf-
lömpum, allt hentugar
tækifærisgjafir. Góðír og
ódýrir kastlampar, drag-
lampar. Bað- go eldhús-
iampar, stakir skermar á
flestar gerðir af lömpum.
/J- .* * >- ■’ ■. - d
*^*l.v*. ; • V' -
ingar voru hennar ær og kýr.
Andalæknar og kuklarar áttu
greiðan aðgang að hirðinni og
meðal þeirra var Raspu’tin. Hanm
hét réttu nafni Novykh, ólæs
bóndi fæddur í Síberíu. Hann
gerðist flækingsmúhkur, en af
þeim var alltaf nokkur sverm-
ur í Rússlandi, hann flaektist
mi'ili klaustranna, milli þess sem
hann lá í drykkjuskap og ólifn-
aði. Flækingur þessi sá sýnir og
það lautk upp fyrir honium hlið-
um klaus’tranma, au(k þess var
hann eimkar laginn að iðrast
synda simna, en iðrandi synd-
arar voru eftirlæti rússneskra
klerka.
Ríkiserfin.ginn þjáðist af
blæði, sem var arfgengt í henn-
ar ætt, því var það, sem hún
varð auðveld bráð andatouklara
og andalækma og sá, sem virt-
ist duga bezt var þessi flækings-
múnikur. Mörgum, sem vor.u ná-
komnir keisarafj’ölskyldunni,
þóttu áhrif þessa flækiings hin
mesta svívirðá og auk þess var
samiband hans við fjölstoylduna
óspart notað sem ánóðursefni.
Lyktir urðu þær að rnenn, sem
þóttust hollir keisarianum drápu
kuklarann.
Það kom alltaf skýrar og stoýr-
ar í Ijós, að st.jómin var allsend-
is óhæif að ráða við hkrtverk
sitt, ástandið á vígstöðvunum
var ískyggilegt og heima fyrir
jókst s'korturinn. í marzmánuði
1917 hófst verkfall í Pétursborg
sera leiddi til uppreisnar gegn
st.jórnlnni. Uppreisnin brauzt út
í Mostovu 13. marz, enginn mað-
ur var drepinn og höfundur seg-
iir að aillt hafi farið fram á góð-
látlegan hátt, hr.ifningin var mik
il yfir að aldagamalli kúgun var
nú aflétt og þann 16. marz var
tilkynnt myndun bráðalbirgða-
stjórnairinrjar. 15. m.arz hafði zar-
inn sagt af sér og bent á bróð-
ur sinn, sem eftirmann, en hann
neitaði. Höfundi var falið að
fylgjaöt náið með fraimvindu
mála í Mostovu, hann segir að
„valdaafisal zarsins, hafi vatoið
sáralitla afchygli — tveir hópar
stóðu að marz-byltingunni,
frjálslyndir og jafnaðarmenm,
toommúnistar áttu engan þátt að
falli zarsins. Frjálslyndi flokk-
uniiqn vildi halda stríðinu á-
fra.m, jafnaðarmen viidu frið.
Á valda.tímum zarsins hafði svo
til allt verið banmað, niú var allt
leyft, f.undafnelsi, félagafreisi,
trúfrelsi, guðsafneitun, allt þetta
varð fr.jálst á einni nóttu. Rúss-
ar.virtuat druiknir fyrstu dag-
ana eftir byitinguna, drukknir
af hamingju og eftirvæntin.gu.“
Lockhart virðist hafa verið ugg-
andi um framihaád á þát|iöku
Rússa í styrjöi|.din.ni, hanri gtíeit
að 1>sð mýndí korria til uppgjörs
„milli, borgaranna p'g öneiganna,
"Kaflin■' þó'tfist þá sttax sjá það
fyrir, 'að andistæðar sköðanir
'íiyltrngafmanna myndu kæía
þær .vonír um frelsi, jafnrétti og
'fefæðralag sem hratt bylitingunni
á stað.
Síðan rekur höfundnur hrak-
fallasögu bráða.birgðastjórnar-
,innar og aukin á'hrif kommún-
ist-a á gang mála, einkum í Petro
grad. Hann lýsir Len.in og þátt-
töku hans í undirbúningi valda-
töku kommúnista, sitofniun ráð-
anna í Petrögr.ad og áhrifum
þeirra á stjórnerathafnir, Korni-
lov málinu, en samkvæmt skoð-
un Lockharts flýtti það mjög
fyrir falli stjómar Kerenskys.
HÖfundur þekkti Kerensky per-
sónulega og ým,sa aðra framiá-
menn í sitjórninni og hafði því
mjög góða aðstöðu til þess að
fylgjast með málum.
Lenin lagði áherzlu á, að bylt-
ing kommúnista hæfiist áður en
þtnigið kæmi saman, kosningar
áttu að verða 12. nóvember og
hanm vissi að fylgi kommúndsta
úti á la.ndsbyggðinni væri hverf-
andi. Auk þess gekk þrálátur
orðrómur þess efniis að friðar-
samningar væru ekki langt und-
an, og „Lenin vildi sázt af öllu
að Kerensky færði þjóðinni frið-
inn. Kerensky var uœ þetta leyti
að reyna að skapa éinhverja
„.sarftstöðu með andstæðipgum
Itommúpisí*, eri þikr yar. hwer
h&adiö:,.geigö, • aahari. Lenin. dg.,
samstartsmenn hans umdiir-
bjiuiggu valdatökunna og aðfarar
nótt 7. nóvember náðu herflokk-
ar kommúnista ödlum þýðingar-
mestu stöðvum Péturisbongar á
sitt v.ald. Síðasta vígi stjórnar-
innar var V,etrarhöliin, en verj-
endurnir gáfust iupp eftir
skamma hníð.
Ástæðurnar til vaidatöku
toommúinista með byltingunm. 7.
nóvember telur höfundur fjöl-
mangar og ekki sízt hve áróður
þeirra var ísmeygilegur, einföld
slagorð, nógu oft enduntekin
urðu fjöldanum sannleikur.
Brauð, jörð og fniður voru orð,
sem féllu í góðan jiarðveg, þar
sem 80% landsmanna vonu
snauðir bændur eða verkamenn.
Heninn var ekki lemgur her
stjórna rinnar, herm enninnir
vildu frið og neituðu víða að
blýða liðsforingjunum. Flokks-
agi kommúnista var einstakur
og það sem mestu skipti var,
að þeir álitu sig vera vaxtar-
brodd sögulegrár þróunar, að
þeir vær.u að gena rétt og þeir
vissu hvað þeir vildu. Þegar
flokku.rinn hafði náð lykilað-
stöðu, vor.u kosningar Látnar
fara fnam 18.—19. janúar 1918.
Bolsevikar eða kommúnistar
hlutu 168 sæti á þingi af 703.
Seta þes.sa þings yarð stútt, það
var Ieyst upp. Lenin rétfclætti
þetta auðveldlega með því að
byltinga lýðræði vær,i borgara-
legu lýðræði fullkomnana. Alit _
var leyfilegt til þess að ná tak-
mankinu. Bftir valdatökuna
hófst m.a rtmskæð borgarastyrjöld
og nokkru siðar saga Stalíns,
sem liggur fyrir utan ramma
þessarar bókar.
Eftirmáli fylgir saminn af
John Keep, sem eru hugleiðing-
ar um afleiðingar byltingarinn-
ar, en höfundur befur lagt stund
á nússnesk fræði við háskólann
í London og er þar nú stanf-
andi sem kennari. Bók þessi seg
ir langa sögu í stuttu máli, en
á mjög greinagóðan hátt. Bóka-
skriá fylgiir.
Skiasiur Tu.rgenevs kornu fyrst
út í bókariformi 1852, sem varð
til þess, að honum var skipað að
dveljia í útlegð á óðali sínu
Spasskoya,. Síðar bætti hann
sögum við þessar skissur, svo að
þær urðu alls fcuttugu og fjónar.
Hér eru þrettán bintar, þær
beztu, en ýtnsir vilja álíta þess-
ar sögur með því bezta, sem
he;ms'bó,kmén'ntir.nar hatfa að
bjóða. Þetta er.u hinar fullkomnu
smásö.gur, einfaldar og seið-
magnaðar og verða þátiur af
ma.nni sjálfum. „On fche Eve“ er
að forim.i til ástarsaga, en þegar
hún kom út 1859 vakti hún fyrst
og fremst - attiygli sem ádeila,
endia gefur titillinn tilefni til
þeirrar ályktunar. „Á jaðri" er
stytting fyrir ,,A jaðni framfana
eða byltimgar‘‘>
Penguin' ú'tgáfan hefur nú gef
ið út fjölda höfuðritia rússneskra
'.bókmerinta og eru þessar útgáf-
'ur með þeim vönduðusfcu, sem
nú eru á martoaðnum, formálar
fylgja þeim fiesfcum og oft er um
nýjar og, endurbættar þýðin.gar
að rœðfa. Dostojevsky, Tolstoy,
PuiS,fchin o. fl. hafa verið gefniir
út og stöð’ugt er bætt víð höf-
undum og titlum.
23 kennarar
við Barnaskóla
Akraness í vetur
Akranesi, 9. október.
BARNASKÓLI Akraness var
settur þann 2. október í Akra-
neskinkjiu.. Njáll Guamunds'son,
slkólastjóri, flutti eftirtektar-
verða ræðu, sem áður við þetta
tækifæri, um skyldur og reglur
skólans og samábyrgð hedmxl-
anna. . '
Auk stoólastjóra verða 23 kenn
arar atarfandi við skólann í vet-
ur. Nemendur verða 680 í 27
befckj ardieildum. Næsta ár mætai
öll bamaatoólabörn til náms 1.
ÍV;. s ;
— H. I. Þ.