Morgunblaðið - 01.02.1968, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1968
17
- MINNING
Framíh. aif bls, 12
Fáein kveðjuorð.
Mcrk sæmdarkona er til mold-
ar gengin. Hún er horfin okkur,
frú Halldóra — Meistarafrú, eins
og hún var jafnan kölluð í okkar
hópi fyrir norðan í M.A., er við
dvöldum þar á glöðum æskudög-
um við leik og starf, og það
var, í stuttu máli sagt, — himn-
eskt að lifa.
En mannlífið er misveðrótt, og
í dag hvílir dimmur skuggi sorg-
ar og söknuðar yfir hinum svip-
fríða gamla skóla á Brekkunni,
er tveir af hans hollustu að-
standendum eru, svo til samdæg-
urs hrifnir yfir hin miklu landa-
mæri lífs og dauða: ekkja Sig-
urðar skólameistara, aldin að ár-
um og eftirmaður hans, valmenn-
ið Þórarinn Björnsson, langt fyr
ir aldur fram.
Ég veit, að margir góðir menn
verða til að minnast Halldóru
Ólafsdóttur látinnar og rekja lífs
feril hinnar greindu ágætis-
konu. Þessi fáu orð mín eiga
aðeins að flytja henni hinztu
kveðju og einlæga þökk mína,
systkina minna og fjölskyldu
fyrir trausta og hlýja vináttu
fyrr og síðar. — Mín fyrstu
kynni af frú Halldóru, er ég
kom sem unglingur í Menntaskól
ann á Akureyri voru, býst ég
við, svipuð og- hins fjölmarga
æskufólks úr öllum byggðum fs-
lands, sem þangað sóttu menntun
og þroska, meðan hennar naut
þar við. Mörgum þótti við fyrstu
sýn stafa af henni nokkrum gusti,
jafnvel kulda, er hún gekk hnar
reist um ganga gömlu heimavist-
arinnar í umsvifamiklu hús-
móðurstarfi á hinu stóra skóla-
hermili. Þó var það engan ve,g-
inn svo, að Meistarafrú gerði sér
títt um vistarbúa eða vildi á
nokkurn hátt hnýsast í hagj
þeirra. Ekkert hefði verið henni
fjær skapi. Hún gaf sitt góða
fordæmi af hógværð og háttvísi
hinnar menntuðu konu, og unga
fólkið, sambýlingar skólameistara
fjölskyldunnar, vissi vel, að það
átti hauk í horni þar sem hún
var. Áhrifin frá persónu hennar,
í senn sterkri og mildri, lágu
í loftinu og áttu sinn ríka þátt
í að skapa þann heilbrigða menn-
ingaranda, sem löngum hefir ríkt
innan veggja Menntaskólans á
Akureyri. Hún rækti þar veg-
legt hlutverk, að allra dómi, með
reisn og sóma.
Af hávöxnum höfðingjameiði
— hún hófst upp sem ristigin
björk — kvað Sigurður skóla-
meistari fyrir minni hennar, og
víst var hún falleg og höfð-
ingleg ásýndum og í framgöngu
allri, húsfreyjan í M.A., þegar
hún á hátíðum og tyllidögum
skólans skartaði á sínum is-
lenzka búningi, sem hún bar með
sérstakri prýði, svo unun var á
að horfa. — Þannig munum við
frú Halldóru, er ríki hennar
fyrir norðan stóð með mestum
blóma. En við munum hana líka,
og sú mynid Ihennar er okkur
ekki síður hugþekk, vinnu-
klædda í garðinum sínum, þegar
vorið var komið í Eyjafjörðinn,
og hún hlúði að blómum og
gróðri í náinni snertingu við
vaknandi jörð. Þarna — mitt í
ilmandi krafti vorgróandans, var
frú Halldóra ekki síður í ess-
inu sínu en við eril og umsvif
innanhúss.
Mörgum lofsamlegum orðum
hefir fyrr og síðar verið farið
um Sigurð skólameistara sem
mikilhæfan og svipríkan skóla-
mann — víst að verðleikum. Ég
hygg, að enginn fremur en ein-
mitt hann sjálfur hafi metið sem
vert var, hvern þátt kona hans,
stoð hans og stytta, átti í hinu
merkilega uppeldis — og menn-
ingarstarfi, sem hann helgaði líf
sitt og krafta í þágu. ungrar, sí-
vaxandi skólastofnunar. Mennta-
skólinn á Akureyri mun lengi
búa að því uppbyggingarstarfi.
Skapgerð þeirra hjóna mun þó
hafa verið ólík um margt, en eitt
var þeim áreiðanlega sameigin-
legt: hve frábitin þau voru hvers
konar linku og flysj.ungshætti,
Eða voru það ekki einmitt þessir
brestir í fari nemenda, sem skóla
meistari byrsti sig hvað oftast
yfir á Sal, barði þéttingsfast í
pontuna, ærið þungur undir
brún? Það var ekki sízt á
slíkum stundum, er á móti
blés í skólastarfinu og meist-
ara svaLl móður, að greind
og mannkostir frú Halldóru,
drengLund, kjarkur og næm-
ur skilningur orkuðu Iheilla-
vænlega á skapríkan bónda
hennar — lægði öldurnar, bar
klæði á vopnin til sátta og
j'ákvæðra málalykta.
Ég átti því láni að fagna,
að leiðir mínar og frú Hall-
dióru lágu saman á ný hér
syðra í gegnum frændsemi og
vináttu við tengdamóður mína
og hennar fjölskyldu. Það
var mér jafnan tilhlökkunarefni
að hitta hana í hópi góðra vina.
Hún var til hins síðasta iafn
hress i anda, áhugasöm um menn
og málefni og blessunarlega laus
við allt fjas og fordóma.
Nú er þessi tápmikla höfðings-
kona, hetja til hinztu stundar,
fallin í valin að loknu löngu
og merkilegu dagsverki.
Við minnumst hennar með virð
ingu og hlýrri þökk.
Sigurlaug Bjarnadóttir frá Vigur.
FRU Halldóra Ólafsdóttir frá
Kálfholti er til moldar borin í
dag. Hún lézt í Landsspítalan-
um 27. janúar, 75 ára að aldri,
eftir áralanga vanheilsu og
þunga banalegu.
Okkur, sem nám stunduðum
við Menntaskólann á Akureyri,
meðan Sigurður Guðmundsson
skólameistari réð þar ríkjum, er
og ver’ður frú Halldóra minnis-
stæður persónuleiki. Það urðu
örlög mín að kenna við Mennta-
skólann á Akureyri um alllangt
skeið. Þetta kennslustarf mi'tt
nyrðra varð til þess, að ég
kynntist þeim hjónum, frú Hall-
dóru og Sigurði skólameistara
enn betur. Ég get raunar með
sanni sagt, að ég og konan mín
urðum heimagangar á skóla-
meistaraheimilinu.
Eiginmaður frú Halldóru, Sig-
urður skólameistari, var einhver
sérkennilegasti persónuleiki sinn
ar tíðar á íslandi. Hann' er —
a’ð ég held sá maður, sem ég
hefði sízt viljað missa af að
eiga að vini. Hann var fjölles-
inn og fjölmenntaður, fágætur
mannþekkjari, sterk persóna,
reiðubúinn að standa eða falla
með ákvörðunum sínum, ráðrík-
ur maður, sem þó kunni að sjá
í gegnum fingur, ef því var að
skipta. Jafnframt þessu var
hann mildur og hjartahlýr,
raunbetri en flestir eða allir,
sem ég hefi kynnzt. En því minn
ist ég vinar míns Sigurðar
skólameistara, a’ð frú Halldóru
verður ekki réttilega lýst, nema
hans sé að nokkru getið. Hann
var önnur aðalpersónan í þeirri
íslendingasögu, sem ævi þeirra
varð.
Mörgum konum — ég hygg
flestum konum — hefði reynzt
það ofviða að eiga að eigin-
manni jafnsterkan og ef því var
að skipta jafnósveigjanlegan per
sónuleika og Sigurð skólameist-
ara. Mér er nær að halda, að
margar hefðu hreinlega gefizt
upp — orðfð bergmál af honum.
En það er einn af ævisigrum
frú Halldóru, að hún varð það
aldrei. Hún hélt persónuleika
sínum óskertum, hafði sínar eig-
in skoðanir, tók oft aðra af-
stöðu en maður hennar, var
fullkomlega sjálfstæð og óháð
kona. Þetta kunni maður henn-
ar vel að meta. Sjálfstæði frú
Halldóru stafaði um fram allt
áf andlegum styrkleik hennar
og viljaþreki. Hitt er rétt, áð
ekki liggi í láginni, að hún stóð
sem klettur með manni sínum,
þegar á bjátaði, og hefði vafa-
laust gengið með honum í eld-
inn sem Bergþóra forðum.
Lífið sjálft semur að jafnaði
beztu skáldverkin. Ég efa, að
samleikur tveggja persóna hafi
nokkru sinni notið sín betur en
líf þeirra frú Halldóru og Sig-
urðar skólameistara gerði á leik
sviði lífsins. Þessi samleikur
var samband tveggja mjög ó-
líkra persónuleika, sem brug’ð-
ust við misjöfnum örlögum í
blíðu og stríðu. Hann var síður
en svo stríð þeirra á milli. Hann
var sameiginleg og samstæð bar-
átta í erfiðu og vandasömu ævi-
starfi. En engu síður nutu þau
gleði og unaðar góðra samveru-
stunda í hópi fjölskyldu og
tryggs vinahóps.
Heimili þeirra frú Halldóru
og Sigurðar skólameistara á
Akureyri var eins konar sendi-
herraheimili í beztu merkingu
þess orðs. Flestir menntamenn,
sem til staðarins komu, lögðu
leið sína til þeirra. Þar nutu
þeir sérstæ’ðrar gestrisni. Gest-
irnir nutu ekki aðeins góðs
beina, heldur einnig andlegrar
hressingar. Raunsæi húsfreyj-
unnar og hugmyndaauðgi hús-
bóndans gerðu þessar gestkom-
ur ógleymanlega atburði —
hnyttin tilsvör, andríki og blá-
kaldar staðreyndir einkenndu
þessar heimsóknir. Á matgerð-
arlist húsfreyjunnar er sennilega
óþarft að minnast — hana
þekkja margir — en hlutur
hennar í þessum gestkomum var
miklu stærri. Hún kunni að láta
gestum sínum líða vel, sá til
þess, að allir fóru glaðir frá
garði. Slíkar ánægjustundir geta
ekki átt sér stað, nema sam-
leikur húsfreyju og húsráðanda
sé með meiri ágætum en yfir-
leitt tfðkast. Ég hefi aldrei ann-
ars staðar kynnzt skemmtilegri
mannfagnaði.
Frú Halldóra var glæsileg
kona, höfðingleg í fasi og hát't-
um, sem hún átti ætt til. Sumir
ókunnugir áttu erfitt með að
átta sig á viðmóti hennar. Hún
var formfastari en ungir skóla-
piltar áttu að venjast. Formfest-
an hefir vafalaust bæði verið
runnin frá eðli og uppeldi. En
innsta eðli hennar var ljúf-
mennska og manngæzka. Hún
hjálpaði ávallt þeim, sem minni
máttar voru, og hugsaði minna
um eigin heilsu en æskilegt
hefði verið.
Frú Halldóra var lausari við
hégóma og sýndarmennsku en
flestir, sem i ég hefi kynnzt. Hún
lét óspart í ljós andú’ð sína á
öllu slíku og var þá ekki frem-
ur en endranær ómyrk í máli.
Hún mat menn og málefni eftir
gildi, en ekki borgaralegum
hleypidómum. Hún vissi — eins
og predikarinn — að allt er hé-
gómi og eftirsókn eftir vindi.
Aðalvettvangur frú Halldóru
var heimilið. Hún lét félagsmál
lítt til sín taka, þótt hún vitan-
lega fylgdist með þeim og mót-
aði sér skoðanir um þau. En
barnmargt, gestkvæmt heimili í
fjölmennum heimavistarskóla
var nægilegt ■— og raunar
meira en nægilegt starfssvið fyr-
ir hana. Undrið, sem gerðist við
Menntaskólann á Akureyri, var
í stuttu máli, að heimavistin
varð í rauninni hluti af heimili
þeirra frú Halldóru og Sigurðar
skólameistara. Að minni hyggju
er þetta mjög fágætt. Þjóðfélag-
ið getur enga kröfu til þess gert,
áð húsfreyja fórni sér á þennan
hátt í þágu starfs manns síns.
Allt um það gerði frú Halldóra
þetta, og fyrir það getum við
gamlir nemendur við Mennta-
skólann á Akureyri aldrei full-
þakkað. Heimavistin á Akur-
eyri varð af þessum sökum eng-
in vélræn stofnun. Hún varð
staður, þar sem við nemendurn-
ir fundum, að við áttum heima
og þótti vænt um að eiga heima.
Þáttur frú Halldóru í þessu and-
rúmslofti var ómetanlegur.
Sigurður skólameistari lét af
embætti árið 1948. Settust þau
hjón þá að í Reykjavík, en Sig-
ui'ði varð ekki langra lífdaga
auðið eftir það. Hann andaðist
10. nóv. 1949. Frú Halldóra bar
harm sinn vel sem önnur áföll,
er hún varð fyrir í lífinu. Hún
hélt uppi reisn og rausn á heim-
ili sínu við Barmahlíð, þótt hún
gengi oft ekki heil til skógar.
Frú Halldóra bar höfuðið hátt
til hinztu stundar. Við hjónin
hittum hana í sjúkrahúsinu
rúmri viku áður en hún lézt.
Okkur var það sérstakt gleði-
efni, að einkadóttir þeirra hjóna,
frú Þórunn Tunnard, sat þá við
sjúkrabeð mó’ður sinnar. Efa ég
ekki, að návist Þórunnar hefir
létt frú Halldóru dauðastríðið.
Frú Halldóra vissi áreiðanlega,
að hverju fór. En hún var and-
lega óbuguð. Hún bognaði
aldrei. Hún brast.
Við fráfall frú Halldóru færi
ég börnum hennar og venzla-
fólki fyrir mína hönd og fjöl-
skyldu minnar hlýjar samúðar-
kveðjur. Við fráfall hennar er
horfin af sjónarsviðinu persóna,
sem í kyrrþey vann íslenzkri
menntaæsku meira en menn
vita.
Halldór Halldórsson.
Elskulega Halldóra: þá þú ert
kvödd í hinsta sinni á þessum
vetrardegi vakna margar minn-
ingar. Þú stendur svo lifandi
fyrir hugskotssjónum mínum
þessa daga eins og þú varst, er
þig bar að landi norður á Akur-
eyri fyrir rösklega 46 árum síð-
an. Ung varstu þá og glæsileg,
er ég fylgdi ykkur hjónum og
þrem ungum börnum ykkar upp
á brekkuna, í nýju heimkynnin
í blessuðum skólanum okkar.
Haustið 1921 verður 'mér, fyrir
margra hLuta sakir, ógleymanlegt
mikil breyting hafði orðið á hög-
um mínum. Pabbi dáinn og við
mamma vorum nýlega búnar að
flytja burtu frá gamla heimilinu
okkar í skólanum þar sem æska
mín hafði liðið, sem inndælt vor.
Ovissar horfur voru um atvinnu
og afkomu alla, svo daprir voru
þessir haustdagar. —
En eftir komu ykkar til Akur-
eyrar fór að rofa til og þar áttir
þú stóran hlut að máli. — Sig-
urður maður þinn, sem tók við
embætti föður míns, bauð mér
kennslu við skólann og þáði ég
það með þökkum, en þó með
hlálfum huga. — En þú hvattir
mig, og taldir svo ótal sinnum
í mig kjark, er ég fann van-
mátt minn og fannst, sem öll
sund væri að lolkast. Ekki
leið á löngu þar til innileg vin-
átta tókst með okkur og aldrei
hefur fallið skuggi á hana og
hefur hún enzt þar til vegir
skildu að öllu nú fyrir nokkrum
dögum. —
Ég fann fljótt eftir að við
fórum að kynnast hvað þú varst
djörf, hispurslaus og rík af heil-
brigðri skynsemi, að fáa eða
enga hef ég þekkt þér líka. Sá
auður hefur orðið mörgum að
liði og naut ég hans oft bæði
fyrr og síðar. —
Það kom brátt í ljós, eftir að
þú komst norður, að þú varst
mikil húsmóðir, sem ekki lét sér
einungis annt um eigið heimili
heldur allt skóilaheimilið. Hús-
móðir, sem hafði Ihjartað á
réttum stað. Til þín voru
sótt ráð, ef í harð’bakka sló
og ætíð varstu reiðubúin að
gneiða úr flækjunum, eftir beztu
getu og taldir ekki eftir ómök
né andvökunætur.—
Eftir að ég fór frá Akureyri
fækkaði samfundum, en aldrei
vissi ég til að þú riðir hjá garði
mínum, er þú fórst um Húna-
þing, heldur tókstu á þig krók
til að heimsækja mig og urðu
þá fagnaðarfundir. Ávalt, er ég
kom til Akureyrar, og þú varst
þar, naut ég gestrisni þinnar, og
eitt sinn var kvennfélag sveit-
ar minnar á skemmtiferð þar í
vonzku veðri, skaustu þá skjóls-
húsi yfir konurnar, sem hvergi
áttu athvarf í bænum. Var það
bæði mér og konunum sem nutu
gestrisni þinnar ógleymanlegt. —■
Margar gleðistundir áttum við
heima í skóla sem of langt yrði
upp að telja, en ég geymi i
minningunni. Þú hafðir svo gott
lag á að gleðja vini þína og
varst fljót að snúa uþp í veizLu-
stúf, þegar minnst vonum varði.
Þér tókst það hvar sem þú varst,
meira að segja í Litlu—Gröf,
etfir að þið fluttuð suður gat
oft verið glatt á hjalla og gest-
um veittur bezti beini. — 1
Barmahlíð 4)9 hélzt þú reisn
þinni og risnu meðan kraftar
entust. — Seinast heimsóttir þú
mig nokkrum dögum áður en þú
fórst á sjúkrahúsið, þá orðin
mikið veik. Ég gerði mér hreint
ekki grein fyrir því, hve alvar-
leg veikindi þín voru, því þú
æðraðist ekki. En þú hafðir
fylgzt með erfiðdeikum, sem steðj
uðu að mér, eftir að ég kom í
bæinn og vildir sjá með eigin
augum hvering ástatt var og
gleðja okkur með heimsókn
þinni. Skömmu seinna varstu
komin á sjúkrahús þar sem þú
háðir þitt síðasta stríð. Allt mót-
læti og veikindi barst þú sem
hetja. —
Sennilega er fátt betra en eiga
trausta og góða vini, sem aldrei
bregðast á hverju sem gengur. —
Enn þá meiri gæfa er það þó
að bragðast eigi skyldunni við
starfið, vandamenn né vini. —
Þá gæfu hefur þú hlotið — þann
sigur hefur þú unnið. — Hrygg
í huga kveð ég þig góða vin-
kona með hjartans þökk fyrir
vináttu þína og tryggð við mig
og mitt fólk. — Þér og þínum
bið ég allrar blessunar.
H.Á.S.
HALLDÓRA Ólafsdóttir skóla-
meistarafrú verður til grafar
borin í dag. Mun hann verða
mörgum alvörudagur og þeim
mestur, er þekktu hana bezt. Má
ég því ekki með öllu þegja, held
ur senda henni nú að leiðarlok-
um nokkur kveðjuorð. Vil ég þá
í upphafi gera nokkra grein fyr-
ir ætt hennar og uppruna.
Frú Halldóra var fædd 7. apríl
1892 að Kálfholti í Rangárvalla-
Sýslu. Foreldrar hennar voru
séra Ólafur Finnsson, sem hél't
þann stað frá 1890 til dánardæg-
urs. Kona séra Ólafs og móðir
frú Halldóru var Þórunn, f. 1863,
dáin 1917 Ólafsdótlir frá Mýrar-
húsum á Seltjarnarnesi, Guð-
mundssonar. Kona Ólafs í Mýrar
húsum og móðir Þórunnar var
Karitas Runólfsdóttir frá Saur-
bæ, systir Guðrúnar konu séra
Ma'tth. Jochumssonar. Bróðir
þeirra systra var Þórður bóndi
í Móum, fa'ðir doktor Björns
Þórðarsonar lögmanns. Ólafur í
Mýrarhúsum var atorkumaður
mikill og sægarpur. Voru for-
eldrar hans Guðmundur Pálsson
bóndi þar og kona hans Þórunn
Ólafsdóttir.
Séra Ólafur í Kálfholti fædd-
ist 16. nóvember 1856, dáinn 6.
nóvember 1920, var sonur
Finns bónda á Meðalfelli, Ein-
arssonar prests Pálssonar. Var
Páll prestur á Þingvöllum, al-
bróðir séra Jóns Þorlákssonar á
Bægisá. En móðir séra Ólafs og
kona Finns var Kristin, f. 1828,
dáin 1914, dóttir séra Stgfáns á
Reynivöllum, Stefánssonar amt-
manns á Hvítárvöllum Ólafsson-
ar. Kona séra Stefáns á Reyni-
völlum var Guðrún dóttir séra
Þorvalds Böðvarssonar sálma-
skálds í Hol'ti. Kona séra Einars
Pálssonar var Ragnhildur Magn-
úsdóttir lögmanns að Meðalfelli.
Magnús lögmaður var bróðir
Eggerts Ólafssonar frá Svefn-
eyjum. Móðir Ragnhildar var
Ragnheiður í Meðalfelli, dóttir
Finns biskups Jónssonar í Skál-
holti. Þarf hér ekki lengra ætt
fram að rekja. Hér er áð vísu
stór frændgarður og merkur,
svo að lítt er tæmandi. ef halda
skal öllu til haga. Þó má geta
þess, að séra Eggert Pálsson á
Breiðabólsstað var sonarsonur
séra Einars Pálssonar, þess er að
ofan var getið. Voru þeir ná-
grannaprestarnir, séra Ólafur í
Kálfholti og séra Eggert bræðra-
synir. í þessu frændliði má og
nefna afkomendur séra Stein-
dórs í Hruna.
Ung að árum fór Halldóra Ól-
afsdóttir til Danmerkur, stund-
aði þar nám í húsmæðraskóla og
lauk þar prófi 1912. Á árunum
1912—1914 var hún kennari á
Eyrarbakka og kennari við Mál-
leysingjaskólann í Reykjavík
1915—1916. Má glöggt skilja, að
henni hefur í því starfi hlotnazt
gott vegnesti: glöggur mann-
skilningur, sem jafnan er nauð-
synlegur til hollra áhrifa á unga
menn og ungar konur.
1915 giftist hún Sigur’ði Guð-
mundssyni mag. art. í norrænum
fræðum, sem þá var kennari við
Menntaskólann og Kennaraskól-
ann í Reykjavík. Lá leið þeirra
skömmu síðar til Akureyrar,
þar sem þau gerðu garðinn
frægan, hann sem skólameistari
Menntaskólans á Akureyri, af-
burðagóður skólamaður og á-
hrifamikill vegna mælskugáfu
og sérstæðrar ritsnilldar, en hún
sem frábær húsfreyja á stóru
heimili. Sigurður lét af störfum
síðla árs 1947 og fluttust þau
hjón árið eftir til Reykjavíkur.
Þar lézt Sigurður skyndilega 10.
Framh. á bls. 19