Morgunblaðið - 20.03.1968, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 20.03.1968, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1908 Mér varð á að hvá Þorsleinn Thorarensen svarar grein Kristjáns Albertssonar 3>AÐ er nú liðinn langur tími, SÍðan bó'k mín „í Pótspor feðr- anna“ k»m ú't, í nóvemiber 1966. Á þeim tíma hef ég verið önn- uim kaifinn m.a. við að slkrifa ‘.aðra bók , ,El'd í æðuim“, sem Iþeg ar hefur séð dagsins ljóis og sú þrið'ja er þegar kiomin nokteuð á leið, þó ég geti auðvitað ekki verið viss um að kiama henni út á íþessu ári. Ég vona því, að menn virði mér það molkkuð fil vorkunnar, að ég var farinn að l)íta á fyrstu bólkina mlina sem nókkurs konar liðna tíð, — hún væri, ef siwo nmá segija, kiomin í larvd gegnum brimgarða gagn- rýnenda. í>að má því ímynda sér, b've undrandi ég varð, þeg- ar ég opnaði blaðið ytfir mor.g- un.kaffinu á laugaTdaginn og við miér blasti, dkki aðeins ytfir h'eila síðu, — heldur þvera opnu harðskeytt og fremur illyr.t árás argrein Kristjlánis Aliberts-sonar, onest 'Vegna þessarar göimilu bók- ar minnar. Ég undraist það mest, hvað Kriistj'án hefur beðið lengi m,eð að létta þessu aí sér, eins imikið og honum er niðri tfyrir í greininni. Ég hefði búizt við þVí, að hann væri svo vel inni í sögu a'ldaimótaáranna, eftir að hafa skrifað æ'visögu Hannesar Hatfstein í þremiur bindu’m, að það ætti varla að vera mörg daglsverk fyrir hann að skrifa grein mleð efnislegri gagnrýni •um mtfna bók. í stað þess hefur vehkið tekið hann 16 mlánuði og mætti ef til vill ætla, að þassi langi driáttur ,bæri þess vott, að hann hefði viljað vanda ritsimíð sína sem bezt, gefa sér góðan tJima til að leita uppi vil'lur 'hj'á mér og rök- styðja allt mlál sitt sem sterk- legast. Auðvitað ætla ég mér alls ékfki þá dul, að villlumar vanti á ri't mitt. Al'lir, sem ndklkuð hafa kiomið nálægt 'sagnari'tun, iþékkja Iþá iþrotlauis’u bará'ftu, eem heyja verðux við að eflta uppi óteljandi staðfes'tingar og sannprótfanir varðandi hin ól'ik- uistu sjónarmið. Þesisi barátta í jþágu gannfræðinnar taostaT hvern sagnfræðing miargtfalt lengri líma en að færa niður- s'tlöðurnar í ietur, og aldrei næst (þar neinn lokasigur. En eftir að hafa (lesið grein Kriistjánis, undrast ég það mest, jhversu furðulega lítið hionuim feetfu'r orðið ágengt í að finna villur hj*á mér. Við fyrstu sýn og eftir að ha'fa borið mi'g saim- an við þau feeimildargögin, sem ég feef handbær heima Ihj'á miér, ,get ég ekki komið auga á, að ifeann tilgreini eina einustu efn- isl’.aga villu. Það er þó fjarri því, að ég tafci áibendingum hans með ikærull'ey'si eða léttúð og tel mig ífeeldur ékki of viðkvæ'man flyrir því, þó ég þyrfti að viðHiríkenna m'istök. Mun ég að sjálflsögðu tataa athugasemdir 'hans til ýtar- legri yfirvegunar, þegar tælki- færi gefst, og draga mánar álykt anir að nýjiu af þeim. Annars er ágreiningur otókar Kristj’áns oft flólginn í þoku- kenndum mats'atriðuim, þar sem hann feefur aðrar persónulegar ,,iskoðanir“ en ég. Og þar sem staoðanir Kristlj'ánis eru gjarnan •uppi á Wásteimimdu og viðtavsemu tiifinningaSviði, þá er vonlítið, að við getum fcamiizt að saim- leiginlegri niðurstöðiu. En aulk þess sé ég átrax, að það gætir sumisstaðar ótrúflegs m'iisiskiáin- ingis eða variþekkinigar hjá Kristjláni, sem ég óittast að fleli stundum í sér vísvibandi sjón- fevenfingar og bletókingar og það þýkir mér ieiitt, því að í sagn- fræði imega menn etaki láta gremju og ilil-an hug leiða sig út á villigötur. Þannig er því til diæmiiis hlátt- að, þegar hann segir, að ég hafi sa'kað bæði Hannes Haflstein og Tryggva Gunnarsson u'm að hafa vanraðkt að veita erlendú fjár- magni til landsins. Þetta er ferein rangfærsfa, því að feér var uhi að ræða má'l Tryiggva eins, áður en Hannes 'toom til sögiunn- ar, nema feyað benda mfá á, að Hann.es var s'em nýliði á Allþingi andVígur íslandlsibafekia. Kriist'ján misstai'lur algertfega það, sem ég segi á bls. 236 í Fó'teporunuim. Þar ræði ég ekki uim að Hannes hatfi alimennt verið andVígur er. iendu fj'ármagni, feeldur að hann hafi fremur kJotsið að fá það frá Danmörku en öðrum lönduim. Ég viðurkenni þvent á múti, að hann haifi verið dugdegur að aflla fj’ár til sí'mala'gningarinnar lOg einnig viðurtaenni ég, að það ha'fi verið clheppil'egt að Brjörn Jónsson var orðinn náðfherra á krepputlimunum 1909, því að Hannesi hefði þá orðið betur ágengt en Birni að leiita eftir hjú'Ip Ihjlá dönákuim vinuim sín- uim. Kann ég því i'Ma í saign- fr'æðilegum uimræðum, að mér séu þannig gerð upp orð, sem ég hef aldrei sikrifað. í framlhaldi iatf Iþeslsu ber Kristj'án brigður á það, að auð- vellt hafi Verið að flá erl'ent táns- fé á vis’su timialbili oig bendir til s'anni'ndam'er'kis á það, að franslka lánið 1909 feefði etaki fengizit, nema með danslkri á/byrgð. í fynsta lagi er það rangt, að Fra'kkar fealfi sett slkiil- yrði um danska ábyngð, þeir vioru reiðu/búnir að veita lánið, ef gengið hefði verið að öðrum skilyrðum, því að þeir stetfndiu að þv'í að gera ísHand hfáð sér og flá banrtlögin aifnumin. En ég bef heldur aldrei sagt, að það hatfi verið auðvelt að flá ertent láns- fé, þegar k»minn var kreppu- timi upp úr 1907. Þvert á móti sýni ég 1'jÓB'lega fraim á það, hvernig allir bankar og afllar ieiðir ItokuðuS't þá. Timaibilliö, eem ég á við er uim það bi/I 1892—1907, tfraim að bandarfeku .kauplhiallarikreppunni og aulkn- uim fliotavíglbúna'ði gtérveldanna. Ásækni bankamannia á Norðonr- lönduim í mörg ár að fá að stafna f'Sland'sibanka, þrátt flyrir sterka m'ó'tspymu hér beima, jafnvel andlspyrnu gj'áMs landlsihiöfð’ingjja, sýnir bezt, bvernig á'sitandið vair á peningam'arkaðnuim um þess- ar rnundir. Ég bef hi'nlsvegar leiltt rök að því, að skammisýni og .íhial'dlssemi Tryggva í þassum mlálum haíi skapað þ'jóð vorri geigvænlegri ihiættu en menn hatfa atonennt gert sér grein fyr- ir. Hann eyddi um það bil bíu af þeissum veligengnis- og mögu- lieikiaárum nálega til einskis og ef hann hefði gatað istaðið þvert í veginum fyrir innflkutningi er- ienda fjármagnsinis alla l'eið atft- ur til 1907, þá hefði þjéðin mátt lifa hinu ömurlegaista méllbúalífi átfram, óliikliegt að togarar héfðu komið hingað fyrr en áratugum siíðar en raun varð á oig vart h/ægtt að ímiynda sér, að við hefð u(m verið undir sjá'lfistæði þún- ir 11918. í þessu atriði virðist mér, að Kriisitján geri sig sekan Þorstein'n Thonare/nsleii um að r.ugla og hræra saman algerlega óllikum tómabilum og viðlhior.furn, og ég óttast, að feann geri það vfeiviitandi til að tí'-ekikja les'endur. Kristj/án endurtekur einstaonar „feelgi'sögu" úr Haiflsteins-ibék einni um göfúigmia’nnlega fram- ikom'u Hannesar Hafb'tein við VaJltý í senidi'fiör hans til Kaup- m'anna/hiafnar 1901 og segir að h'ún s'é „ein flegursta s/a.ga um dreingsfcap, sem til er uim felenzik an mann“. Minna má ekki gagn .gera. Síðan segir Krisltjfán m.a. í greininni: „Valitýr hetfur 'tap- að o'g m'eð slæman miálstað. Þá skýriir Hanneis Valtý frá því, 'hvernig fcoimið sié Og leggur til, að nú sfculi þeir að s'íðfestu fyl'gj- ast að mJál'um., fara staman inn til fonsætisráðlherrans, sáttir og saim'lyndir, og sé þá orðinn góð- •ur endir á d'eiiu þeirra. En Val- týr Ibafnar Iþessu- 'boði, getur eklki brotið odld af oflæti sínu — eða ihéldiur, að ekki s'é öll nótt úti enn . .. Hannieis HaMein vildi vinna það til saimlyndils og sfátba á igeigveenlegum sunidrungartím um að bjarga höfuðandlsteeðingi áínum frá pólitlfsltau dkipbroti. Hann baiuðst til að gera sigur isin'n að sigri þeirra beggfla, sem ,þeir tækju við, hllið við hlið tfraimmi fyrir æðlsta va/Idamanni Danastjórnar“. Ég nieita því dkki, að þetta er ákafllega flögur og yndiisleg sa.ga, andinn í feenni minnir á sögur atf Ólatfi helga. En sá hængur er á henni, að feún fær t)æplaga sta-ðizt, eintfáldl’eiga vegna þess, að allar aðrar h'eiim- Udir benda til þess, að Valtýr hatfi þá — og mikið lengur en þe'tta, alls ekki 'verið það Djó'st, að hann var búinn að tapa leikn- um tfyrir Hannesi, og þar með dettur lífca tootninn úr sögu Krist'jiáns. Yfirleiitt held ég l'ífca, að það verði að gæta nokkurrar varúð- ar með sltkar „helgfeagnir", sem myndast um mitóla menn og þj'óðttie'tjur. Svo er einnig með aðrar sögur um Hanne® Haf- sflein, þar sem sáttatiltíoð hans eiga að sýna igöfugliyndi. Stljórn- m'álaandistæðingar hams töldu sá'ttatiiboð Ihans eklki einlæg, ifeald'ur ætliuð til að upphækka hann sj'álfan á þeirra toostnað og niökiku'Ps konar áróðuns bröigð. 9vo var Ifka mieð þeissa 'S'ögu, sem Kriatján til tekur. Þar dreg- ur það strax n'okkuð úr gö'fug- I'yndinu, að feún var fljóitt, aug- sýnil'ega að undirlagi Hainnesar s'j'áflifs, notuð í pólftfskium áréðri til að niðra Valtý, bæði í blöð- unum Au'stra og Vestra. Grein- in í Vestra, sem fjallaði um þetta bar til diæmiis áróðurs'fyrir sögnina: „Valtýr lyftir igrím- ,unni“. Tó'k ég ýmis 3áttatil!boð Hann- esar til meðlferðar á bl's. 269 í Fóteporuim feðranna sbr. líka ,blls. 283 og vísa feér til þess. Það er í saimriæmi við feeflagt sakleysi Kriisf'j'áns í þe.s'su, að feann vill ekki trúa því, að st'jó.rn m'álamennirnir, sem 'voru að berjast uim völdin ú'ti í Kaup- mannahöfn 1901 halfi batonagað hver annan frammi fyrir hiniu danska valldi. Því 'getur hann að minnsfla taoisti allls e'kki trúað um Hann'es. Og það er þá líka í sam ■nærni við annað, að hann minn. fet að 'Vfsu í ævi'sögu Hanneisar Haiflstein á samtalið við hann í .Nationaltidende 6. sept. 1901, en sleppir þar þó afveg þeim þætti samtallsins, seirn vákiti mieista at- ihy.gli C'g gram'ju andistæðinga hans, skýringar Hannesar á ís- Penkkri stjórnmlálla'skipun, þar sem hann túlkaði lancyhötfðinigtja fliokkinn gamlla sem. frj'ál'slyndan eða rótttækain vinstri sinn'aðan alþýðu- og bændalflfokfc, meðan ha'nn lýslti Valtýingum sem em- bættism'annafl'Okki! Þetta bliaða- SBimtál varð svo mikið ágrein- ingsetfni á sínum tóma, slbr. fsa- flclld 21. sept. og Þjóðviljann 11. Olkt og 31. okt. sama ár, að það verður að kallais't nær einstaikt og sýna ákaiflogan clheiðarleika í saigwfnæði fe|á Kristij/áni, að slleppa aðaldleil'uelfni þess alger- lega, fella það niður, eins og það feafi ekki verið til, í aéviisöigiu .Hannesar Haflstein. Lokaorð ís'aifloildar um .samtal- ið í Nationaltidendie feljóða gvo: „Þegar sviona er talað í Wey.r- anda hlijóði frammi flyrir almenn ingi, þ*á mlá fara nærri uim, .fevað tn'uni vera Iáti'ð fjúka í einsfegu tali við ráðgjafana". Þó ég birti þehisi uminnæ/li fsa- ifloldar í bók minni, þá gerði ég iþau ékki að mfln.uim orðuim. En ég get ,þó hvorki gengið f-ram- ,hjlá þeí'm né mlörgum flleiri und- arlegum fyirihbæruim, 'sem gerð- uisít úti í Höfn um þetta leyti, 'hvernig blöðum Vinstri fílokks- ins var skyndilega lokað aliger- lega fyrir dr. Valtý, 3vo hann flétak étaki einu sinni að taoima Vörnum við, eða hVarnig einka- bréf Skúlla til Hörups kuinningja hans, ritstjóra Folitikens, hafði e'kki ömraur áhrif en þau, að Bd- vard Brandes, annair ritistjóri Pcllitik'ens binti grein í blaðinu, sewi var bersýnilega byggð á „fræðlsl'u" Hannesar Haflstem. Af öHu þesis'u og mörgu fl'einu, hetf ég tooimizt að þeirri niðu'rstöðu, að kippt .hafi verið í strengi aft- an-fr'á og að Hanmes Hatfgtein hatfi líka kunnað að „svara" bak- nagi dr. Valtýs, enda eir það í rauninni ákaflega furðulegt fyr- itibæri, að dansfci Vimstri flloitak- .urinn ákyIdi ta'ka hinn Jhal/ds- sama felenzka l'andisfeiöfðingja- fliokk upp á sína arrna eins og hann gerði. Ég sé því ekki, að Krfetjáni Albertssy.ni .hatfi tekizt á nokfcurn feátt að hnetófcja þvtf sem ég segi 'um þetta. Þar feetfur aðeins taomið skýrar í ljós en áð ur, fevernig Kriis’tj'án sjálfur hef- ur sleppt veigamJklu atriði úr æfJsögu Hannesar Haflstein, sennilega í þeim vatfasama til- gangi að vernda minningu hans. Ég tel það vafaisama vernd, þvtf að ég álít, að Hannes hatfi verið slíkit m,Jkilmenni, að hann þarfn- ist engrar verndar okkiar tótilla karla.. Mér virðíst það ódrengilegt hj'á Krfetjláni Altoertssyni, að ,núa mér um nasir isérstakri „tryggð" við afa minn þorstein á Móeiðarlhvoli, — það er að segja, hann ber fram dylgjur um það að áUur sagntfræðiláhugi ,minn mótist af Iþví, að ég sé að verndla minningu feane og þá snúi ég ná'ttúrtega allri íslands- sögunni við til þesis eins að geta hreyikt 'hionum og sýna karlinuim afa mlínum þannig „tryggð". iÞetta geirir Kristjlán sv'o að aðal- atriði árásarinnar á mi'g, sem og mlá sjlá af fyrirsögn greinar feans. Ég segi, að þet'ta sé ódren.gi- legt im.a. vegna þess, að s'j’áflifur er Kristjlán Allbertsson mjög tengdur persónum, sem toomu vi'ð Sögu. Faðir hlanis, Altoert J>órðarison, var skipaður banka- .bókari við Landslbankann og t'öld'u sumir það eina af mörgum pólitfetoum emtoættiB'skipunum undan rifjum Tryiggva og Hann- esar Haístein runna. Albert var ofstiækisfU'Uúr fylgism'að.ur HeJmastjórnairfliofckisins og kom j'afnrvel iuokfcuð vrð sögu í hinum pólit'ísku æsin'gum hér í bænum á þesS'U tímabili. Þá var Kris'tján sjálfur ungur sveinn og þannig hafa þessir atburðir brennt sig imn í hann í .mmningunni og par við toætist, að hann varð toorn- ungur fyrir þei'm barmi að mfesa flöður sinn, gvo að þvtf sárllgiúí- ari verða minníngar hans. Þr'átt fyirir þetta, man ég ekki til, að ruóklkur gagnrýnandi, sem s'krifaði um bók Krfetjláns featfi iborið feonum á brýn, að þessi igöimlu viðk'væmiu tengnl við föð- ur hans, ha'fi lleiitít hann út á villi'götur, og það ætla ég mér ■ekki heldur að gera, enda væri það firra ein og gséti þá lliklega engin sagnritun orðið itil, ef a'ikfcim'end'umir gaétu ékki reynt að tóta með eigin skillningi og iskynsemi á verfc fleðra sinna. Við nút'ímam,einn eru'm all'ir í mieiri og minni skyldlteilkaten'gsl- um við þá, s'em tóku þátt í bar- á'ttunni kiringum síðustu alda- mót o,g það er náttúrlega fruim- ski'Iyrði fyrir þá, sem ætla að skrifa um þetta tómia/bili atf mokkru viti, að reyna að Standa sjlá'lfls'tiæðiir og leysa sig eftir beztu getu undan 'sfcyidleika- feöft'um, avo dóm.greinidin fái fnemiur að náða. En áráls Kristjéns í þegsu efni á mig er ,þó etaki aðeins ódrengi- teg, feún er l'fka ólheiðarleg. Hann þegir yfir því, að ékyl'dileika- tengsl mín eru jafn stierk yfir ,í hinar feerbúðirn'ar, því að ann- ar afi rninn, séra Eggent á Breiða toólstað, var þá þingmiaðiur Rang æinga og jalfn harðiur Hteimia- stj'órnarmaður og fylgrjandi sæ- éíman's, einis og feinn afi minn, ,s.em KrJstjlán nofnir 'var andlví'g- ■ur hoinum. Þetta er Kristljáni AL toertissyni fulil kunnugt, og ég ■get 'etaki sfcilið undianiflellingu hans á að nefna þetta öðru vtfsi en að haran sé vísviltandi að villa ulm fyrir þeim lesenduim blaðs- ins, sem ekki vifla um ættir mín- ar. Gagnvart þeim, seim eklki eru þesisu kunnugir, er auðvelt að slá þessu fraim, en þegja yfir hinu, sem mæli'r .þv'í í mólt og skapa grunsemdir um hflut- drægni mína. Þanmiig er senni- Iiega óft farið að því að tooma rógi é s'tað og snúa staðreyndum við. Sfcal ég nú ekki orðl'engja mieira uim þetta, en vildi aðeins vona, að Krfefj'án beitl ékfki slík- um aðferðiuim í sagnaritun simmi. Einfcennileg viðftnorf í sagn- Framhald á blis. 17 8PILAKVÖLD Sjálfstæðisfélaganna í Hafnarfirði verður annað kvöld fimmtudaginn 21. marz kl. 20,30 í Sjálf- stæðishúsinu. Góð kvöldverðlaun. — Kaffiveitingar. NEFNDIN.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.