Morgunblaðið - 20.03.1968, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1968
21
Ummæli um Sigurð heitinn Hallbjarnarson
niðrandi fyrir minningu hans
— Hœstaréttardómur vegna meiðyrða
í Hvítum seglum ettir Jóhannes Helga
HINN 31. janúar siðastliðinn
var felldur í Hæstarétti dóm-
ur í máli Ólafar Guðmunds-
dóttur og sjö barna hennar
gegn Andrési Péturssyni
Matthíassyni, Jóhannesi Helga
Jónssyni, rithöfundi, og Am-
birni og Sigurjóni Kristins-
sonum fyrir hönd bókaútgáf-
unnar Setbergs s/f. Voru þeir
félagar, Andrés, Jóhannes,
Arnbjörn og Sigurjón dæmd-
ir til þess að greiða í ríkis-
sjóð 4.000.00 króna sekt hver
samkvæmt 234. gr. 240. gr.
almennra hegningarlaga nr.
19/1940 og 13. gr. laga nr.
57/1946 um prentrétt, en enn-
fremur vom ummæli um lát-
inn mann Ólafar, Sigurð Hall-
bjarnarson, skipstjóra, í bók-
inni „Hin hvitu segl“ dæmd
ómerk, þar eð Hæstiréttur
áleit að ummælin væru niðr-
andi fyrir minningu Sigurðar
heitins.
Málavextir eru þeir að í
desember ári'ð 1962 gaf Set-
berg sf. út bókina „Hin hvítu
segl, æviminningar Andrésar
Péturssonar Matthíassonar“
eftir Jóhannes Helga. Á bls.
55—57 í bókinni voru um-
mæli þau, er málaferlunum
ollu og var þar Sigurði Hall-
bjarnarsyni gefið viðurnefn-
ið „skurður", sem þó er þekkt
sem viðurnefni annars manns,
Sigurðar Jóhannssonar, er
grunaður var um morð á Salo
moni Jónssyni, aðfaranótt 22.
desember 1891 í Klofnings-
dal við Önundarfjörð. Morð-
mál þetta varð frægt mjög
um land allt og þá einkum
vegna þess að það varð upp-
haf Skúlamálsins, og hafði
þannig miklar afleiðingar í
för með sér.
Þá gátu ekkja Sigurðar Hall
bjarnarsonar og börn ekki
sætt sig vi'ð persónulýsingu á
Sigurði, sem fram kemur á
umræddum síðum bókarinn-
ar. Honum er þar lýst: „....
hann étur hákarl og drekkur
brennivín og lýsi og treður
illsakir við báða heimana, og
þegar refsingin kemur yfir
hann og skip hans er að
brotna undir honum, þá kast-
ar Sigurður skurður fram
vísu. Makalaus maður Sigurð-
ur Hallbjarnarson. Hann
stendur gjallandi upp í and-
litið á mönnum og gerir grín
að þeim, setur sig aldrei úr
færi að eignast óvin og verð-
ur ágengt, harðduglegum
manninum til orðs og æ'ðis.
Jón Pálmason á Súgandafirði
er einn þeirra, sem Sigurði
tekst að egna til fjandskapar
við sig, og sá fjandskapur
nær yfir landamæri lífs og
dauða."
Töluverð blaðaskrif urðu
út af bók þessari á árinu 1963.
Jón Ingiberg Bjarnason ritar
í Morgunblaðið 27. janúar
grein er hann nefnir Nokkr-
ar athugasemdir við bók Jó-
hannesar Helga Jónssonar
„Hin hvítu segl“ og bendir á
sæg missagna í bókinni, en
spyr jafnframt hvort máls-
grein á 11. síðu bókarinnar
eigi að duga sem lífbelti fyr-
ir söguhöfund, eða vera af-
sökun fyrir þeim rangfærsl-
um, sem á eftir fara í bók-
inni. Málsgreinin er svona:
„Satt var það, og gamli
maðurinn vissi það vel, að
hann var ekki sterkminnugur
á ártöl og honum gat skeikað
með eftirnöfn manna. Styrj-
aldirnar, sem hann hafði lif-
að runnu saman í eina, atvik
úr þeirri fyrri átti hann til að
staðsetja í þeirri síðari og öf-
ugt.“
Barkarblettir á „Hinum
hvítu seglum" kallar Gunnar
M. Magnúss grein er hann rit
aði í Þjóðviljann 23. febrúar
1963. Gunnar segir í grein-
inni að hann hafi verið ná-
kunnugur Sigurði Hallbjarn-
arsyni og að hann viti vel
deili á þeim atburðum, sem
tæpt sé á í bókinni. Segir
hann frásögnina einhvers
konar graut af öfugmælum og
öfgum, heilaspuna og mis-
minni. Um Sigurð Hallbjarn-
arson sagði Gunnar:
„Sigurður Hallbjarnarson
er fallinn frá, hann lézt árið
1946, tæplega sextugur að
aldri. Hann hafði vafalaust
mannlega galla, eins og við
hinir, ég ætla ekki að hvít-
þvo hann. En sú mynd, sem
dregin er af honum í Hvítum
seglum er vanvirða fyrir
höfund bókarinnar.
Úr þessari einu opnu bók-
arinnar, sem ég hef gert að
umtalsefni, hafa drifið dökk-
ar slettur á Hin hvítu segl.
Það er vonandi, að seglin
dökkni ekki meira.“
Hinn 8. marz svarar Jó-
hannes Helgi Gunnari M.
Magnúss í grein í Þjóðviljan-
um. Þar segir hann að hann
hafi skrifað Hin hvitu segl
með sama rétti og íslendinga-
söigurnar eru skrifaðar, eins
og þær eru skrifaðar. „Með
sama rétti og þjóðsagan öðl-
ast líf og tekur myndbreyt-
ingum frá manni til manns —
nema sköpunartími Hinna
hvítu segla er styttri. Sögu-
persónurnar og afkomendur
þeirra í þriðja og fjórða lið
eru ekki dauðar. Sá er mun-
urinn. Við lifum á öld hrað-
ans og fjórðu víddarinnar —
eða hvað, fræðimaður?" spyr
Jóhannes Gunnar, og hann
heldur áfram:
„Ég held áfram að sanna
mál mitt, Vökudraumur, það
form sem ég smíða'ði sögunni,
réttlætir tilfærslur á sagn-
fræðilegum staðreyndum. Sag
an er för um hugarheim gam-
als manns á bjartri sumar-
nótt. Sagnfræðilegt mat verð-
ur þess vegna ekki lagt á
verkið, heldur listrænt.
Hefðina brjóta menn ef
þeim sýnist svo og þora að
taka á sig áhættuna."
Páll Hallbjörnsson, bróðir
Sigurðar ritar í Morgunblaðið
hinn 10. marz 1963 og svarar
þar þeim „vanvirðu- og sví-
virðingarorðum" um • bróður
sinn, sem viðhöfð eru í Hvít-
um seglum. Segir hann um-
mælin vera „óhróður og
hreinar álygar“, rekur síðan
nokkur og svarar þeim, en
lýsir að lokum bróður sínum
með svofelldum orðum:
„Sigurður Hallbjörnsson
var sannur heiðursmaður,
sem gott var fyrir unglinga
að taka sér til fyrirmyndar.
Hann var mjög vinsæll og
vinmargur, um Vestfirði alla,
Siglufjörð, Njarðvík syðra,
Keflavík og Reykjavik. Alls
staðar hafði hann á þessum
stö'ðum kynnzt mönnum og
verið formaður og skipstjóri,
og séð jafnan um útgerð sína
með sóma. Með atorku sinni
og dugnaði dró hann mikla
björg í þjóðarbúið, því hann
var stjórnsamur og heppinn
formaður. Auk þess eignaðist
hann tólf efnileg börn og
kom þeim upp án annarrar
hjálpar, en konu sinnar.
Hann var ávallt í hópi for-
ystumanna í sinni stétt. At-
orkusamur og framsækinn,
stakur reglumaður á vín og
allt annað, er hann hafði með
höndum fyrir útgerðina og
fólk er hjá honum vann.
Hann var árei'ðanlegur í við-
skiptum við aðra og orðheld-
inn maður, og þótt oft væri
erfiður fjórhagur hans fram-
an af ævi, bæði vegna ómegð-
ar og þess að mörgum reynd-
ist erfitt á fyrri hluta þess-
arar aldar að vinna sig upp
frá allsleysi til mannvirðing-
ar og efna. Þetta tókst hon-
um samt með fádæma dugn-
aði, ráðdeild og því að treysta
á siálfan sig fyrst og fremst.
Hann var nýtur og góður
sonur lands síns og trúr í
starfi unz yfir lauk.“
Hinn 13. marz svarar Jó-
hannes Helgi Páli Hallbjörns-
syni í Morgunblaðinu. Grein
sína kallar hann: „Bls. 56 og
57.“, og hann segir:
„Greinarhöfundur, Páll Hall
björnsson, kennir þar rang-
lega broður sinn heitinn, sem
átti bát, sem Samson hét og
strandaði á Brimnesstánni út
af Suðureyri í eina tíð, en við
mannlýsinguna á bróður sín-
um kannast greinarhöfundur
ekki.
Það er heldur ekki von. Sá
sem siglir Samson í Hinum
hvítu seglum er ekki bróðir
hans, heldur þjóðsagnaper-
persóna, sem sameinar ýmsa
eðlisþætti vestfirzkra sjó-
manna fyrr á tímum, gráa og
kuldalega glettni Sigurðar
skurðs og harðfengi manna á
borð við Sigurð . Hallbjörns-
son. Og vísuna, sem Sigurður
skudður kastar fram á stund
strandsins, fær hann að láni
hjá skáldinu á Þröm.
Sögur taka það sem þær
þarfnast. Þannig eru þær
færðar í stíl.“
„Nýtízkuleg ævisagnagerð"
nefnir Sveinn Benediktsson
grein, er hann ritar í Morgun
blaðið 17. marz 1963. Hann
drepur í upphafi á greinar
Jóhannesar og þá einkum stað
hæfingar hans um að bókin
hafi „á sér skýr einkenni
þjóðsögunnar" og sagnfræði-
legt mat verði þess vegna
ekki á hana lagt, heldur list-
rænt. Síðan segir Sveinn:
„Hér hefur skrásetjari ævi-
minninganna heldur betur
snúist í hring.
Bókina nefndi hann eins og
áður segir: „Hin hvítu segl.
Æviminningar Andrésar Pét-
urssonar Matthíassonar." Á
kápu bókarinnar segir útgef-
andi hennar, Setberg, m.a.:
„Andrés man ennfremur
minnisstæða menn eins og Jó-
hannes föðurbróður sinn á
Þingeyri, Ellefsen á Sólbakka,
Hannes Hafstein í a'ðförinni
að landhelgisbrjótnum á Dýra
firði.... “ „Allt þetta og
miklu meira rifjar Andrés
upp og Jóhannes Helgi kem-
ur æviminningum hans ó-
gleymanlega á framfæri við
lesendur."
Það er ekki um að villast
að nafn bókarinnar, æviminn
ingar ákveðins manns skráð-
ar af rithöfundi, gefur til
kynna að hér sé um sann-
sögulegt rit að ræða.
Útgefandinn Setberg legg-
ur áherzlu á hið sama í kápu-
auglýsingunni.
Það er fyrst þegar fjölda af
rangfærslum og tilhæfulausu
níði um látna menn, Sigurð
Hallbjörnsson, skipstjóra og
útgerðarmann, og Jóhannes
Gúðmundsson, formann á
Bessastöðum, hefur verið mót
mælt og því verið lýst yfir
opinberlega að vænta megi
málssóknar, að Jóhannes
Helgi sér sitt óvænna og
vendir sínu kvæði í kross.
Nú er ekki lengur um ævi-
minningar að ræða, heldur
þjóðsögur og þjóðsagnaper-
sonur „til að ná því sem sag-
an þarfnast." “
Undir lok greinar sinnar
segir Sveinn Benediktsson:
„Það er hin grófasta móðg-
un við íslenzka sagnaritun,
þegar Jóhannes Helgi segist
rita „æviminningar" á þann
hátt er hann igerir: „með
þeim rétti, sem heitir að færa
í stíl. Me'ð sama rétti og Is-
lendingasögurnar eru skrifað-
ar.“
Var það ekki jafnan háttur
góðra sagnritara íslenzkra, að
Sigurður Jóhannsson, sá er
hafði viðurnefnið „skurður“
og Sigurði Hallbjarnarsyni
var ruglað saman við. Mynd-
ina tók Vilmundur Jónsson,
læknir, og er myndin úr bók-
inni „Eldur í æðum“ eftir
Þorstein Thorarensen.
fara að dæmi Ara hins fróða,
höfundar íslendingabókar, að
tekja skylt að hafa það held-
ur er sannara reynist?
Ég trúi því ekki að „ný-
tízkuleg ævisagnagerð" af því
tagi er fram kemur í ævi-
minningum Andrésar Péturs-
sonar Matthíassonar eftir Jó-
hannes Helga eigi sér framtíð
í íslenzkum bókmenntum,
nema til varnaðar."
í Hæstaréttardómnum, sem
felldur var 31. janúar síðast-
liðinn segir svo:
„Ummæli þau í bókinni
„Hin hvítu segl“, sem stefndu
eru saksóttir fyrir eru rakin
í héraðsdómi. Þau eru nfðr-
andi fyrir minningu Sigurðar
heitins Hallbjarnarsonar og
varða hina stefndu Andrés
Pétursson Matthíasson sem
sagnamann, Jóhannes Helga
Jónsson sem höfund nefndrar
bókar svo og Arnbjörn Krist-
insson og Sigurjón Kristins-
son sem útgefendur bókarinn-
ar refsingu samkvæmt 234.
gr. 240. gr. hegningarlaga nr.
19/1940 og 13. gr. laga nr. 57/
1956 um prentrétt. Refsing
þeirra ákveðst kr. 4.000 fé-
sekt til ríkissjóðs, sem afplán-
ist með 6 daga varðhaldi, ef
hún greiðist eigi ihnan 4
vikna frá birtingu dóms þessa.
Ákvæði héraðsdóms um ó-
merkingu ummæla staðfest-
ast.
Lagaskilyrði brestur til
þess að dæma áfrýjendum fé-
gjalda úr hendi stefnu vegna
hinna niðrandi ummæla sbr.
264. gr. laga nr. 19/1940.“
Söngskóli IVIaríu Markan
— IMemendatónleikar
SÖNGSKÓLI Maríu Marik'an er
orðinn gróin stofnun í þjóðfé-
laginu, þótt ekki sé hann ýkja
gamall að árum. Margir fylgjast
með starfsemi hans og framför-
um einstakra nemenda af vak-
andi athygli og áhuga. Nemenda
tónleilkar, sem skólinn hefur
haldið nokkuð reglulega síðustu
áriin, hafa auðvelidað þetta og
jaifnframt skapað þessum skóla
sénstakan sess í vitund almenn-
ing, umfram aðra samibærilega
kennslustarfsemi í borginni.
Þessi ágæti siður hef-ur án efa
eflt skólann til muna, enda hafa
tónleikarnir borið glöggt vitni
þeirri miklu alúð, seim María
Markan leggur við starf sitt, og
ræktarsemi hennar í garð nem-
endanna. En fyrir þá af nemend-
unum, sem hyggja til atvarlegra
starfa á söngsviði, er slík
reynsla ómetanleg.
Á síðuistu nemendatónleikum
Maríu Markan, sem haldnir voru
í Gamla bíói 24. f.m., komu fraim
.á víxl 'fimm bvísöngvarar. Allt
þetta söngfólk mun áður hafa
heyrzt á nemendatónleikum
Maríu, og hjá ýmsum þeirra er
um mjög eftirtektarverðar fram-
farir að ræða. Hér verður ekki
farið út í að vega eða meta af-
reks hvers einstaks, enda naum-
ast tímabært ,þegar um nem-
endatónleika er að ræða. Þó
mun engum gert ramgt til, þótt
sérstök athygli sé vakin á sópr-
ansöngkonunni EMnu Sigurvins-
dóttir, sem tvímælalaust virðist
hafa mjög margt til að bera til
að verða ágætur söngvari og hef
ur nú þegar náð verulegum
þroska, bæði í raddmeðferð og
túlkun viðfangsefna.
Jón Þórarinsson.
- I.O.G.T. -
St. Einingin nr. 14.
Bræðrakvöldið er í kvöld.
Dagskrá: Það nýjasta í sam-
kvæmislífinu. Minni kvenna.
Tvísöngur með gítarundirleik.
Kappræður. Bingó. Félagar
fölmennið. — Æðstitmplar.
---------------------------------
Ekki á vegum
IVfiorgunblaðsins
NOKKRAR unglingsstúlkur hafa
að undanförnu gengið í hús í
Háaleitishverfi og ef til vill víð-
ar og safnað fé í „Vestfjarða-
söfnunina“. Hafa stúlkumar
sagt, að þær gerðu þetta á veg-
um Morgunblaðsins. Mbl. vill
taka það fram, að þessi söfnun
stúlknanna er ekki á vegum
blaðsins og þv. með öllu óvið-
komandi. Hins vegar er tekið á
móti gjöfum í „Vestfjarðasöfn-
unina“ á skrifstofu blaðsins.